İKTİSADA GİRİŞ

Paranın üç temel işlevi vardır: değişim aracı olması; hesap birimi olması ve değer muhafaza aracı olması. II. ve V. İfadeler paranın işlevini değil değişim aracı olarak kullanılması için paranın taşıması gereken özellikleri belirtmektedirler. Bu yüzden doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Fiziksel olarak bir değer taşımayan fakat mal ve hizmetlere dönüştürülebilen hazine bonoları ve hisse senetleri veya nakit para gibi şeylere finansal varlıklar adını veriyoruz. Fiziksel olarak da bir değer ifade eden konut, arsa ve tarla gibi gayrimenkuller; altın ve gümüş gibi değerli metaller; elmas gibi değerli taşlar veya otomobil gibi dayanıklı tüketim mallarına reel varlıklar adını veriyoruz. Dolayısıyla, doğru seçenek "D" şıkkıdır.

En likit olan varlık nakit paradır. Ondan sonra sırasıyla; vadesiz mevduat, vadeli mevduat , hazine bonosu ve hazine tahvili gelmektedir. En az likit olanlar ise gayrimenkullerdir. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

Herhangi bir değerli metal karşılığı bulunmayan ve bir mal olarak da değer taşımayan paralara “fiat para” veya “itibari para” adı verilmektedir. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Mobil para uygulaması M-Pesa adıyla ilk kez Kenya'da uygulanmaya başlanmıştır. Günümüzde M-Pesa veya benzer sistemler Kenya, Uganda, Tanzanya, Afganistan gibi üçüncü dünya ülkesi olarak nitelendirilen az gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

I,II ve IV. ifadeler doğru iken III. ifade yanlıştır. Çünkü, ekonomik daralma dönemlerinde hem yatırım talebi, hem de tüketim talebi azalır. Bunun sonucu olarak kredi talepleri de azalacaktır. Böyle bir durumda bankalar ellerindeki atıl rezervleri krediye dönüştürmekte zorlanırlar ve kaydi para oluşturma süreci hızlanmaz, aksine yavaşlar. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

Merkez bankalarının üstlendikleri başlıca işlevleri aşağıdaki gibi sayabiliriz:
• Banknot basımını gerçekleştirmek,
• Finansal piyasaların istikrarını sağlamak,
• Bankaların bankası olarak görev yapmak,
• Devletin bankası olarak görev yapmak,
• En son likidite kaynağı olmak,
• Para politikalarını uygulamak

Dolayısıyla, maliye politikasını uygulamak Merkez bankasının görevi değildir. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Bankaların ellerindeki ticari senetleri vadesinden önce merkez bankalarına kırdırarak likidite elde etmelerine reeskont kredileri adı verilir. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Günümüzde reeskont oranlarının merkez bankalarının para arzını etkilemek amacıyla sıklıkla kullandıkları bir araç olmadığını gözlemlemekteyiz. Doğru seçenek "D" şıkkıdır.

Fisher'ın "Değişim Denklemi"ne göre, ekonomideki para miktarının paranın dolaşım hızı ile çarpımı fiyat seviyesinin reel GSYİH ile çarpımına eşittir. Dolayısıyla, reel faiz bu denklem içerisinde yer almaz. Doğru seçenek "A" şıkkıdır.

Mal ve hizmetlerin başka mal ve hizmetlerle değiş tokuş edilmesine trampa veya takas adı verilir.

Herhangi bir mal veya hizmet karşılığında kabul edilen bir ödeme aracı, ertelenmiş ödemelerin yerine getirilmesi, yani borçların ödenmesi amacıyla da kabul edilecektir. Örneğin, bir mobilya mağazası sattığı mobilyanın karşılığını satış anında para olarak kabul ediyorsa 60 gün sonra da para olarak kabul edecektir. Böylelikle para borçların ödenmesi için standart bir ödeme aracı olarak kullanılır.

Herhangi bir şeyin değişim aracı olarak kullanılması için belirli özelliklere sahip olması gerekir. Değişim aracı olarak kullanılacak bir nesne

(1)standart olmalıdır;

(2) kolay taşınabilir olmalıdır; 

(3) kolayca bozulup deforme olmayacak kadar dayanıklı olmalıdır;

(4) kolayca taklit edilemez olmalıdır;

(5) her miktardaki alışverişe imkân verecek şekilde bölünebilir olmalıdır ve

(6) geniş bir kesim tarafından kabul edilir olmalıdır.

Likiditeyi herhangi bir varlığın nakit paraya, diğer varlıklara veya mal veya hizmete dönüştürülebilme kolaylığı olarak tanımlamıştık. Bir varlığın piyasada ne kadar çok alıcısı ve satıcısı varsa, o varlık nakit paraya, diğer varlıklara, mal veya hizmete o kadar kolay dönüştürülebilir. Farklı reel ve finansal varlıklar, likidite derecelerine göre sıralanmıştır. En likit olan varlık nakit paradır. Ondan sonda vadesiz mevduat ve vadeli mevduat gelmektedir. En az likit olanlar ise gayrimenkullerdir.

Dar tanımlı para arzı olarak bilinen M1, dolaşımdaki nakit para ve vadesiz mevduatların toplamından oluşur.

Sikkelerin içerdiği değerli maden miktarının azaltılarak değerinin düşürülmesine “tağşiş” adı verilir.

“Sikke” adı verilen ve altın, gümüş gibi değerli maden içeren madeni paraların uzun bir tarihi vardır. Bu konudaki en eski bulgular, Anadolu’da yaşamış bir topluluk olan Lidyalıların M.Ö. 7. yüzyılda altın ve gümüşten madeni para bastıklarını göstermektedir.

Paranın serüvenindeki bir sonraki aşama kâğıt paranın kullanılmasıdır. Kâğıt paralar tarihte ilk olarak M.S. 800 yıllarında Çin’de kullanılmıştır.

Malların para olarak kullanımına ilginç bir örnek sigaradır. İkinci Dünya Savaşı sırasında müttefik kuvvetlerin askerlerinin tutulduğu Nazi esir kamplarında sigaranın bir mal para olarak kullanıldığı gözlemlenmiştir. Bu kamplarda sigara, paranın bütün fonksiyonlarını yerine getirmekteydi. Sigaralar ödeme aracı olarak, hesap birimi olarak ve değer muhafaza aracı olarak kullanılıyordu.

Türkiye’de merkez bankacılığı, Osmanlı Devleti döneminde Kırım savaşının finansmanı amacıyla, İngiliz sermayeli olarak 1856 yılında Londra’da kurulan Bank-ı Osmani ile başlar.

Merkez bankalarının üstlendikleri başlıca işlevleri aşağıdaki gibi sayabiliriz:
• Banknot basımını gerçekleştirmek,
• Finansal piyasaların istikrarını sağlamak,
• Bankaların bankası olarak görev yapmak,
• Devletin bankası olarak görev yapmak,
• En son likidite kaynağı olmak,
• Para politikalarını uygulamak