İKTİSADİ BÜYÜME - Deneme Sınavı - 7

Domar büyüme modelinde, yatırımların ikili etkisi vardır. Birinci etki, yatırım harcamaları ekonominin arz yönünü ilgilendiren üretim kapasitesini artırıcı etkisi, ikinci etki ise, yatırım harcamalarının ekonominin talep yönünü ilgilendiren gelir artırıcı etkisidir. Bu bağlamda ekonomik büyümenin denge şartı ise, yatırımların kapasite artırıcı etkisi ile gelir artırıcı etkisinin birbirine eşitlenmesidir.

Bir birim üretim gerçekleştirebilmek için gerekli olan sermaye ya da yatırım miktarını gösteren katsayısıdır.

Domar büyüme modelinin temel varsayımları şunlardır:
• Ekonomide devlet harcamaları yoktur.
• Ekonomi dışa kapalı bir ekonomidir. Bu varsayımlar ile Domar’a göre büyüme üzerinde devletin ve/veya uluslararası ekonomik ilişkilerin herhangi bir etkisinin olmadığını savunmaktadır. Bu varsayımın amacı ise analizde özel sektör yatırımlarının üretim kapasitesinin artırıcı etkisi üzerine yoğunlaşmasını sağlamaktır.
• Ekonomide gecikmeler yoktur. Bir başka deyişle, üretimde meydan gelen bir artış hemen gecikmeden yatırım harcamalarını artırmakta ve yatırım harcamalarındaki artış ise, anında gelir artışına neden olmaktadır.
• Ekonomi tam istihdam denge düzeyindedir.
• Sermaye ve gelir arasında sabit bir teknolojik ilişki vardır.

Domar’a göre kalkınmanın temel problemi, artan üretim kapasitesinin tamamını kullanabilecek yatırım artışının ne kadar olmasını belirlemek iken Harrod’a göre kalkınmanın temel problemi, gelirin mevcut tasarrufları eritmeye yetecek bir yatırım artışına imkan verecek bir düzeye çıkıp çıkamayacağıdır. Bu bağlamda her iki modelde analizlerde kullanılan araçlar farklıdır. Domar modelinde çarpan mekanizması/katsayısı önemli bir araç olup kullanılmışken, Harrod modelinde hızlandıran prensibi/ katsayısı önemli bir araç olup kullanılmıştır

Hızlandıran katsayısı, sermaye miktarında meydana gelen değişmenin (∆K), üretimde meydana gelen değişmeye (∆Y) oranı şeklinde ifade edilmektedir (∆K/ ∆Y). Bir başka deyişle bir birim üretim artışı sağlamak için gerekli sermaye artışını ifade etmektedir, yani, yatırımın üretim (gelir) değişmelerine olan duyarlılığını ölçmektedir. Bu bağlamda hızlandıran uyarılmış yatırımlarla ilişkilidir ve Harrod büyüme modelinde de gelir düzeylerinde önceki dönemlere göre ortaya çıkan değişimler karşısında girişimcilerin yatırım konusunda nasıl davranacakları ile ilgilenilir.

"k", yani sermaye hasıla katsayısı,  (ya da hızlandıran katsayısı)  "gerekli büyüme hızını" gerçekleştirebilmek için gerekli sermaye miktarını gösteren katsayıdır. Fakat burada gerekli olan yani ihtiyaç duyulan sermaye ile anlatılmak istenen, üretim artışını (∆Y) gerçekleştirebilmek için gerekli olan ek sermaye (∆K), bir başka ifadeyle yeni yatırımdır. Çünkü mevcut üretim düzeyi mevcut, var olan sermaye ile sürdürülmektedir, üretim artışı için ise yeni ek sermayeye (yeni yatırıma) ihtiyaç vardır.

Harrod büyüme modeline göre, ekonomi bir nedenle dengeden uzaklaştığı zaman gelecekteki her dönem için dengesizlik kümülatif olarak daha da artacaktır. Harrod modelinde, bu dengesizlik kavramını vurgulamak için  "dengenin bıçak sırtı denge" ya da "kararsız denge" (her an dengeden uzaklaşabilen) olduğu belirtilmektedir.

Harrod büyüme modelinde fiili büyüme hızının gerekli büyüme hızından büyük olması (G>Gw) ekonomide enflasyonist bir sürecin ortaya çıktığı bir durumu göstermektedir. Bu durumda, dönem sonunda gerçekleştirilen büyüme hızının, dönem başında planlanan büyüme hızını aşması söz konusudur. Aynı zamanda dönem başı planlanmış yatırımların veya planlanmış sermaye ihtiyacının, dönem sonunda gerçekleşen yatırımlardan veya sermaye birikiminden fazla olması demektir.

Ekonomide görülen teknolojik değişimler sermaye kullanımı yoğunluğunu etkilediği için marjinal sermaye hasıla katsayısının değişmesine neden olmaktadır. Ekonomide yoğun sermaye kullanılan teknolojilerde marjinal sermaye hasıla katsayısı artmaktadır, sermayeden tasarruf eden teknoloji kullanımlarında ise marjinal sermaye hasıla katsayısı azalmaktadır. Bu durumda marjinal sermaye hasıla katsayısı ile ortalama sermaye hasıla katsayısı, ancak teknoloji gelişmenin olmadığı zaman birbirine eşitlenmektedir.

Domar büyüme modelinin temel varsayımları şunlardır:

• Ekonomide devlet harcamaları yoktur.

• Ekonomi dışa kapalı bir ekonomidir. Bu varsayımlar ile Domar’a göre büyüme üzerinde devletin ve/veya uluslararası ekonomik ilişkilerin herhangi bir etkisinin olmadığını savunmaktadır. Bu varsayımın amacı ise analizde özel sektör yatırımlarının üretim kapasitesinin artırıcı etkisi üzerine yoğunlaşmasını sağlamaktır.

• Ekonomide gecikmeler yoktur. Bir başka deyişle, üretimde meydan gelen bir artış hemen gecikmeden yatırım harcamalarını artırmakta ve yatırım harcamalarındaki artış ise, anında gelir artışına neden olmaktadır.

• Ekonomi tam istihdam denge düzeyindedir.

• Sermaye ve gelir arasında sabit bir teknolojik ilişki vardır.

Harrod ve Domar büyüme modelleri esas olarak Keynesyen analizlere dayanmaktadır. Her iki modelde de büyümeyi açıklarken kullandıkları en önemli kavram yatırımlardır. Fakat yatırım konusundaki düşünceler her iki modelde birbirinden farklılaşmaktadır. Yatırım çarpanı, hızlandıran, toplam arz kavramları her iki büyüme modelinde kullanılan ve modellerin temelini oluşturan kavramlar olmaktadır.

Harrod- Domar büyüme modelinde, büyümeyi açıklarken kullanılan en önemli kavram yatırımlardır. Bu bağlamda iki modelde de sermeye üretim artışı için çok önemli bir kavram olması nedeniyle diğer üretim faktörleri olan emek ve teknolojik gelişmelerin üretim üzerindeki etkileri ihmal edilmiştir.

Harrod Domar modeline yapılan en önemli eleştiri, modelin gelişmiş ülkelerin büyüme deneyimlerini açıklamakta yetersiz kalmasıdır. Çünkü gelişmiş ülkelerde işgücü ve sermayenin tam kullanımını sağlayan büyümenin gerçekleşmiş olmasına rağmen Harrod- Domar büyüme modelinde bu durumun ancak tesadüfi ya da şans eseri olarak gerçekleşebileceği vurgulanmaktadır.

Tarımda zihniyet değişikliği ve yeni teknolojilerin uygulanması, yeni bir sosyal ve politik kadronun ve yeni müteşebbisler sınıfının ortaya çıkması önem kazanmıştır.

Reel artış, fiyat değişmelerinin etkisi giderildikten sonraki artış oranıdır.

Üretim Faktörleri: Üretimi gerçekleştirmek için kullanılan işgücü, doğal kaynaklar, sermaye ve teknolojidir.

GSYH = GSMH – Net dış faktör geliri

Nominal GSYH, belirli bir yıl da üretilmiş olan nihai mal ve hizmetlerin o yılın fiyatları ile olan değeridir. Bir başka değişle herhangi bir t döneminde üretilen tüm malların miktarları ile o dönemdeki fiyatlarının çarpımlarının toplamına eşittir.

Satın alma gücü paritesi (SGP), ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılıklarını ortadan kaldırarak, farklı para birimlerinin satın alma gücünü etkileyen bir değişim oranıdır.

İktisadi büyüme uzun döneme dayalı bir olgudur. İktisadi büyüme nominal değil reel (gerçek) bir artışı ifade eder. İkame yatırımlarının iktisadi büyüme ile ilgisi yoktur. İktisadi büyümenin gelir dağılımını iyileştirici bir özelliği yoktur. İktisadi büyümede mevcuda bir ilave söz konusudur.