İKTİSADİ BÜYÜME - Deneme Sınavı - 12

İktisatçılar, teknolojik gelişmeyi sanayi devrimiyle
birlikte yeni buluşların hız kazanması üzerine
incelemeye almışlar ve iktisadi büyüme üzerine
etkisine dikkat çekmişlerdir. İktisat kuramında teknolojik
gelişmenin içselleştirilmesine yönelik çabaların
çıkış noktası Schumpeter olmuştur. Yenilikler
ve bunların kalkınma süreçlerine etkisi konusu,
Schumpeter’le birlikte ekonomik kalkınma kuramları
içinde çok önemli bir yere sahip hale gelmiştir.

19. yüzyıldan günümüze kadar geçen süreçte İngiltere, Almanya, ABD, Japonya, Fransa ve diğerlerinin
istikrarlı bir siyasi yapı ve etkin bir yönetim anlayışı ile başarılı oldukları bilinmektedir. İki dünya savaşı yaşayan bu ülkelerin kısa sürede toparlanmaları ve büyük ekonomik güç haline gelmelerinin arka planında siyasi ve ekonomik istikrar ile etkili bir yönetim anlayışı yatmaktadır. Siyasal istikrarsızlık ve sıradan yönetim iktisadi büyümenin önündeki en büyük engellerden birisidir. Az gelişmiş ülkelerdeki zayıf yönetim ve istikrarsız siyasi yapı gelişme sürecini olumsuz etkilemektedir.

Tarihi süreçte, kalkışa önderlik eden sanayi kolu, demiryolu ve demiryolu şebekesinin kurulmasıdır.

Kitle tüketim aşamasında toplum artık modern teknolojinin gelişmesini bir hedef olarak almaktan vazgeçmiştir. Bu aşamaya ulaşan toplumlarda dayanıklı tüketim malları üreten sektörler ile hizmetler sektörü gittikçe gelişen ekonominin başlıca sektörleri durumuna gelmişlerdir. Dikiş makinesi, bisiklet, çeşitlielektrikli alet ve makineler ve otomobil gibi malların üretim ve tüketiminde büyük artışlar görülür.

Sürdürülebilir kalkınma stratejisinin temel
amaçları;
• Büyümenin yeniden canlandırılması ve niteliğinin
değiştirilmesi,
• Gıda, enerji, su ve sağlık alanlarında toplumun
temel ihtiyaçlarının karşılanması,
• Sürdürülebilir bir nüfus artışının sağlanması,
• Kaynak rezervinin korunması ve değerinin
yükseltilmesi,
• Teknolojinin yeniden yönlendirilmesi ve
yönetimi,
• Karar verme süreçlerinde çevre ve ekonominin birleştirilmesi olduğu için

sürdürülebilir bir nüfus artışı önemlidir.

İktisadi büyümenin belirleyicileri arasında üzerinde dikkatle durulan üretim artışı konusunda önemli bir yere sahip olan bir unsur da sermayedir. Sermaye doğada serbest biçimde bulunmayan fakat insan tarafından üretilmiş üretim araçları olarak tanımlanmaktadır. Bunlar üretimin artmasına büyük katkısı olan aletler, makineler, ulaşım sistemleri ve araçları, sanayi gereçleri, fabrika ve donanım fiziki sermayenin bir çeşidini oluşturmaktadırlar.

Üretime katılan işgücünün sahip olduğu ve diğer üretim faktörlerinin daha verimli kullanılmasına imkân veren bilgi, beceri, tecrübe ve dinamizm gibi pozitif değerlere beşeri sermaye adı verilir. Bilgi, eğitim, tecrübe, beceri, teknolojik gelişme ve motivasyon ve dinamizm gibi faktörlerin üretim üzerindeki pozitif etkilerinin önemi ortaya çıkmaya başladıkça bu faktörler de sermaye kapsamı içerisinde ele alınmıştır. İnsan kaynaklarına yapılan ve işgücünün niteliğini artıran yatırımlar, beşeri sermaye yatırımları olarak adlandırılır.

Su hava, toprak ve ormanlar yenilenebilen doğal kaynak, buna karşılık mevcut rezervleri hızla azalan fosil kaynaklar (petrol, doğalgaz, kömür vb.) ve madenler (demir, altın, gümüş, bor vb.) yenilenemeyen doğal kaynak olarak bilinmektedir.

İktisatçılar, teknolojik gelişmeyi sanayi devrimiyle birlikte yeni buluşların hız kazanması üzerine incelemeye almışlar ve iktisadi büyüme üzerine etkisine dikkat çekmişlerdir. İktisat kuramında teknolojik gelişmenin içselleştirilmesine yönelik çabaların çıkış noktası Schumpeter olmuştur. Yenilikler ve bunların kalkınma süreçlerine etkisi konusu, Schumpeter’le birlikte ekonomik kalkınma kuramları içinde çok önemli bir yere sahip hale gelmiştir.

Olgunluk aşamasında ulusal gelirin % 10-20’si kadarı devamlı bir şekilde yatırımlara gider. Kişi başına düşen gelir artar, yeni öncü sektörler eskilerinin yerini alır ve yeni sanayi kolları yükselirken eskileri önemini kaybeder. Uluslararası ticaret önemli hale gelir. Daha önce ithal edilen mallar üretilir, yeni ithal ihtiyaçlar artar ve bu ihtiyaçları karşılamak için ihracat artar. Bu aşamada ekonomi herhangi bir şeyi değil, arzu edileni üretecek girişim ve kabiliyete ulaşır. Bu dönemde, işgücünün dağılımında iyileşme, kent nüfusu büyümesi, beyaz yakalı işçilerin oranında bir artış, sanayideki liderliğin girişimcilikten yöneticiliğe kayması gibi, toplumsal yapıdaki değişmeler sanayi yapısındaki değişimlere eşlik eder.

Rostow’un Büyüme Aşamaları Teorisinde bütün ekonomiye önderlik edebilecek, yüksek gelişme hızı gösteren bir ya da birkaç imalat kolunun ortaya çıktığı aşama, kalkış aşamasıdır. Rostow’a göre kalkış için ana şartlardan biri: Yüksek gelişme hızını gösteren ve bütün ekonomiye gelişmede önderlik eden bir veya daha fazla imalat kolunun ortaya çıkması (İsveç’te kereste, Avustralya’da et, Danimarka’da süt)dır.

Rostow’un öne sürdüğü ve kalkınma için en önemli aşama olan kalkış (take-off) aşamasında, geçiş aşaması aşılmış ve ön şartlar hazırlanmış olduğundan kalkınma normal yoluna girmiştir. Bu aşama, düzgün bir gelişmeye karşı çıkan engellerin tamamen yıkıldığı bir devredir.

Aşağıdakilerden hangisinde Rostow’un öne sürdüğü beş büyüme aşaması sırasıyla şu şekildedir:  Geleneksel Toplum Aşaması- Kalkışa Hazırlık Aşaması- Kalkış Aşaması- Olgunluk Aşaması- Kitle Tüketim Aşaması

Sürdürülebilir kalkınma, gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılama imkanlarını tehlikeye atmadan, bugünkü neslin kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesini ifade eder.

Sürdürülebilir kalkınma, ekonomik büyüme ile birlikte çevresel duyarlılığı da içermektedir. Sürdürülebilir kalkınma politikaları içinde etkin enerji kullanımı, geri dönüşüm, yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelim, üretim ve tüketim şekillerinin değiştirilmesi yer almaktadır.

Kuznets,  iktisadi büyüme sürecinde teknolojik gelişmenin beş faklı şekilde kendini hissettirdiğine dikkat çekmektedir. Bunlar; bilimsel alanda yapılan yeni keşifler, icatlar, buluşlar, iyileştirmeler ve buluşların firmalar tarafından yaygın bir şekilde kullanımı konusunda gösterilen başarılardır.

Rostow'a göre  tarihsel süreç içerisinde iktisadi büyümenin aşamaları şunlardır: 

• Geleneksel Toplum Aşaması • Kalkışa Hazırlık Aşaması • Kalkış Aşaması • Olgunluk Aşaması • Kitle Tüketim Aşaması

Kuruluş amacı, “yerkürenin ve insanlığın geleceği üzerine öngörülerde” bulunmak olan Roma Kulübü’nün 1972 yılında “Büyüme’nin Sınırları” başlıklı rapor yayınlamıştır. Raporda nüfus artışı ve ekonomik gelişme azalmadıkça, doğal kaynaklar, içilebilir su ve temiz hava ihtiyacını dünyanın sağlayamayacağı ileri sürülmüştür.

Roma Kulübü içerisinde yer alan Meadows Raporu,  büyüme hızı devam ederse, yerkürede kaynakların tükeneceğini ilk kez açık biçimde ortaya koymakta, hatta bazı kaynakların olası tükenme tarihlerini tahmin etmektedir.

Neoklasik iktisatçılar, iktisadi büyümeyi tüm sosyal, çevresel sorunların ve kirliliğin çözümü olarak nitelendirerek, iktisadi büyüme ve çevrenin korunması arasındaki çelişkinin teknolojik ilerlemeyle çözülebileceğini savunmuşlardır.