Üretim, Maliyetler ve Firma Davranışı

Kârını maksimize etmek isteyen bir firma şu sorulara cevap bulmalıdır:
• Ne üretilecek?
• Ne zaman üretilecek?
• Ne kadar üretilecek?
• Bu üretimi gerçekleştirirken nasıl bir teknoloji
kullanılacak?
• Teknoloji seçimi yapıldıktan sonra ne kadar
emek, sermaye ve toprağa ihtiyaç duyulacak?
• Bunların maliyetleri ne kadar olacak?
• Yapılan üretim piyasada satıldığı zaman ne
kadar getiri elde edilecek?
• Ve nihayet toplam kârın miktarı ne kadar
olacak?

İnsanların yaşamlarını sürdürebilmek için çeşitli mal ve hizmetlere ihtiyaçları vardır. Bu mal ve hizmetler firmalar tarafından üretilirler. Firmalar tarafından üretilen bu mal ve hizmetlere firmaların çıktıları ya da ürünleri diyoruz.

Firmalar üretimi gerçekleştirebilmek için emek, sermaye, toprak ve ara mallar kullanırlar. Firmaların kullandığı bu kaynaklara üretim girdileri diyoruz.

Firmaların üretim sürecinde kullandıkları girdilerle, elde ettikleri çıktı arasındaki ilişkiyi üretim fonksiyonu olarak tanımlayabiliriz. Firmanın iki üretim girdisi, Emek ve Sermaye kullanıldığı varsayılırsa Q üretim miktarını, K sermaye miktarını ve L emek miktarını göstermek üzere, Üretim Fonksiyonu Q = f (K, L) olarak yazılabilir.

Firmanın kararlarında bu nedenle uzun dönem, kısa dönem ayrımı yapmak gerekir. Kısa dönem firmanın
en az bir ya da daha fazla girdisini değiştiremediği zaman sürecidir. Böyle bir girdiye sabit girdi adı verilir.

Çoğu kez sermaye malları yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi sabit girdidir. Uzun dönem ise tüm girdilerin değiştirilebildiği zaman sürecidir. Bu girdilere değişken girdi adı verilir.

Kısa dönemde firmanın girdilerinden en az biri sabittir. Firma, girdilerden biri sabitken değiştirebildiği
girdiler yoluyla üretim miktarını ayarlama yoluna gider. Çoğu firma için emek değişken bir girdi iken, sermaye, toprak gibi girdiler sabit girdilerdir. Uzun dönemde ise girdilerin tamamı değişkendir. Firma uzun dönemde kurmuş olduğu altyapı ve tesisini değiştirebilir. Firma kararlarında, kısa dönem-uzun dönem ayrımı önemlidir.

Toplam Ürün, kullanılan tüm üretim faktörleri ile belirli bir zamanda üretilebilen toplam mal ve hizmet miktarıdır. Kısa dönemde sermaye kullanımını sabit varsaydığımızdan, firmanın elde ettiği toplam ürün sabit sermayeye değişen oranlarda emek uygulanmasıyla elde edilmektedir.

Ortalama ürün birim girdi başına üretim miktarı olarak tanımlanabilir.

Marjinal Ürün girdi kullanımı bir birim artırıldığında toplam ürün miktarında ne kadar değişme olacağını gösteren ilişkidir.

Ortalama ürün, marjinal ürün ve toplam ürün arasındaki ilişkileri şöyle özetleyebiliriz:
1. Marjinal ürün eğrisi, toplam ürün eğrisinin dönüm noktasına kadar yukarı eğimlidir, bu noktada maksimuma ulaşmakta ve daha sonra ise aşağı doğru eğimli olmaktadır.

2. Marjinal ürün eğrisi ortalama ürün eğrisinin üstünde iken ortalama ürün eğrisi pozitif eğimlidir.

3. Ortalama ürün eğrisinin maksimum olduğu noktada ortalama ürün marjinal ürüne eşittir.
4. Marjinal ürün ortalama ürünün altında iken ortalama ürün aşağı eğimlidir.
5. Marjinal ürün sıfır olduğunda toplam ürün maksimuma ulaşmıştır.

Azalan verimler kanunu sabit bir girdiye giderek artan miktarlarda değişken bir girdi uygulandığında değişken girdinin marjinal ürünün ve ortalama ürünün belirli bir üretim miktarından sonra düşmeye başlayacağını ifade eder. Azalan verimler kanunu, sabit bir girdiye değişken girdinin artan miktarlarda uygulanmasını konu ettiğinden, tanım gereği kısa dönemde geçerlidir.

Ekonomi teorisinde maliyet bir şeyi elde etmek için vazgeçmek zorunda olduğumuz diğer alternatifler
cinsinden tanımlanır ve bu kavrama Fırsat Maliyeti adı verilir.

Açık maliyetler doğrudan şirket kasasından ödenen maliyetlerdir. 

Fırsat maliyetini yansıtan ve muhasebe kayıtlarında yer almayan maliyetler örtük maliyettir.

Batık maliyet, bir yatırıma yapılan ancak alternatif kullanımı olmayan ve geri kazanılamayan  harcamalardır. Batık maliyetler muhasebe kayıtlarında yer aldığı halde ekonomik maliyet sayılmazlar.

Firma kısa dönemde üretim miktarını artırdığında sermaye miktarı sabit kalacak sadece emek kullanımı değişecektir. Duruma firmanın karşılaşacağı maliyetler açısından bakarsak firmanın sermaye kullanımı için ödediği miktar değişmeyecektir. Bu maliyetlere ekonomi teorisinde sabit maliyetler diyoruz. Sabit maliyet firmanın üretim miktarından bağımsızdır.

Firmanın üretim miktarı artıkça artan maliyetlere ise değişken maliyetler diyoruz. Değişken girdi
emek kullanımı olduğu düşünülen firmanın karşılaşacağı ücret ödemeleri değişken maliyet olmaktadır. Firma üretimini artırmak için daha fazla emek kullanmakta ve emek kullanımının artması ise firmanın karşılaşacağı ücret ödemelerini (değişken maliyet) artırmaktadır.

Marjinal Maliyet (MC) firma üretim miktarını bir birim daha artırmak isterse toplam maliyetinin nasıl değişeceğini göstermektedir.

Marjinal Hasılat (MR), firma bir birim daha satış yaptığında toplam hasılatının nasıl değiştiğini gösterir.

Ekonomik kâr, satış hasılatından ekonomik maliyetlerin yani açık ve örtük maliyetlerin çıkarılmasıyla elde edilir. Ekonomik Kâr = Satış Hasılatı – Açık Maliyetler – Örtük Maliyetler

∏ = TR - TC burada ∏ kâr, TR toplam hasılat, TC ise toplam maliyetlerdir. Yani kâr toplam hasılattan toplam maliyetlerin çıkarılmasıyla elde edilir.