İKTİSADA GİRİŞ

Sonsuz olan ihtiyaçlar karşısında ihtiyaçları
karşılayacak olan kaynaklar kıt olması bir tercih
(seçim) yapma zorunluğu doğurur. Aslında iktisat
biliminin özüdür seçim.

Herhangi bir şeyi elde etmek için vazgeçtiğimiz en değerli alternatif,
o tercihin fırsat maliyetidir.

Ekonomilerin tercihlerini, dolayısıyla kararlarının fırsat maliyetini, üretim imkanları sınırı (eğrisi) ile gösterebiliyoruz. Üretim imkanları sınırı bir ekonominin tüm kaynaklarını ve sahip olduğu teknolojiyi kullanarak gerçekleştirebileceği üretimin sınırlarını gösterir. Bu eğrinin negatif eğimli olması her tercihin
bir fırsat maliyeti olduğunu, dolayısıyla iki seçenek arasında bir ödünleşmenin olduğunu gösterir.

Eğer bir eylemin yarattığı marjinal fayda onun marjinal maliyetinden fazla ise, bu eylemi gerçekleştirmek mantıklıdır. Bu şekilde alınan kararlar optimal (en iyi) karar alarak adlandırılabilir.

Kıtlık ve tercih sorunu ile ilgili olarak farklı kaynaklarda farklı sayıda soru ortaya atılsa da iktisat biliminin cevaplandırmasını gereken dört temel soru bulunmaktadır. Bunlar:
1. Ne üretilecek,
2. Ne kadar üretilecek,
3. Nasıl üretilecek,
4. Kim üretecek

Genel olarak ekonomiler geliştikçe hizmet sektörünün yaratılan katma değer içerisindeki payı artarken, tarım sektörünün payının düştüğü gözlenmektedir.

Genel olarak ekonomiler geliştikçe hizmet sektörünün yaratılan katma değer içerisindeki payı artarken, tarım sektörünün payının düştüğü gözlenmektedir.

Temel olarak dört üretim faktörü vardır. Bunlar:

Yandaki pasta grafiğinde Dünyadaki inançların dağılımını görmektesiniz.
Bu grafikteki oranların toplamı 100’dür.

Bknz; Şekil 1.8

Bireysel talep eğrisi normal mallar için negatif eğimlidir. Yani malın fiyatı ile talep miktarı arasında ters yönlü bir ilişki vardır

Gazetelerde yazılarını okuyup, televizyonlarda izlediğiniz iktisatçıların hemen hemen hepsinin farklı görüşlere sahip olduklarına hepimiz şahit olmuşuzdur. Bu bir sosyal bilim ve politika aracı olarak iktisadın pozitif ve normatif özelliğinden kaynaklanmaktadır.

Makro iktisat ise ulusal ya da küresel iktisadi olay ve değişkenleri inceler. Bir ekonomideki enflasyon, işsizlik, dış ticaret, döviz kurları, uluslararası sermaye hareketleri vb. konular ise makro iktisadın inceleme alanına girmektedir.

İhtiyacımız kadar var olan mallara örnek olarak, o da şimdilik, havayı gösterebiliriz. Dünyanın neresine giderseniz gidin hava için para ödemezsiniz ve istediğiniz kadar tüketebilirsiniz. İktisat biliminde bu tür mallara serbest mallar di­yoruz.

Her tercihin bir maliyeti vardır. Herhangi bir şeyi elde etmek için vazgeçtiğimiz en değerli alternatif, o tercihin fırsat maliyetidir. Pazar günü fazla mesai yapmanın fırsat maliyeti, aile ile gidilmeyen piknik ya da seyredemediğiniz film olabilir.

Fırsat maliyeti ile parasal maliyeti birbirin­den ayırmak gerekmektedir. Ekonomistler, bir kararın daha çok fırsat maliyetini göz önünde bulundururlar. Çünkü bir şeyin maliyeti onu elde etmek için nelerden vazgeçtiğinizdir. Saatte 10TL kazanan bir taksi şoförünü düşünelim. Bu taksi şoförü mesai saatleri içerisinde toplam sü­resi 2 saat olan ve bilet fiyatının 10TL olduğu bir sinemada yeni çıkan bir filme gitsin. Taksicinin sinemaya gitmesinin fırsat maliyeti kaç liradır sizce? Cevap 30TL. Taksici sinemaya gitmek için öncelikle sinema biletini satın alarak 10TL parasal maliyete katlanmıştır. Filmi izlemek için ise 2 sa­atini harcamıştır. Taksici saatte 10TL kazandığına göre, taksicinin çalışmadığı 2 saatin fırsat maliye­ti 20TL’dir. Buda taksicinin sinemaya gitmesinin fırsat maliyetinin 30TL olmasına neden olur.

Serbest piyasa ekonomile­rinde ne üretileceğinin kararının verilmesinde en önemli rolü “fiyat”lar üstlenir. Firmalar fiyatı maliyetine göre daha yüksek, dolayısıyla kâr oranı yüksek olan mal ya da hizmetleri üretirken, fiyatı maliyetinden daha düşük olan malları üretmezler. Bazı durumlarda ne üretilecek sorusunun cevabını devlette verebilir. Örneğin Cumhuriyet’in ilk yıllarında özel teşebbüs yeterince gelişmediğinden “ne üretilecek?” sorularının önemli bir kısmının cevabı devlet tarafından verilmiştir.

Serbest piyasa ekono­milerinde, yani ürün fiyatının arz ve talep tarafından belirlendiği ekonomilerde, bir ürünün ne kadar üretileceği fiyatlar tarafından belirlenecektir.

Serbest piyasa ekonomile­rinde ne üretileceğinin kararının verilmesinde en önemli rolü “fiyat”lar üstlenir.

Bir tüketicinin herhangi bir mal ya da hizmet ile ilgili bireysel talep eğrisi farklı fiyat düzeylerinde tüke­ticinin faydasını maksimum yapan talep miktarlarının geometrik yeridir. Diğer bir ifade ile talep eğrisi, bir tüketicinin herhangi bir malı farklı fiyat düzeylerinde ne kadar satın almak istediğini gösterir.

Neden neredeyse hiç bir faydası olmayan, sade­ce dekoratif amaç için kullanılan elmas son dere­ce hayati öneme sahip olan su’dan çok daha fazla değerlidir? İlk kez Adam Smith’in tartışmaya açtığı Değer paradoksu (elmas-su paradoksu) olarak ad­landırılan bu paradoksal durum uzun bir süre ikti­satçıların incelemesine konu olmuştur.

İktisatta sıkça kullanılan bir diğer grafik türü “kesit veri grafiği”dir. Kesit veri grafiği belirli bir zamandaki bir değiş­kenin faklı kategorilerinin grafiğidir.