İKTİSADİ BÜYÜME - Deneme Sınavı - 4

Domar büyüme modelinin temel varsayımları şunlardır:

Domar'ın büyüme modelinde ele aldığı büyüme türü dengeli büyümedir. Ekonomide tam istihdam denge düzeyinde, yatırımlar ekonominin üretim kapasitesini artırırken toplam gelir (talep) artışına da neden olmaktadır. Yatırımların özelliği gereği bu ikili etkisi tam istihdam düzeyinde dengeli büyümeyi sürdürmek isteyen ekonomilerde bazı sorunlara neden olabilmektedir. Çünkü yatırımlar aracılığıyla artan üretim kapasitesinin fiili mal ve hizmet üretim artışına (kapasitenin atıl kalmaması) dönüştürülmesi gerekmektedir. Domar "Toplam geliri (talebi) belirleyen de yatırım harcamalarındaki artış olduğuna göre, tam istihdamda dengeli büyümeyi sürdürecek yatırım artışı her yıl ne kadar olmalıdır?" sorusunun cevabını araştırmıştır.

Harrod ve Domar büyüme modelleri esas olarak Keynesyen analizlere dayanmaktadır. Her iki modelde de büyümeyi açıklarken kullandıkları en önemli kavram yatırımlardır. Fakat yatırım konusundaki düşünceler her iki modelde birbirinden farklılaşmaktadır. Yatırım çarpanı, hızlandıran, toplam arz kavramları her iki büyüme modelinde kullanılan ve modellerin temelini oluşturan kavramlar olmaktadır.

Modele yapılan en önemli eleştiri, modelin gelişmiş ülkelerin büyüme deneyimlerini açıklamakta yetersiz kalmasıdır. Çünkü gelişmiş ülkelerde işgücü ve sermayenin tam kullanımını sağlayan büyümenin gerçekleşmiş olmasına rağmen HarrodDomar büyüme modelinde bu durumun ancak tesadüfi ya da şans eseri olarak gerçekleşebileceği vurgulanmaktadır.

İktisadi büyüme, bir ülkenin genellikle bir yıl içinde üretim kapasitesinde veya reel gayrisafi yurtiçi hasılasında görülen ve sayısal olarak ölçülebilen reel artışlardır.

İktisadi büyüme, makroekonomik açıdan arz cephesinde belirlenir. Arz eğrisinin sağa kayması ya da üretim olanakları eğrisinin sağa kayması ile ifade edilir.

Kısa dönemli statik bir olgu değil, uzun dönemli dinamik bir olgudur.

Hem bir toplumdaki ekonomik faaliyetlerin ölçeğinde meydana gelen artışı hem de kişi başına gelir artışını ifade etmektedir.

Üretimi gerçekleştirmek için kullanılan işgücü, doğal kaynaklar, sermaye ve teknolojiye "üretim faktörleri" adı verilmektedir.

Üretim faktörlerinin tam ve etkin kullanılması ile üretilebilecek maksimum mal ve hizmetlerin parasal karşılığına potansiyel GSMH denir.

Üretim imkanları sınırı eğrisinin orijine göre iç bükey çizilmiş olması artan fırsat maliyeti ile ilgilidir.

Gayrisafi Milli Hâsıla (GSMH), belirli bir ülkede belirli bir dönemde üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin değerinin toplamıdır.

Nominal GSYH, belirli bir yılda üretilmiş olan nihai mal ve hizmetlerin o yılın fiyatları ile olan değeridir. Bir başka değişle herhangi bir t döneminde üretilen tüm malların miktarları ile o dönemdeki fiyatlarının çarpımlarının toplamına eşittir.

Yavaş büyüme bir iktisadi büyüme türü değildir.

Büyüme sürecinde demokratik iyileşmenin sağlanamaması, bireysel hak ve özgürlüklerin kötüleşmesi sessiz büyüme olarak adlandırılır.

İktisadi büyüme ile iktisadi kalkınma arasındaki farkı en tutarlı şekilde ortaya koyan iktisatçı 1944 yılında Alfred Amonn (1883-1962) olmuştur. Amonn’a göre ülke ekonomisi zamanla iki yönde değişme gösterir:

1. Gövdesi ile büyür ve genişler. Örneğin nüfusu artar. İşgücü çoğalır, üretim faktörlerinde artışlar olur.

2. Bünye ve çatısı ile değişir. Örneğin milli hasıla içinde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin payları değişir. İşgücünün bu sektörlere dağılımı farklılaşır, alt yapıda çeşitli değişmeler meydana gelir.

Buna göre; ülke ekonomisinin nüfusu, işgücü, toprak ve diğer üretim faktörlerinde gerçekleşen artışlar büyüme, ekonominin bünye ve çatısında meydana gelen değişmeler de kalkınmayı ifade eder.

Para, Faiz ve İstihdamın Genel Teorisi (1936 yılında yayınlanan) adlı eserinde, Keynes piyasa me- kanizmasının otomatik olarak tam istihdamı sağlama konusunda başarılı olamadığını ileri sürmüştür.

Keynes’in büyüme konusundaki analizleri ise bu anlamda kısa dönemli statik bir analizdir. Keynes’in kısa dönemli statik analizini uzun dönemli olarak genişleten ve dina- mik büyüme sorunlarıyla ilgilenen iktisatçılar ise Harrod ve Domar’dır. Roy F. Harrod 1937 yılında Bay Keynes ve Geleneksel Teori isimli makalesi ile Keynes’in teorisini eleştirmiş ve 1939 yılında Dinamik Teori Üzerine Bir Deneme başlıklı makalesinin hazırlanmasında da bu eleştiriler etkili olmuştur.

Harrod’un büyüme modeli Domar’ın büyü- me modeline çok benzemektedir. Harrod büyüme modelinde de temel unsur yatırımlardır. Fakat Harrod, büyüme sürecinde yatırım artışı ile üretim artışı arasındaki ilişkiyi Domar büyüme modelinden farklı bir şekilde analiz etmiştir.

Domar modelinde çarpan mekanizması/katsayısı önemli bir araç olup kullanılmışken, Harrod modelinde hızlandıran prensibi/ katsayısı önemli bir araç olup kullanılmıştır

Çarpan Mekanızması/katsayısı: Özellikle iktisat politikası değişikliklerini değerlendirebilmek açısından çok önemli bir kavramdır. Harcamalardaki bir değişikliğin GSMH üzerinde yaratacağı etkileri ortaya koyan bir mekanizmadır.

Harrod büyüme modelinde tasarruflar, ekonomide dengenin sağlanması için önemli bir değişken olup, milli gelirin artan bir fonksiyonu olarak varsayılmaktadır. Özellikle tam istihdam dengesinin sürdürülebilmesi için yatırım, sermayenin marjinal verimliliği ve hızlandıran, tasarruf eğilimine uymak durumundadırlar 

Tasarruf fonksiyonu S=sxY olarak ifade edilmektedir.

S, tasarrufu s, marjinal tasarruf eğilimini, Y ise, milli geliri ifade etmektedir.

Eğer, dönem başı planlanan yatırım planlanan tasarruftan küçük ise, (Ip<Sp) (veya Ip<Ig) yani, fiili (gerçekleşen) yatırım, planlanan yatırım- dan büyük ise, ekonomide, yatırım (üretim) fazlalığı olup gereğinden fazla yatırım yapılmış olur. Ekonomide bu durumda bir arz fazlası ortaya çıkar ve istenmeyen bir şekilde stoklar artar.