Arz, Talep ve Esneklik

Bir tüketicinin belirli bir zaman diliminde satın almayı isteyeceği bir mal veya hizmet miktarını belirleyen
etkenler şöyle sıralanabilir:
i. Malın kendi fiyatı
ii. Tüketicinin geliri
iii. İlişkili malların fiyatları
iv. Tüketicinin zevk ve tercihleri
v. Tüketicinin beklentileri

Diğer bütün değişkenler sabitken (Ceteris Paribus), bir mala olan talep miktarı ile malın kendi
fiyatı arasında ters orantılı bir ilişki vardır. Bu ilişki Talep Kanunu olarak adlandırılır.

Diğer tüm değişkenler sabitken bir malın fiyatı arttığında, fiyatı artan mal göreli olarak daha pahalı hale gelmiştir. Bu durumda tüketici göreli olarak daha ucuz mallara yönelir. Bu etkiye ikame etkisi denir.

Tüketicinin parasal geliri sabitken bir malın fiyatının artması tüketicinin satın alma gücünü düşürür. Bu etkiye de gelir etkisi adı verilir.

Talep miktarı ile malın kendi fiyatı arasındaki ters ilişkiyi göstermenin bir yolu olan talep eğrisi bir ekseninde fiyat diğer eksenin talep edilen miktarı gösteren grafiktir. Talep eğrisi üzerindeki her
nokta Talep tablosundaki bir satıra karşılık gelmektedir.

Diğer tüm değişkenlerin sabit olduğu varsayımı altında tüketicinin aylık geliri arttığında tüketicilerin
o mala olan talebi de artıyorsa bu mallara normal mal diyoruz.

Diğer tüm değişkenlerin sabit olduğu varsayımı altında tüketicinin aylık geliri arttığında tüketiciler belirli mallara olan taleplerini azaltabilirler. Bu mallara düşük mal diyoruz.

Eğer bir ihtiyacı gidermede farklı mallar birbirlerinin yerine kullanılabiliyorsa bu mallara ikame mallar diyoruz. Farklı biçimde renklendirilmiş, tatlandırılmış ve kokulandırılmış her türlü içecek de yakın ikame mallardır.

Eğer farklı mallar bir ihtiyacı gidermede birlikte kullanılıyorsa bu malları tamamlayıcı mallar olarak adlandırıyoruz.

Bir malın arzını belirleyen temel değişkenler:
I. Malın kendi fiyatı
II. Üretim girdilerinin fiyatları
III. Üretim sürecinde bu malla ilişkili olan diğer
malların fiyatları
IV. Teknoloji
V. Üreticinin beklentileri, olarak tanımlanabilir.

Diğer bütün değişkenler sabit iken (ceteris paribus) bir malın kendi fiyatı ile piyasaya arz edilmek istenen miktar arasında doğru yönlü bir ilişki vardır. Fiyat artarsa arz edilen miktar da artar. Bu ilişkiye iktisat teorisinde Arz Kanunu adı verilir.

Yalnızca malın kendi fiyatı değişiyor ve diğer bütün değişkenler sabit kalıyorsa, bu arz miktarının değiştiği yani arz eğrisi üzerinde bir noktadan başka bir noktaya hareket edildiği anlamına gelir.

Eğer sabit tuttuğumuz değişkenlerden biri örneğin girdi fiyatları, üretim teknolojisi veya üretici beklentileri değişiyorsa bu arzın değiştiği yani arz eğrisinin sağa veya sola kaydığı anlamına gelir.

Eğer sabit tuttuğumuz değişkenlerden biri örneğin tüketicinin geliri, tüketici zevk ve tercihleri veya tüketici beklentileri değişiyorsa bu talebin değiştiği yani talep eğrisinin sağa veya sola kaydığı anlamına gelir.

Talebin fiyat esnekliği, talep edilen miktarın fiyattaki değişmelere ne kadar duyarlı olduğunun ölçüsüdür
ve talep edilen miktardaki yüzde değişmenin, fiyattaki yüzde değişmeye oranı olarak tanımlanır. 

Eğer fiyat ve miktar değişmeleri çok büyükse hesaplanan esneklik değerleri arasındaki fark da büyük
olacağından pratik bir çözüm olarak yay esnekliği hesaplanabilir. Yay esnekliği ilk ve ikinci noktadaki fiyat
ve miktarların ortalaması alınarak hesaplanır.

Talep esnekliğinin üç özel durumu ise talebin tam katı olması yani esnekliğin sıfır olması, esnekliğin
sonsuz olması ve talebin birim esnek olması durumlarıdır.

Talebin esnekliğini belirleyen faktörler şu şekilde sıralanabilir:

i.Bir mal veya hizmetin ikamesi olup olmaması ve yakınlığı

ii. Ürünün nasıl tanımlandığı (ihtiyaç ya da lüks mal olması)

iii. Zaman

iv.Söz konusu malın bütçe içindeki payı

Çapraz fiyat esnekliği bir malın talebinin, diğer malların fiyatlarındaki değişmelere ne kadar duyarlı olduğunun ölçüsüdür. Elimizde x ve y gibi iki mal varsa, x malının çapraz esnekliğini, x malının talebinde oluşan yüzde değişikliğin y malının fiyatındaki yüzde değişikliğe oranı olarak tanımlayabiliriz.

Talebi etkileyen en önemli değişkenlerden birisini de tüketicinin geliridir. Talebin gelir esnekliğini x malının talebinde oluşan yüzde değişikliğin, tüketicinin gelirinde oluşan yüzde değişikliğe oranı olarak tanımlayabiliriz.

Talep konusunda yaptığımız esneklik analizlerinin tamamı arz için de geçerlidir. O halde arzın fiyat esnekliğini arz edilen miktardaki yüzde değişmenin, fiyattaki yüzde değişmeye oranı olarak  tanımlayabiliriz.