İKTİSADA GİRİŞ

Zamanlararası ikame üzerinde önemli bir etken faiz oranıdır. Bu nedenle faiz oranı etkisi olarak da adlandırılır ve toplam talep eğrisinin negatif eğimli oluş nedenlerini açıklamada bir başka etken olarak kullanılır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Fiyatlar genel düzeyindeki değişmenin durağan toplam talep eğrisi üzerinde aşağı ve yukarı harekete yol açtığını AD eğrisini elde ederken açıkladık. Fiyat değişikliği dışında herhangi bir nedenle hanehalklarının, firmaların, hükümetin ve dış âlem harcama planlarındaki değişmeler toplam talep (AD) eğrisini kaydırır. Toplam talep eğrisini kaydıran faktörler:
• Hükümet politikalarındaki değişmeler
• Hanehalkları ve firmaların bekleyişlerindeki değişmeler
• Uluslararası faktörler
• Toplam servetteki değişmelerdir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Toplam arz eğrisinin biçimi, ücret ve fiyat davranışları üzerine yapılacak olan varsayımlara bağlıdır. Şayet ücretlerin ve fiyatların oldukça esnek olduğuna inanıyorsak toplam arz eğrisi (AS) düşey olacaktır. Eğer ücretler ve fiyatlar esnek değilse ya
da katı (yapışkan) ise toplam arz eğrisi (AS) yatay olacaktır. ellikle kısa dönemde toplam arz eğrisinin (SRAS) pozitif eğimli olduğu genel kabul görmektedir. Öte yandan uzun dönem toplam arz eğrisinin (LRAS) ise tam istihdam düzeyinde (YF) düşey
olduğu, yani reel GSYİH’nin potansiyel GSYİH’ye eşit olduğu kabul edilir Doğru cevap C seçeneğidir.

Maliyetlerin katılığı için temel neden uzun dönemli sözleşmeler ya da kontratlardır. Örneğin işçi sendikaları ile sözleşmeler genelde her yıl ya da 2 yılda bir yapılır. Anlaşma dönemi boyunca ücretler sözleşmede öngörülen şekliyle sabittir. Hatta belirgin bir kontrat olmasa da ücret ayarlamaları genelde yılda bir kez yapılır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ekonomi kısa dönemde aşırı istihdam denge durumunda ise enflasyonist açık vardır. Bu durumda talep fazlalığı; yüksek üretim düzeyi için gerekli girdi talebindeki artışa
neden olacak, ücretler ve diğer girdi fiyatlarını arttıracağı için genel fiyat düzeyinde artışa ya da enflasyona neden olacaktır. Yükselen fiyatlar tüketicilerin alım gücünü ve net ihracatı azalttığı için enflasyonist açık kapanır.

Ekonomide fiyatlar ve toplam çıktı düzeyinin belirlenmesinde en önemli rolün para arzına ait olduğunu öne süren Monetaristler’e göre para arzındaki artış tüketim ve yatırım harcamalarını arttırarak denge çıktı ve fiyat düzeyini yükseltir. Para arzındaki bir azalma ise ters yönde etkiye sahiptir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yeni Klasikler’e göre sistematik para ve maliye politikaları ekonomide işsizlik ya da çıktı düzeyini değiştirmez, sadece fiyat düzeyini değiştirir. Bu doktrin politika etkinsizliği teoremi olarak bilinir. Böylece duruma göre uygulanan politikalar öngörülebiliyorsa, bireyler bu politika uygulamalarını bekleyecekler ve bu beklentileri etkinsiz yapacak
şekilde davranışlarını değiştireceklerdir. Dolayısıyla toplam arz eğrisi düşey olduğu için AD’deki değişmeler sadece genel fiyat düzeyini etkileyecektir.

Ekonominin performansını yönlendirmede, duruma göre uygulanan maliye politikasını kullanma çabalarını ve başarısını sınırlayan bir takım faktörler vardır. Bunları üç başlık altında özetleyebiliriz. Bunlar;   Politik Eğilimin Yansımaları Sorunu, Gecikmeler Sorunu, Dışlama Sorunudur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Otomatik stabilizatörler toplam harcamalardaki dalgalanmanın şiddetini azaltır, çıktı ve istihdam düzeyi üzerindeki geniş salınmayı önlemeye yardımcı olur. Ekonomiler için özellikle gelir vergisi ve işsizlik ödemeleri güçlü ekonomik stabilizatörlerdir. İşsizlik ödemeleri ve yoksullara yönelik sosyal nitelikli her türlü yardımlar da otomatik stabilizatör olarak işlev görürler. Doüru cevap E seçeneğidir.

Ekonominin performansını değerlendirmede Keynesyen model dikkatleri toplam harcamalara, dolayısıyla talep düzeyi üzerine çeker. Ancak model bazı önemli sınırlamaları içerir. İlk olarak, fiyat düzeyi açıkça analize dâhil edilmiyor ve tam istihdam düzeyine ulaşıncaya kadar istikrarlı olduğu varsayılıyor. Oysa gerçek dünyada reel çıktı düzeyi ile fiyatların birlikte artışı özellikle kısa dönemde yaygın bir durumdur. İkinci olarak, Keynesyen model ekonominin talep yönünü ele almakta, talebin çok fazla olması durumunda enflasyon ve çok az olması durumunda işsizlik olacağını açıklamaktadır. Bu gözlem doğru olsa bile eksiktir. Çünkü ekonominin arz yönü ihmal edilmiştir.

Nihayet Keynesyen model, ekonominin kendi kendini düzelteceği şeklindeki Klasikler’in görüşlerine tümüyle karşı çıkar. Çünkü ücretler ve fiyatlar esnek değildir ve harcamalardaki azalma işsizliğe neden olur. Böylece ekonomi tam istihdama yönelmez. Eksik istihdam durumunda hükümet politikaları (para ve maliye) gereklidir.

Nihayet Keynesyen model, ekonominin kendi kendini düzelteceği şeklindeki Klasikler’in görüşlerine tümüyle karşı çıkar. Çünkü ücretler ve fiyatlar esnek değildir ve harcamalardaki azalma işsizliğe neden olur. Böylece ekonomi tam istihdama yönelmez. Eksik istihdam durumunda hükümet politikaları (para ve maliye) gereklidir.

Mal ve hizmetlerin toplam miktarı reel GSYİH ile ölçülür. Fiyat düzeyi ise tüm mal ve hizmetlere ilişkin ortalama ağırlıklandırılmış indekstir. Örneğin, GSYİH deflatörü TÜFE gibi genel fiyat düzeyini gösterir. İşte toplam talep bu fiyatlar genel düzeyi ile reel hasıla arasındaki negatif ilişkiyi açıklar.  Toplam talep, ekonomideki tüm sektörler tarafından (hanehalkı, firmalar, devlet ve dış alem sektörlerince) çeşitli fiyat düzeylerinde belli bir dönemde talep edilen mal ve hizmetlerin toplam miktarıdır.

Fiyat düzeyindeki bir değişme ise tüm sektörlerin kararlarını etkilediği ve toplam harcama fonksiyonunun kaymasına neden olduğu için talep edilen reel hasıla miktarını da değiştirir. Dikkat ederseniz toplam harcama fonksiyonu toplam talep eğrisi değildir. Ancak bunu kullanarak toplam talep miktarı ile fiyat düzeyi arasındaki ilişkiyi gösteren toplam talep eğrisini şeklin alt panelinde çizebiliriz.

Bu etkiye göre, fiyatlar genel düzeyi düştüğünde, toplumun finansal varlıklarının reel değeri ya da satın alma gücü artar. Bir başka deyişle sabit bir parasal değeri olan her türlü finansal aktifin satın alma gücü, fiyat düzeyi düştüğünde yükselir. Bu durum insanların kendilerini daha zengin hissetmelerini sağlar, böylece daha fazla mal ve hizmet
tüketmelerine neden olur. Yani toplam harcama fonksiyonu fiyat düzeyinin düşmesi sonucu yukarı kayar ve daha yüksek reel çıktı düzeyinde dengeye ulaşır. Şekil 7.1’den görüleceği üzere fiyat düzeyi düştüğünde daha fazla harcama yapılmaktadır.

Benzer şekilde yüksek fiyat düzeyi düşük tüketime ve düşük gelir düzeyine neden olmaktadır. Çünkü hatırlarsanız tüketiciler değerleri paraya bağlı birçok finansal varlığa sahiptir. Fiyat düzeyi artınca bunların değerleri düşer. Yani servetin reel değeri azalır, tüketiciler daha az harcama yapar, böylece toplam harcama fonksiyonu aşağıya kayar. Sonuçta düşük harcama ile denge reel GSYİH de düşer.

Toplam talep eğrisi, tek bir mal için talep eğrisine benzer şekilde, sol yukarıdan sağ aşağıya doğru eğimlidir. Bu negatif eğim düşük genel fiyat düzeyinde daha fazla çıktı talep edileceğini gösterir. Ancak toplam talep eğrisi farklı nedenlerden dolayı negatif eğimlidir. Tek bir mal için talep eğrisini düşündüğümüzde; örneğin, tavuk etini dikkate aldığımızda, benzer ya da tavuk eti yerine kullanılabilecek diğer tüm malların (dana eti, hindi eti, balık, koyun eti...vb.) fiyatları sabit varsayılıp (ceteris paribus) tavuk eti fiyatını değiştirerek analiz yapıp negatif eğimli talep çizebiliyoruz.

Bildiğiniz gibi toplam talep eğrisi fiyat düzeyi ve reel GSYİH eksenleri içerisinde negatif eğimli olarak çizilir. Yani fiyat düzeyi düştüğünde toplam çıktıya yönelik (reel GSYİH) talep miktarında bir artış olur. Burada faiz oranı önemli rol üstlenir. Faiz oranının belirlenmesinde ise reel para miktarı önemli işleve sahiptir. Şöyle ki, şayet fiyat düzeyi düşerse, reel para miktarı artar, daha önce açıkladığımız reel balans etkisi kanalıyla harcamalar artar. Çünkü kişiler ne kadar çok reel paraya sahipse o kadar çok mal ve hizmet talep edebilecektir. Ancak kişiler ellerindeki tüm reel paralarını mal ve hizmet harcamalarına kullanmazlar, tasarruf yaparlar, borçlarını öderler, başkalarına borç verirler. Özellikle düşük fiyat döneminde ellerinde reel parası fazla olanlar, bu dönemde daha fazla borç vermeye hazırdırlar. Kısaca ödünç verilebilir fon arzı artmış olur. Öte yandan borç arayanlar, fiyat düşüşü halinde daha az ödünç almaya gereksinim duyarlar, yani ödünç verilebilir fon talebi azalır.

Yüksek faiz durumunda ise, harcamalar ertelenir. İnsanlar daha fazla tasarrufa yönelerek tüketimlerini kısma eğilimine girerler. Yine faiz oranlarının yükselmesi durumunda yatırım harcamaları da azaldığı için toplam harcama fonksiyonu AE1 (P1) konumunda aşağı kayar. Dolayısıyla yüksek fiyat düzeyinde (P1) toplam çıktı talep miktarında azalış olur, şeklin alt panelinden görüleceği üzere negatif eğimli talep eğrisi çizilir.

Toplam talep eğrisinin negatif eğimli olmasını fiyat değişikliklerinin servette meydana getirdiği değişimlerle açıklayan etki reel balans etkisidir. Bu etkiye göre, fiyatlar genel düzeyi düştüğünde, toplumun finansal varlıklarının reel değeri ya da satın alma gücü artar. Bir başka deyişle sabit bir parasal değeri olan her türlü finansal aktifin satın alma gücü, fiyat düzeyi düştüğünde yükselir. Bu durum insanların kendilerini daha zengin hissetmelerini sağlar, böylece daha fazla mal ve hizmet tüketmelerine neden olur. Yani toplam harcama fonksiyonu fiyat düzeyinin düşmesi sonucu yukarı kayar ve daha yüksek reel çıktı düzeyinde dengeye ulaşır. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.