İKTİSADİ BÜYÜME - Deneme Sınavı - 4

AK Modeli, marjinal tasarruf oranı yüksek olduğu sürece (kamusal politikaların etkisiyle yükseltilebileceğini de düşünerek), yatırım oranları arttığı sürece (kamunun yatırımların artırılmasında aktif rol oynayacağını da düşünerek) iş gücü başına çıktının büyüme hızının yükseleceğini belirtir. Aynı çerçevede, nüfus artış oranı ve amortisman oranları düşük olduğu sürece de iş gücü başına çıktının büyüme hızı yine yükselecektir. Dolayısıyla AK tipi modeller büyüme sürecini nüfus artışı, tasarruf oranı ve yatırım oranı gibi faktörlere bağlarken kamu politikalarının tasarruf ve yatırımları yönlendirerek büyüme oranı üzerinde aktif rol oynayabileceğinin de altını çizmektedir.

“Kamusal Harcamalar Modeli”nin temelinde kamu harcamalarının ekonomik büyüme sürecindeki önemine ilişkin görüşler yatmaktadır. Öncülüğünü Barro’nun 1990 yılında kamu harcamalarının ekonomik büyümedeki rolüyle ilgili yazmış olduğu bir makalenin çektiği bu görüşler devletin büyüme ve kalkınma sürecindeki önemine odaklanmıştır. Hatta Barro, kamusal üretimin aslında bir üretim faktörü olarak görülmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Burada bir hususa dikkat çekmekte fayda bulunmaktadır.

Toplumların birbirine yaklaşarak homojenleşmesi ve dünya genelinde mevcut olan tüm toplumların içinde bulunulan zaman diliminde egemen olan toplum tipine benzer özellikler kazanmaya başlamasıdır.

Dünya ülkeleri arasındaki dış ticaret hacmi hızla artmakta, ülkelerin dışa açıklık oranları yükselmektedir. Bu süreç ticaretin küreselleşmesi anlamına gelmektedir. 1800’lerin başı ile 1900’lerin sonu arasındaki iki yüz yıl boyunca, dünyanın toplam nüfusu 5 kat, dünya üretimi 40 kat ve uluslararası mal ticareti 540 kat artmıştır.

Ticari küreselleşmenin diğer bazı göstergeleri şu şekilde sıralanabilir:

Yabancı varlık ve yabancı borçlanmanın ihracat ve ithalatın toplamına oranı ve ülkelerin faiz oranlarında görülen yakınlaşma finansal küreselleşmeye ilişkin göstergelerdir. Finansal küreselleşme düzeyi ile ilgili başka göstergeler de kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

Uluslararasında dolaşan iş gücü miktarı yani iş gücü göçleri, belirli dönemlerde yükselmekte, belirli dönemlerde ise azalmaktadır. Bu sürece iş gücünün küreselleşmesi adı verilir. Uluslararası iş gücü göçleri; savaşların yol açtığı göçler, doğal afetler, devletin politik düzeni ile ters düşme, gezi ve macera arzusuyla yapılan göçler gibi iktisadi olmayan sebepler ve insanların iş bulmak ve daha kaliteli koşullarda yaşayabilmek için yaptıkları iktisadi nitelikli göçler gibi çok farklı nitelik ve neden dayalı olarak tarihin tüm dönemlerinde karşılaşılmış bir olgudur.

Lisans anlaşmalarının sayısı ve dış ülkelerce finanse edilen AR-GE’nin derecesi teknolojik küreselleşmeye ilişkin göstergelerdir. Teknolojinin küreselleşme düzeyi ile ilgili başka göstergeler de kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

Korsanlıklar, uluslararası monopoller, dışa kapalı Sosyalist rejim ve ulusalcılık küreselleşme derecesini azaltıcı faktörler iken, pozitif göçmen politikaları iş gücünün küreselleşmesi açısından küreselleşme derecesini arttırıcı faktörler arasında yer alır.

Klasik büyüme teorisine göre: Dış ticaret uzmanlaşmayı sağladığı için büyümenin motorudur. Dış ticaret sayesinde üretim fazlası satılabilir. Dış ticaretin teknoloji ve bilgi transferi gibi dinamik kaynakları teoriye dahil edilmemiştir.

Yoksullaştırıcı büyüme dünya ekonomisinde sınırlı sayıda ürün üreterek bunu piyasalara süren ülkeler için geçerli olabilmektedir. Örneğin önemli bir bakır üreticisi olan Zambiya veya kahve üreticisi Brezilya için düşündüğümüzde bu ülkelerin bu ürünleri çok miktarda üreterek uluslararası piyasaya arz etmesi fiyatları düşürerek bu ülkelerin ihracat gelirlerinin azalmasına yol açabilir. Ama bu gelişmelerin ortaya çıkabilmesi için büyümenin mutlaka ihracat sektöründe ortaya çıkması, ülkenin ihraç mallarına dönük dış talebin fiyat esnekliğinin sert olması, dolayısıyla ihracat artışının fiyatlarda düşmeye yol açması ve ülkenin dış ticarete bağımlılığının yüksek olması gerekmektedir.

Karşılaştırmalı üstünlükler teorisi özellikle tam rekabet ve ölçeğe göre sabit getiri varsayımları nedeniyle önemli eleştiriler almasının ardından bu varsayımları kapsamayan yeni dış ticaret teorileri geliştirilmiştir. Bu teoriler çerçevesinde serbest ticaretin sağlayacağı diğer faydalar ise şunlardır:

Ülkelerin yüksek ve istikrarlı büyüme hızına sahip olması bireylerin ve toplumların iktisadi refah düzeylerini yükseltecektir. İktisadi büyümede 70 kuralı çerçevesinde büyüme oranında meydana gelen küçük farklılıklar kişi başına
gelirde önemli farklılıklar yaratmaktadır. Örneğin eğer bir ekonomi % 4’lük bir büyüme oranını 17.5 yıl boyunca sürdürürse, kişi başına düşen gelir düzeyi ikiye katlanacaktır. Oysa %2’lik bir büyüme oranı ile kişi başına düşen gelir düzeyinin ikiye katlanabilmesi için 35 yıl geçmesi gerekir. Doğru cevap C seçneğidir.

Türkiye’nin, Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar olan zaman diliminde geçirdiği yapısal değişim dönemleri dikkate
alınarak çeşitli alt dönemler oluşturulmuş ve büyümenin tarihsel gelişimi incelenmiştir. 1923-1938 dönemi ortalama %7.9 büyüme oranıyla büyümenin en hızlı olduğu dönem olmuştur. Doğru cevap A seçeneğidir.

E seçeneğinde verilen dönemde kalkınma stratejisi olarak ithal ikameci kalkınma stratejisi izlenmiştir. 24 ocak 1980 kararlarıyla dışa açık kalkınma stratejisi izlenmeye başlanmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Türkiye, 1960’lı yıllarla birlikte planlı bir iktisat politikası anlayışına dayalı olarak ekonomisini yeniden büyüyen bir çizgiye getirme çabasına girmiştir. Böylece planlı kalkınma dönemi başlamıştır. Bu dönemde büyüme hızı önceki dönemden daha düşük düzeyde %5.8 olarak gerçekleşmiş, kişi başına büyüme hızı %3.3 olmuştur.1962 sonrasında iktisat politikaları planlama tabanına oluşturulmuş, ilk olarak 1962 yılında hazırlanan beşer yıllık kalkınma planları uygulanmaya başlanmıştır. Birinci Beş
Yıllık Kalkınma Planı 1963-1967 yıllarını kapsamış bu plan döneminde istikrar içinde hızlı büyüme sağlanmış, enflasyon oranı %5.3 olarak gerçekleşmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

1980, sonrasında ithal ikamesine dayalı kalkınma modelinden ihracata dayalı, dışa açık kalkınma modeline geçilmiştir. Doğru cevap C seçeneğidir.

1980- 2016 yılları arasında dünya ortalama yıllık büyüme oranı yaklaşık %3.6’dır. Gelişmiş ülkeler söz konusu
dönemde ortalama %3.49 büyürken yükselen piyasalar ve gelişmekte olan ekonomiler ortalama yıllık
yaklaşık %4.54 büyüme oranını gerçekleştirmiştir. 1980-2016 dönemi dikkate alındığında Türkiye ekonomisinin bazı yıllarda yüksek oranda büyüdüğünü, bazı yıllar ise negatif büyüme oranlarına sahip olduğunu başka bir deyişle küçüldüğünü ya da çok düşük oranda büyüdüğünü görmekteyiz. Bu durum Türkiye’nin büyüme performansının istikrarsız bir seyir izlediğini göstermektedir. Türkiye ekonomisinin dünya GSYH içerisindeki payı, 1980 yılında %1.18 iken, zaman içerisinde artarak 1990’da %1.42’ye ve 2016 yılında %1.66 düzeyine çıkmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Ayrıca, Türkiye gibi gelişmekte olan ekonomilerin ve yükselen piyasaların gelişmiş ülkelere göre daha
yüksek büyüme oranlarına ulaşmaları, Şekil 8.2’de de görülebileceği gibi, zamanla dünya GSYH’sı içinde gelişmiş ekonomilerin payının düşmesine, yükselen piyasalar ve gelişmekte olan ülkelerin payının ise
yükselmesine yol açmıştır. 2000’li yılların ortalarından itibaren yükselen piyasalar ve gelişmekte olan ekonomiler gelişmiş ekonomileri geçmiştir. Dünya GSYH’sından 1980’lerde %36.3 pay alan yükselen ekonomiler ve gelişmekte olan ekonomiler 1990’lı yılların başında bu payı %42’ye ve 2016’da % 58.15’e yükseltmişlerdir. Çin’in 1990 sonrasında dünya GSYH’dan aldığı payın hızla yükseldiği gözlemlenmektedir.
1980 yılında dünya GSYH’sından aldığı pay %2.33’den 1990’da % 4.11’e, 2000’de % 7.4’e ve 2016’da
%17.7’ye yükseltmiştir. Hindistan’ın dünya hasılasındaki payını %3’ler düzeyinden %7’lere arttırdığı görülmektedir. ABD ise 1980’lerde dünya GSYH’dan aldığı %22’lik payı 2000’lerde koruyamamış ve dünya
GSYH içindeki payı 2016 yılında %15.5 olmuştur. Almanya’nın GSYH içindeki payı 1980’de % 6.6’dan
yarı yarıya azalarak %3.3’e düşmüştür. Doğru cevap E seçeneğidr.

Büyüme olgusu arz ve talep veya harcamalar kaynaklı olmak üzere iki şekilde incelenebilir. İktisadi
büyüme talep kaynaklı olduğunda başka bir deyişle talep veya harcamalardaki artışlar yoluyla ortaya çıkan
büyümenin ekonomi üzerinde kısa dönemli etkileri olacaktır. Ülkelerin uzun vadeli büyüme potansiyeli
ve performansında belirleyici olan ekonominin arz kaynaklı unsurları yani üretim faktörleridir. Üretim
faktörlerinin miktar ve verimliliklerindeki artışlar ile teknolojik değişme iktisadi büyümenin temel belirleyicileridir. Bununla birlikte ekonomide talep kaynaklı bileşenler de büyüme üzerinde etkilidir. Özellikle iç ve dış talep, bunların nispi büyüklükleri ülkenin büyümesinin iç talebe ya da dış talebe(ihracat) bağlı olarak gerçekleştiğini göstermesi bakımından önemlidir. Böylece talep kaynaklı büyümenin görünümü ülkenin izlemiş olduğu iktisadi büyüme modeli konusunda bilgi verir. Gelişmekte olan ülkelerin
piyasa darlığı ve dolayısıyla sınırlı iç talep sorununu ortadan kaldırabilmek, kriz dönemlerinde daralan iç talebin olumsuz etkilerini hafifletmek amacıyla dış talep odaklı üretim yaptıkları görülmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.