İKTİSADA GİRİŞ

Bir ekonomide, belli bir dönemde üretilen ni­hai mal ve hizmetlerin değerine gayrisafi yurt içi hasıla (GSYİH) denir. Üretilen hasıla, ekonomide bir dönemde oluşan gelire eşit olduğundan, hasıla ve gelir kavramları özdeş olarak kullanılmaktadır.

Makroekonominin kapsam alanına giren beş merkezi sorun vardır. Bunlar; gelir ve istihdam dü­zeyi, fiyat düzeyinin istikrarı, ekonomik büyüme, kamu açıkları ile dış açıklardır. Bunların dışında makroekonominin ilgi alanına giren faiz oranları ve döviz kurları gibi pek çok konu varsada, bunlar esas olarak bu beş sorunun anlaşılması için incele­nen konulardır.

Fiyat düzeyindeki istikrarsızlık, hem fiyat düze­yinin düşmesi (deflasyon), hem de yükselmesi (enf­lasyon) şeklinde ortaya çıkabilir. Ancak, uzunca bir süredir fiyat düzeyindeki istikrarsızlık hemen her ülkede enflasyon şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Makroekonominin gelişmesinde üç olay özellikle önemlidir. Birincisi, ekonomi istatis­tikçilerinin makroekonomik araştırmaların bilimsel temelini oluşturan verileri toplamaya ve sistematik­leştirmeye başlamalarıdır.

Modern makroekonominin ortaya çıkışında bir diğer unsur; ekonomik dalgalanmaların tek­rarlanan ekonomik olgular biçiminde tespit edilmiş olmasıdır.

Modern makroekonominin gelişmesinde üçüncü ve adeta katalizör işlevi gören olay Büyük Buhran ol­muştur.

İngiliz ekonomist J. Maynard Keynes, Büyük Buhran’ı açıklayan ve devletin temel politikalarla ekonomik çöküntülerin üstesinden gelebileceğini iddia eden yeni bir teorik çerçeve ortaya koyarak, modern makroekonominin öncülüğünü yapmıştır.

Monetaristler ilk olarak, piyasa ekonomilerinin kendi kendilerini düzelttiklerini, yani ekonomile­rin kendi haline bırakılırsa tam istihdama dönme eğiliminde olduğunu iddia etmişlerdir.

Keynesyen düşünceye karşı Monetaristlerce başlatılan karşı atak 1970’li yılların başlarında, Ro­bert Lucas, Thomas Sargent, Neil Wallace ve Ro­bert Barro gibi ekonomistlerin öncülüğünde Yeni Klasik Ekonomi tarafından sürdürülmüştür.

Yeni Keynesyenler olarak adlandırılan bir grup ise, Keynes’in temel görüşlerini daha sağlam teo­rik temellere oturtmaya çalışmaktadırlar. Aktivist makroekonomik politikaları yeniden ön plana çı­karmaya çalışan Yeni Keynesyenler özellikle uzun dönemde Monetarizmi ve rasyonel beklentiler yaklaşımını kabul ederler. Ancak asimetrik bilgi, fiyatların ve ücretlerin yapışkanlıkları gibi neden­lerle piyasaların temizlenmediğini ileri sürerler.

Öncelikle bir kişinin işsiz sayılabilmesi için ça­lışma gücünün olması gerekir. Yani işsizlik daha önce tanımladığımız işgücü için söz konusudur. Ayrıca bir kişi çalışma arzusu taşımalıdır. İkinci olarak piyasada oluşan cari ücretten çalışmak arzu­su sergilemeli, mevcut ücret düzeyinde iş bulursa çalışmaya hazır olmalıdır. Bu şartlar altındaki iş­sizlik gayri iradi olarak karşılaşılan bir durumdur.

Enf­lasyon ve deflasyon arasındaki sınır bölgede ise her ülkede arzu edilen fiyat istikrarı yer alır.

Stagflasyon ekonomik durgunluk (düşük ve negatif oranlı bir büyüme hızıyla yüksek bir işsizlik oranı) ile yüksek bir enflasyonun birlikte görüldüğü durumdur.

Konjonktür; ekonomik, toplumsal, siyasal alanlarda istatistiklerden, olgulardan, nesnel durumlardan yararlanarak olayların gelecekteki gelişmeleriyle ilgili kestirimdir.

Resesyon; makroekonomide geleneksel olarak reel gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) iki veya daha fazla çeyrek yıllık periyotta arka arkaya negatif büyüme göstermesi durumudur. Ekonomide durgunluk olarak da adlandırılabilir.Uzun bir resesyon ekonomik çöküş olarak isimlendirilir.

Hiperenflasyon, enflasyonun yılda yüzde 200 sınırını aştığı anlardaki halidir. Dörtnala enflasyon olarak da adlandırılır. Paranın değerinin yitirdiği en şiddetli enflasyon biçimidir.

Slumpflasyon; Yüksek enflasyon + küçülmedir.

Doğru cevap D'dir.

Yeni Keynesyenler olarak adlandırılan bir grup, Keynes’in temel görüşlerini daha sağlam teorik temellere oturtmaya çalışmaktadırlar.

Aktivist makroekonomik politikaları yeniden ön plana çıkarmaya çalışan Yeni Keynesyenler özellikle uzun dönemde Monetarizmi ve rasyonel beklentiler yaklaşımını kabul ederler.

Ancak asimetrik bilgi, fiyatların ve ücretlerin yapışkanlıkları gibi nedenlerle piyasaların temizlenmediğini ileri sürerler. Bu durumda eksik istihdam oluşacak ve dolayısıyla genişletici kamu politikaları reel hasıla ve istihdam üzerinde etkili olacaktır.

Bunlara göre eksik rekabet ve piyasa başarısızlıkları önemlidir, hatta ekonomik dalgalanmaların nedeni olarak piyasa başarısızlıkları gösterilmektedir.

Stanley Fischer, Joseph Stiglitz, Gregory Mankiw ve J.Anna Gray bu yaklaşıma katkıları olan ekonomistlerden bazılarıdır. Günümüzde tartışmalar Yeni Klasikler ile Yeni Keynesyenler arasında sürmektedir.

Parasal harcamaları, gelirleri ve fiyatları sadece para arzı etkileyebilmektedir, önermesi ise Yeni Keynesyenlerin değil Monetaristlerin Temel Görüşlerinden biridir.

Monetaristlere göre parasal harcamaları, gelirleri ve fiyatları sadece para arzı etkileyebilmektedir. Ancak para arzının söz konusu değişkenleri etkilemesi belli bir süre gecikme ile gerçekleşmektedir. Bu süre bilinmeyen sebeplerle olup 6-24 ay arasında değişmektedir.

Doğru cevap E'dir.

Ekonomik anlamda işgücü ya da emek, ülke nüfusuna dayanmaktadır. İşgücü, çalışma kabiliyeti ve isteğine sahip nüfustur. İşgücü, ülke nüfusundan çalışma çağı dışındaki nüfus (0- 15 yaş arasında ve 65 yaş üstünde olanlar) ile çalışma çağındaki nüfus içerisinde olup da çalışma istek ve kabiliyetinde olmayanların (ev hanımları, öğrenciler, emekliler, mahpuslar, sakatlar, mülk geliri ile geçinenler, askerler, çalışmak istemeyenler…) düşülmesi ile elde edilir. Doğru cevap A'dır.

İşgücüne katılım oranı; istihdam edilenler ile işsizlerin toplamının çalışma yaşı nüfusu içindeki yüzde payıdır. Bu tanıma göre:

formülü elde edilir ve ;

3.200.000 /4.000.000 x 100 = 80

sonucu bulunur. Doğru cevap E'dir.

Friksiyonel (Arızi ya da Geçici) İşsizlik:

İşgücü piyasasındaki olağan hareketlilikten dolayı ortaya çıkan, uzun süreli olmayan işsizliğe friksiyonel işsizlik denir. Ekonomide açık işler olmasına karşın, herhangi bir işte çalışamayan daima bazı insanlar olacaktır. Çünkü onlar ya işlerini değiştiriyorlar ya da ilk kez iş için araştırma yapıyorlardır. Ekonomistler bunu, emek piyasasındaki ayarlamanın zaman gecikmesi ve de anlaşmazlık içerdiğini tanımlamak için friksiyonel (arızi) işsizlik olarak adlandırırlar.

Yapısal İşsizlik: 

Ekonomide oluşan yapısal değişikliklerin yol açtığı, bazı becerilerin terk edildiği ya da teknolojik değişme ve uluslararası rekabetteki değişmelere bağlı olarak emek talebi yapısındaki değişmeler sonucu ortaya çıkan işsizliktir.

Doğal işsizlik oranı friksiyonel ve yapısal işsizlik oranlarının toplamıdır.

Ekonomide reel GSYİH’nin potansiyel GSYİH’ye eşit olduğu, daralma ya da genişleme aşamalarının görülmediği, normal zamanlarda var olan işsizlik doğal işsizlik oranıdır. Ekonomide belirli bir miktar friksiyonel ve yapısal işsizlik kaçınılmaz olduğu için ekonomistler sıfır işsizliği ulaşılamaz bir hedef olarak düşünürler. Doğru cevap B'dir.

Enflasyonun değişik kesimler üzerindeki etkisi aşağıdaki gibidir:

Sabit Gelirliler ve Tasarrufta Bulunanlar:

Enflasyondan en çok zarar görenler sabit geliri olan insanlardır. Çünkü onların gelirleri esnek değildir. Klasik örnek emekli maaşıyla geçinenler ya da biriktirmiş olduğu tasarrufla geçinmek zorunda olanlardır. Enflasyon belirli zamanlar için sabit getiri sağlayan nominal değerli varlıkların reel değerini düşürmektedir. Örneğin; bir yıl vadeli tahvil almış birisi için fiyat düzeyinin bir yıl sonra ikiye katlanması durumunda, tahvilin ana parasını geri aldığında, bu paranın alım gücünün tahvili satın aldığı döneme göre yarı yarıya azaldığını görecektir. Bu şekilde beklenmedik bir enflasyonla alacaklılardan (tasarruf yapanlardan) borçlulara (tahvil ihraç edenlere) doğru bir servet transferi olacaktır.

Borç Verenler ve Borç Alanlar:

Beklenmeyen enflasyon bankalar ve diğer ödünç verenlere de zararverebilir. Çünkü borç alanlar, geri ödeme tarihinde ödünç aldıklarından daha az değerde ödemede bulunabilirler. Devlet en büyük borçlu olduğu için böyle bir enflasyondan kazançlı çıkar. Yine düşük faizle borçlanan ev sahipleri ve firmalar böyle bir durumdan kazançlı çıkarlar. Borç verenler ve borç alanlar enflasyon oranını doğru tahmin edebilirlerse, bunun neden olacağı zararı etkisiz hale getirebilirler. Şayet taraflar enflasyon oranının yanlış tahmin etmişlerse, taraflardan biri kazanırken, diğer taraf kaybedecektir.

İşçiler ve İşverenler:

Genel olarak enflasyonun gelir transferini işverenler lehine çevireceği düşüncesi daha yaygındır. Beklenmeyen enflasyondan zarar görenler parasal gelirleri fiyatlar kadar yükselmeyenlerdir. Eğer enflasyon oranı %20 olduğunda, işveren size %10 zam vermişse reel geliriniz düşmüş olacaktır. Yani gelirinizle alabileceğiniz mal ve hizmetin gerçek miktarı, öncesine kıyasla % 10 daha az olacaktır. 

Doğru cevap D'dir.

GSYİH para birimiyle ölçülmektedir. Bu durum anlamlı istatistiki bilgi oluşturmayı olanaklı kılmaktadır. GSYİH’nin ölçümü için üç yöntem kullanılır. Bunlar:

Bir ekonomide harcama ve gelir etkileşimlerinin üç piyasada gerçekleştiğini görürüz. Bunlar:

1. Hanehalkları;

2. Firmalar;

3. Devlet;

4. Dış alem;

Görüldüğü üzere finansal kesim, bu piyasalarda rol oynayan ekonomik birimler içersindedir, ancak ayrı bir guruplamaya tabi değildir. Doğru cevap C'dir.

Ekonominin performansını değerlendirmede reel GSYİH bile ihtiyatla yorumlanmalıdır. GSYİH’nin ölçemediği bazı durumları dikkate aldığımızda, ekonominin üretim düzeyi sağlıklı olarak belirlenemeyecek ve toplumun refahı üzerine doğru değerlendirmeler yapılamayacaktır. Reel GSYİH’nin ölçemediği bazı unsurla aşağıdaki gibidir:

Piyasalara Yansımayan Üretim: GSYİH sadece satılmak amacıyla yapılan üretimi ölçer. Kendimiz için yaptığımız, evde yapıp da satmayı düşünmediğimiz üretim GSYİH dışında kalır (Örneğin ev işleri, evde traş olmak, ütü yapmak, tamirat işlerini yapmak). Yine GSYİH takas işlemini dışarıda bırakır. Yani kişi bir malı bir başkasıyla mal ya da hizmet karşılığında değiştirdiğinde, bu işlem GSYİH dışında kalır. Örneğin değirmene buğdayını un yapmak için götüren çiftçi, un yapımı karşılığında buğdayın % 10’u kadar bir miktarı değirmenciye verirse, bu hizmet GSYİH’ye dahil edilmez. Kayıtdışı ekonomi, yer altı ekonomisi hesaplamalarında yine önemli bir sorun olarak yer almaktadır.

Nüfustaki Değişmeler: GSYİH ile ilgili istatistiklere bakarken belirli bir dönemde veri olan bu üretimi (çıktıyı) paylaşacak olan nüfusun büyüklüğünü dikkate almazsak yanıltıcı değerlendirmeler yaparız. 900 milyar TL GSYİH’ye sahip 10 milyon nüfuslu bir ekonomi ile 70 milyon nüfusa sahip bir ekonomi birbirlerinden tamamen farklıdırlar. Bu durum 1000 TL aylık ile geçinen tek bir kişi ile aynı miktarda aylık ile geçinen yedi kişilik bir aile arasındaki farka benzetilebilir. Ekonomistler bu sorunun çözümü için kişi başına GSYİH değerlerini kullanırlar. Yani belli bir yıla ait GSYİH değeri aynı yıldaki nüfus miktarına bölünerek kişi başına düşen GSYİH değeri hesaplanır. Şayet ekonomide nüfus artışına rağmen kişi başına düşen GSYİH değeri artıyorsa, o ülke için toplumda hayat standardının yükseldiğini ve ekonominin performansının olumlu geliştiğini söyleyebiliriz.

Boş Zaman: GSYİH boş zamandaki artışı ölçmez, ancak boş zamandaki bir artışın bizim refahımız üzerinde etkisi vardır. Hatta reel GSYİH artmamış olsa bile eğer biz aynı sabit reel GSYİH’yi daha kısa bir zaman diliminde üretebiliyorsak, çoğumuz refahımızın arttığı konusunda hemfikir olacaktır. Örneğin eskiden cumartesi günleri saat 13’e kadar yarım gün tüm memurlar çalışmak zorundaydılar. Oysa günümüzde cumartesi günleri memurlar için tatil yapılmıştır. Bu durum aslında hayat standardında bir iyileşmeyi ifade etmekle birlikte GSYİH içerisinde ölçülemez.

Dışsallıklar: Üretilen tüm mal ve hizmetleri izlemek ve GSYİH değerini hesaplamak için oldukça geliştirilmiş bir muhasebe sistemi kullanılır. Ancak üretim sürecinde dışsallıklarla karşılaşılması durumunda bunları GSYİH’ye ilave edecek ya da çıkaracak herhangi bir yöntem henüz oluşturulmamıştır. Örneğin ulusal üretim artarken çevre kirliliği de artabilir. Çevre kirliliğinin maliyeti üretim değerinden indirilemez.

Yine malların kalitesindeki gelişmelerin de doğru olarak hesaba katılması güçtür. Örneğin, bilgisayarların zamanla fiyatı düştüğü halde kalitesi çok yükselmiştir. Bu türden sorunlar, başta pek çok elektrikli ve elektronik araçlar olmak üzere hemen her mal için söz konusudur.

Bu bağlamda asıl önemli olan bu türden faaliyetlerin ekonomi içindeki nispi değeridir. Eğer bunların nispi önemi yıldan yıla fazlaca değişmiyorsa, milli gelir hesapları, bütün eksikliklerine rağmen, özellikle zaman boyunca toplumun üretim gücünün ve maddi refahının ne yönde geliştiğini göstermesi açısından faydalıdır.

İşte üretim sürecinde ortaya çıkan negatif dışsallıklar (hava ve su kirliliği gibi) dikkate alınarak, boş zamanın değeri dikkate alınarak, devletin ekonomideki büyüklüğü dikkate alınarak, kayıt dışı ekonominin büyüklüğü dikkate alınarak ülkenin performansını değerlendirmek, refah düzeyindeki gelişmeler üzerine yorum yapmak daha anlamlı olacaktır.

Oysa sosyal güvenlik ve refah ödemeleri şeklindeki transfer harcamaları Rell GSYİH'nın ölçebildiği değerlerden biridir.

ve Reel Faiz Oranı: Şu ana kadar bahsettiğimiz faiz oranları nominal faiz oranlarıdır. Yani, fiyat düzeyindeki değişmeler için herhangi bir ayarlamayı içermemektedir. Bunun için, nominal faiz oranını bir fiyat endeksi ile deflate ederek, reel faiz oranına ulaşırız. Reel faiz oranı için kullanacağımız formül;

Burada içler dışlar çarpımıyla;

sonucuna ulaşılır. Eşitliğin sol tarafındaki çarpma işlemi yapılıp, reel faiz oranı yalnız bırakılırsa; 

olacaktır. Şayet son terim çok küçük değer alırsa reel faiz oranı şu şekilde belirlenir:

Bu eşitlikten de görüleceği gibi, nominal faiz oranından (R) enflasyon oranı (π) çıkarılmakta, yine enflasyon oranı ile reel faiz oranının (r) çarpımıda çıkarılmalıdır. Doğru cevap B'dir.

TL ile $ arasında kur 4 TL/$ ve

TL ile € arasındaki kur 4,44 TL/€ ise

bu iki kur değerinden hareketle $ ve € arasındaki döviz kurunu:

1,11 $/€ =(4,44 TL/€) / (4 TL/$) olarak hesaplayabiliriz.

Bu değer $ ile € arasındaki çapraz kurdur. Yani 1 € almak için gerekli $ miktarı 1,11 $’dır.

Doğru cevap C'dir.