İKTİSADİ BÜYÜME - Deneme Sınavı - 9

Solow modelinde Harrod Domar modelinin aksine, piyasa ekonomilerinin istikrarlılığı benimsenirken, uzun dönemde ekonomilerin mutlaka kararlı ya da dengeli büyüme sürecini yaşayacakları tahmin edilmektedir. Kararlı ya da dengeli büyüme süreci ise, sermaye birikimi, nüfus artışı ve teknolojik değişmenin karşılıklı etkileşimi ortaya konularak açıklanmaktadır. Dengeli büyüme sürecinde ise, nüfusta ve dolayısı ile işgücünde görülen artış ekonomik büyüme oranını etkilemektedir.

Solow büyüme modelinde işçi başına çıktı ile işçi başına yatırım eğrisi arasındaki dikey mesafe işçi başına tüketime eşittir.

Solow büyüme modelinde  işçi başına sermaye birikim denklemi şu şekilde elde edilir: 

∆k = (sy-δk)-nk

∆k = sy-(δ+n)k y=f(k) olduğu için

∆k = sf(k)-(δ+n)k şeklinde ifade edilmektedir.

Bu denkleme göre, işçi başına sermayede görülen değişim işçi başına tasarruftan (sy), (δ+n)k teriminin çıkartılması ile elde edilir. Modelde tasarruflar yatırıma eşit olduğu için, sy terimi işçi başına yatırım olarak da yorumlanabilir. O halde işçi başına sermayedeki değişimi gösteren denklemin (∆k) anlamı, işçi başına yatırım (sy) ve işçi başına sermayede yıpranma ile nüfus artışı nedeniyle meydana gelen azalma [-(δ+n)k] arasındaki fark olmaktadır.

Solow büyüme modelinde sermaye işgücü oranını artırmak için kullanılan tasarruflar ile yapılan yeni yatırımlar sermaye derinleşmesi olarak nitelenmektedir. Sermayenin derinleşmesi ile ifade edilen aslında işçi başına sermayenin artışıdır. Bu durumu Solow denklemi ile anlatacak olursak bir ekonomide işçi başına yatırım, işçi başına sermayede görülen yıpranma ile nüfus artışı nedeniyle meydana gelen azalmadan büyük ise, işçi başına sermaye artmaktadır.

Solow büyüme modelinde denge durumunda gerçekleşen yatırım ve gerçekleşmesi gerekli yatırım eşitliğinin olması gerekir. Bu eşitliğin sağlanması haline ise sermayenin durağan durum düzeyi denir.

Bireyler için refah düzeyi yapabildiği harcama miktarı ile ilişkilidir. Bireyler daha yüksek harcama yapabildiği oranda kendini mutlu olarak tanımlayacaktır. Hükümet ile bireylerin amaçlarının aynı düzleme geldiği bir tasarruf oranı (sermaye birikimi) bulunması gerekmektedir. Kısaca, hükümet tarafından elde edilmesi planlanan kişi başına çıktı miktarı düzeyinde bireylerin harcama düzeyleri de maksimize edilmelidir. Bu bağlamda tek bir sermaye birikimi (tasarruf oranı) seviyesinde maksimum tüketim düzeyinin seçildiği durağan duruma sermaye birikiminin altın kural düzeyi adı verilir

Şikago Üniversitesi’ndeki Nobel ödüllü araştırmacılar T. W. Schultz ve Gary Becker eğitim harcamalarını fiziksel yatırım harcamalarına benzetmişler ve işgücüne yönelik eğitimlere ayrılan kaynakların zaman içerisinde geri döndüğüne ve ulusal üretime katkıda bulunduğuna dikkat çekmişlerdir.

Bir üretim sürecinde fiziksel ve finansal sermaye dışında üretimi etkileyen en önemli faktör üretim sürecinde çalışan işgücünün sahip olduğu bilgi ve becerilerdir. İşte işgücündeki bu bilgi ve beceriler toplamına beşeri sermaye adı verilir.

Lucas’a göre, üretim artışı sağlamak için daha çok çalışılmalı, çalışanlar daha çok bilgi ve beceriyle donatılmalı ve işgücü arzı (dolayısıyla nüfus) artırılmalıdır. Fakat burada önemli bir nokta daha vardır: Eğer (u = 1) olursa işçiler bütün zamanlarını çalışmaya, (u = 0) olursa tüm zamanlarını boş vakit değerlendirmeye veya kişisel gelişim-eğitim programlarına ayıracaktır. Dolayısıyla gerçekçi olan bu iki aşırı uç durum arasındaki bileşimlerdir.  O halde Lucas Modeli’nde 0≤u≤1’dir.  Lucas modelinde beşeri sermaye birikimi, bireylerin çalışma yerine eğitimi-okulu tercih etmeleri suretiyle gerçekleşir. Bu bağlamda bireyler ileride marjinal verimliliklerini artıracak olan beşeri sermaye birikimlerine zaman ayırırken aslında çıktı üretmeye zaman ayırmak ile bir değiş-tokuş (trade-off) yaşamaktadırlar. (1-u) işgücünün çalışmadan arta kalan kısmını, bu anlamda işgücünün öğrenim gördüğü süreyi göstermektedir.

Lucas’a göre, üretim artışı sağlamak için daha çok çalışılmalı, çalışanlar daha çok bilgi ve beceriyle donatılmalı ve işgücü arzı (dolayısıyla nüfus) artırılmalıdır. Fakat burada önemli bir nokta daha vardır: Eğer (u = 1) olursa işçiler bütün zamanlarını çalışmaya, (u = 0) olursa tüm zamanlarını boş vakit değerlendirmeye veya kişisel gelişim-eğitim programlarına ayıracaktır. Dolayısıyla gerçekçi olan bu iki aşırı uç durum arasındaki bileşimlerdir.  O halde Lucas Modeli’nde 0≤u≤1’dir.  Lucas modelinde beşeri sermaye birikimi, bireylerin çalışma yerine eğitimi-okulu tercih etmeleri suretiyle gerçekleşir. Bu bağlamda bireyler ileride marjinal verimliliklerini artıracak olan beşeri sermaye birikimlerine zaman ayırırken aslında çıktı üretmeye zaman ayırmak ile bir değiş-tokuş (trade-off) yaşamaktadırlar. Bir birey zamanının tümünü çalışmaya ayırırsa, Lucas’a göre o bireyin beşeri sermaye birikimi sıfır olacaktır. Çünkü eğitim alacak zaman bulamamaktadır.

AK Modeline göre, marjinal tasarruf oranı (s), nüfus artış oranı (n), işgücü başına gelir (y), işgücü başına sermaye stoku (k) ve işgücü başına amortisman (d) ile gösterilirse,işgücü başına çıktı büyüme oranı sA-(d+n) ifadesiyle ölçülebilir. Bu durumda, sA> (d+n) olduğu sürece işgücü başına yatırım (sermaye) yani “s.y” ve peşinden de işgücü başına çıktı artacaktır.

AK modeli, ölçeğe göre sabit getiri koşulunu kabul etmektedir. Modele göre sermaye stoku arttıkça ekonomik büyüme de artacak ve fiziksel sermayenin beşeri sermayeyi de içerecek şekilde artması nedeniyle azalan verimler yasası işlemeyecektir. Rebelo, Neo-Klasik modelin koşullu veya koşulsuz yakınsama hipotezini reddetmekte ve dışsal teknolojik gelişmenin olmaması durumunda dahi sürdürülebilir ekonomik büyümenin görülebileceğini ileri sürmektedir. Üstelik ekonomik büyüme süreci teknolojideki ilerlemeyi de gerektirmemektedir, dolayısıyla AK modelinde teknolojik gelişme dışsal olarak kabul edilmektedir.

Aghion ve P. Howitt’in 1992 tarihli çalışmalarında “dikey teknolojik yenilik” adını verdikleri yenilik tarzının ekonomiyi etkileme şeklini Schumpeter’in “yaratıcı yıkım” kavramına benzetmiştir. Bu nedenle bu görüşler “Schumpeterci yaklaşım” veya “ürün niteliği yaklaşımı” olarak da bilinir.

Eğer yenilik süreçlerinde yeni ürünler eski ürünlerin yerini almıyorsa bu duruma “yatay teknolojik yenilik” adı verilir. Bu durumda yenilik ve buluşlar ürün sayısını artıracaktır ki bu nedenle bu yaklaşıma da “ürün çeşitliliği yaklaşımı” adı verilmektedir.

Kenneth J. Arrow, 1962 tarihli çalışmasında üretim sürecini incelediği bazı sektörlerde firmaların zaman içinde birim maliyetlerinin düştüğünü, ürün kalitelerinin arttığını ve üretim hızının yükseldiğini ve yeni ürünler geliştirdiğini belirlemiş, bunun firmaların kâr amaçlı bilinçli araştırma-geliştirme faaliyetlerinden değil artan tecrübelerinden kaynaklandığını ileri sürmüştür. Arrow, bu olumlu gelişmeleri içeren sürece “yaparak-öğrenme” adını vermiştir.

Keynesçi devlet “girişimci” ve “yatırımcı” olarak “ikameci” bir karakter taşırken kamu harcamaları modelindeki devlet özel sektöre “destek” niteliğinde işler yapan “tamamlayıcı” bir devlettir. Kamu harcamaları modelinde devlet özel girişimin önünü açacak olan politikalar izler. Örneğin özel sektörün ihtiyacı olan nitelikli işgücünü sağlayıcı eğitim politikaları izler, teknoloji ve araştırma-geliştirme faaliyetlerini destekler, teşvik önlemleri alır, özel mülkiyetle ilgili hukuksal altyapıyı kurar ve korur, özel sektörün önünü kesmeyecek bir “optimal vergi” sisteminin çerçevesini çizer, istikrarlı bir ekonomik ortam sağlar, dış ticareti serbestleştirir, tüm fiziksel altyapıyı özel sektörün hızlı ve verimli iş yapmasını sağlayacak şekilde oluşturur.

“Solow, uzun dönemli büyüme oranını açıklayan sermaye-işgücü dışındaki kısma “artık faktör” adını vermiş ve bu artığı dışsal bir unsur olarak nitelendirmiştir.”

“Neoklasik teori, ekonomik büyümeyi emek ve sermaye artışına bağlarken, sistemin dışında belirlendiği varsayılan ve bu nedenle “dışsal” olarak nitelendirdiği teknolojik gelişmeyi de buna eklemiştir.”

İçsel büyüme teorilerinin belki de en önemli ortak noktası iktisadi büyüme süreçlerinde “bilgi”ye verdikleri önemdir.

Kamusal mülkiyet temel unsurlardan değildir