İKTİSADA GİRİŞ

Firmanın kararlarında uzun dönem, kısa dönem ayrımı yapmak gerekir. Kısa dönem firmanın en az bir ya da daha fazla girdisini değiştiremediği zaman sürecidir. Böyle bir girdiye sabit girdi adı verilir. Çoğu kez sermaye malları yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi sabit girdidir. Uzun dönem ise tüm girdilerin değiştirilebildiği zaman sürecidir. Bu girdilere değişken girdi adı verilir. Dikkat edilirse bu ayrımda ay, yıl gibi belirli bir süre verilmemekte, bir süreçten söz edilmektedir. Uzun dönem; örneğin elektrik üretim sektöründe baraj inşaatının tamamlanması için gereken 5–10 yıl olabileceği gibi; bir ayakkabı boyacısı için yeni boya sandığının yapılabilmesi için gereken 1–2 gün olabilir. Oysaki firmalar çoğu kez var olan üretim kapasitesi içinde üretim miktarlarını ayarlarlar. Bu tür kararlar kısa dönem kararlardır. Bu nedenle, bir firmanın çıktı ile maliyetlerini incelemek için kısa dönem-uzun dönem ayırımı yapmak zorunda kalırız. O halde; kısa dönem, en az bir girdinin sabit olduğu süreç, uzun dönem ise tüm girdilerin değişken olduğu süreçtir. Kısa dönemde firmanın girdilerinden en az biri sabittir. Firma, girdilerden biri sabitken değiştirebildiği girdiler yoluyla üretim miktarını ayarlama yoluna gider. Çoğu firma için emek değişken bir girdi iken, sermaye, toprak gibi girdiler sabit girdilerdir. Uzun dönemde ise girdilerin tamamı değişkendir. Firma uzun dönemde kurmuş olduğu altyapı ve tesisini değiştirebilir. Firma kararlarında, bu bölümde göreceğimiz gibi kısa dönem-uzun dönem ayrımı önemlidir.

Marjinal Ürün ise emek kullanımı bir birim artırıldığında toplam ürün miktarında ne kadar değişme olacağını gösteren ilişkidir.

Emeğin ortalama ürünü birim emek başına üretim miktarıdır. Toplam ürünün işçi sayısına bölünmesiyle elde edilir. Bu durumda 3000/10=300 olur.

Emeğin marjinal ürünü, işçi sayısı artırıldıkça üretime her yeni katılan işçinin, toplam ürüne olan katkısını göstermektedir. Marjinal ürün, emek kullanımı bir birim artırıldığında toplam ürünün ne kadar değiştiğini gösterir.

Bu durumda emeğin marjinal ürünü= (45-20)/(6-5)=25/1=25 olur.

Ortalama ürün, marjinal ürün ve toplam ürün arasındaki ilişkileri şöyle özetleyebiliriz:

Firmanın uzun dönemde yapabileceği şeylerden
bir tanesi de tesisin büyüklüğünü, yani ölçeğini değiştirmektir. Örneğin 100 m2 alanda 5 makine ve
10 işçi ile üretim yapan gömlek atölyesi, üretim alanını, makine ve işçi sayısını iki katına çıkartırsa, ölçeğini de iki katına çıkarmış olur. Bu durumda üretim miktarının artacağı kuşkusuzdur. Üretim miktarı ne kadar artacaktır? Bu soruya ölçeğe göre getiri kavramı kullanılarak cevap verilebilir. Ölçeğe göre getiri oranı, toplam üründeki yüzde artışın, girdilerdeki yüzde artışa oranı olarak tanımlanır.

Ölçeğe göre getiri = Toplam üründeki yüzde artış /

Girdilerdeki yüzde artış Ölçeğe göre getiri oranı birden büyükse ölçeğe göre artan getiri, bire eşitse ölçeğe göre sabit getiri, birden küçükse ölçeğe göre azalan getiri vardır. Ölçeğe göre sabit getiri varsa üretim miktarındaki oransal artış girdi kullanımındaki oransal artışa eşittir demektir. Örneğin tüm girdiler iki kat artırıldığında üretim miktarı da iki kat artıyor demektir. Eğer çıktıdaki artış oranı girdilerdeki artış oranından daha az ise, bu duruma ölçeğe göre azalan getiri adı verilir.

Ekonomi teorisinde maliyet bir şeyi elde etmek için vazgeçmek zorunda olduğumuz diğer alternatifler cinsinden tanımlanır ve bu kavrama Fırsat Maliyeti adı verilir. Fırsat maliyeti firma açısından bir girdinin en iyi ikinci alternatifinde kullanılmamasından kaynaklanır.

Firmanın kısa dönem Toplam Maliyetini (TC), Toplam Sabit Maliyetler (TFC) ve Toplam Değişken Maliyetler (TVC) oluşturmaktadır. Bu ilişkiyi:
TC = TFC+TVC
olarak yazabiliriz.

Bu durumda TC=150+50=200 olur.

Maliyet eğrileri arasındaki ilişkileri şöyle özetleyebiliriz.

Muhasebe Kârı = Satış Hasılatı – Açık Maliyetler
Ekonomik Kâr = Satış Hasılatı – Açık Maliyetler – Örtük Maliyetler

Bu durumda,

Muhasebe karı = 5000 - 1000 = 4000 TL

Ekonomik kar = 5000 - 1000 - 800 = 3200 TL olur

Firmalar bu üreti­mi gerçekleştirebilmek için emek, sermaye, toprak ve ara mallar kullanırlar. Firmaların kullandığı bu kaynaklara üretim girdileri diyoruz.

Üretim fonksi­yonu, firmanın farklı girdi düzeyleri ile elde ede­bileceği en yüksek çıktı düzeyini gösterir.

Kısa dönem fir­manın en az bir ya da daha fazla girdisini değiştire­mediği zaman sürecidir.

Emek kullanımını L ile gösterirsek ortalama ürün birim emek başına üretim miktarı olarak tanımla­nabilir ve AP=TP/P ile gösterilir.

Uzun dönemde firmanın kullandığı girdilerin tamamı değişkendir. Firma tesisini genişletebilir, yenileyebilir, hatta zarar ediyorsa sektörden tama­men çıkabilir. Uzun dönemde firma tüm girdileri değiştirerek en iyi üretim yöntemini bulmaya çalış­maktadır. Firma kısa dönemde sabit bulunan ma­kine, arazi vs. gibi girdileri de değiştirerek üretim yöntemini ve emek-sermaye kullanımını belirleye­cektir. Kısa dönemde olduğu gibi burada da bahis konusu olan belirli bir zaman dilimi değil, firmanın bu kararları alabileceği süreçtir. Firmaların uzun dönem kararları daha çok planlama karalarıdır.

Fir­manın kendine ait bir dükkânda çalıştığını ve kira ödemediğini varsayalım. Firmanın herhangi bir maliyeti var mıdır? Muhasebe açısından bakılırsa, firma kasasından ödeme yapılmadığına göre yoktur. Ancak ekonomik olarak bakılırsa vardır. Çünkü fir­ma dükkânı kendi işinde kullanmasaydı, bir başka­sına kiraya verip kira kazancı elde edebilirdi. Firma dükkânı kendisi kullandığı için kira kazancından vazgeçmiş olmaktadır. İşte bu vazgeçilen kazanç fır­sat maliyetidir.

Marjinal Maliyet (MC) firma üretim mikta­rını bir birim daha artırmak isterse toplam mali­yetinin nasıl değişeceğini göstermektedir.

Firmanın tesis kapasitesi büyüdük­çe, yönetim ve iletişim zorlukları baş göstermekte ve firma ölçeğe göre azalan getiri ile karşılaşmaktadır.

Ekonomik Kâr = Satış Hasılatı – Açık Maliyetler – Örtük Maliyetler

Kâr maksimizasyonu için genel kural firmanın MR=MC noktasında üretim yapmasıdır.