İKTİSADA GİRİŞ

“Sikke” adı verilen ve altın, gümüş gibi değerli maden içeren madeni paraların uzun bir tarihi vardır. Bu konudaki en eski bulgular, Anadolu’da yaşamış bir topluluk olan Lidyalıların M.Ö. 7. yüzyılda altın ve gümüşten madeni para bastıklarını göstermektedir.

“Sikke” adı verilen ve altın, gümüş gibi değerli maden içeren madeni paraların uzun bir tarihi vardır. Bu konudaki en eski bulgular, Anadolu’da
yaşamış bir topluluk olan Lidyalıların M.Ö. 7. yüzyılda altın ve gümüşten madeni para bastıklarını göstermektedir.

Kâğıt paralar tarihte ilk olarak M.S. 800 yıllarında Çin’de kullanılmıştır.

Tarihte merkez bankası olarak nitelendirilebilecek ilk kurum İsveç’te kurulan Riksbank’tır.

Türkiye’de merkez bankacılığı, Osmanlı Devleti döneminde Kırım savaşının finansmanı amacıyla, İngiliz sermayeli olarak 1856 yılında Londra’da
kurulan Bank-ı Osmani ile başlar.

Merkez bankalarının üstlendikleri başlıca işlevleri aşağıdaki gibi sayabiliriz:
• Banknot basımını gerçekleştirmek,
• Finansal piyasaların istikrarını sağlamak,
• Bankaların bankası olarak görev yapmak,
• Devletin bankası olarak görev yapmak,
• En son likidite kaynağı olmak,
• Para politikalarını uygulamak

...Bu durumun ortaya çıkmasını engellemek amacıyla merkez bankaları rezerv bulundurma zorunlulukları getirmişlerdir. Bankaların ne kadar zorunlu rezerv bulunduracakları ise yine merkez bankası tarafından belirlenmektedir.

Tablodan fark ettiğimiz önemli bir nokta, zorunlu karşılık oranlarının mevduatın vadesi uzadıkça azalmasıdır. 1 yıldan daha uzun vadeli mevduatlar için zorunlu rezerv oranı %4 olarak belirlenmiştir.

Tarihteki en ünlü hiperenflasyonlardan biri 1920’li yılların başlarında Almanya’da
yaşanmıştır.

Malların para olarak kullanımına ilginç bir örnek sigaradır. İkinci Dünya Savaşı sırasında müttefik kuvvetlerin askerlerinin tutulduğu Nazi esir kamplarında sigaranın bir mal para olarak kullanıldığı gözlemlenmiştir. Bu kamplarda sigara, paranın bütün fonksiyonlarını yerine getirmekteydi.

Paranın üç temel işlevi vardır: değişim aracı olması; hesap birimi olması ve değer muhafaza aracı olması.

Fiziksel olarak da bir değer ifade eden konut, arsa ve tarla gibi gayrimenkuller; altın ve gümüş gibi değerli metaller; elmas gibi değerli taşlar veya otomobil gibi dayanıklı tüketim mallarına reel varlıklar adını veriyoruz.

Geniş tanımlı para arzı, M1 para arzına ilave olarak daha az likiditeye sahip olan vadeli mevduatları da kapsar.

İkinci Dünya Savaşı sırasında müttefik kuvvetlerin askerlerinin tutulduğu Nazi esir kamplarında sigaranın bir mal para olarak kullanıldığı gözlemlenmiştir.

“Kötü para iyi parayı kovar” şeklinde ifade edilen bu durum “Gresham Yasası” olarak bilinir. Burada kötü parayı gümüş sikkeler, iyi parayı ise altın sikkeler temsil etmektedir.

Kâğıt paralar tarihte ilk olarak M.S. 800 yıllarında Çin’de kullanılmıştır.

Merkez bankası tarafından belirlenen, bulundurulması gereken en az rezerv miktarına zorunlu rezervler adı verilmektedir.

Merkez bankalarının üstlendikleri başlıca işlevleri aşağıdaki gibi sayabiliriz: • Banknot basımını gerçekleştirmek, • Finansal piyasaların istikrarını sağlamak, • Bankaların bankası olarak görev yapmak, • Devletin bankası olarak görev yapmak, • En son likidite kaynağı olmak, • Para politikalarını uygulamak

Para arzı ile fiyatlar arasındaki ilişkiyi iktisatçı Irwing Fisher tarafından geliştirilen “paranın miktar teorisi” yardımıyla açıklanmaktadır.

Tarihte merkez bankası olarak nitelendirilebilecek ilk kurum İsveç’te kurulan Riksbank’tır.