İKTİSADA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 8

Merkez bankalarının üstlendikleri başlıca işlevleri aşağıdaki gibi sayabiliriz:

• Banknot basımını gerçekleştirmek, • Finansal piyasaların istikrarını sağlamak, • Bankaların bankası olarak görev yapmak, • Devletin bankası olarak görev yapmak, • En son likidite kaynağı olmak, • Para politikalarını uygulamak

Merkez bankasının para arzını kontrol etmek için kullanabileceği üç temel araç vardır: (1) zorunlu rezerv oranları, (2) açık piyasa işlemleri ve (3) reeskont oranları.

M x V = P x Y

Paranın miktar teorisinin ifade edildiği denklemde M para arzını, V paranın dolaşım hızını, P ekonomideki genel fiyat seviyesini, Y ise ekonomideki toplam üretim miktarını, yani reel Gayrisafi Yurtiçi Hasılayı (GSYİH) göstermektedir.

İktisatçılar mal ve hizmetlerin satın alın­masında ve borçların geri ödenmesinde genel kabul görmüş her şeyi para olarak tanımlamaktadırlar.

Mal ve hiz­metlerin değişimi için katlanılan bu maliyetler iş­lem maliyetleri olarak adlandırılır. Ekonomide uz­manlaşma arttıkça takas işlemi daha maliyetli hale gelmektedir.

Mal ve hizmetlerin değişimi için paranın kul­lanılması işlem maliyetlerini en aza indirir

Likiditeyi herhangi bir varlığın nakit paraya, diğer varlıklara veya mal veya hiz­mete dönüştürülebilme kolaylığı olarak tanımlamıştık. Bir varlığın piyasada ne kadar çok alıcısı ve satıcısı varsa, o varlık nakit paraya, diğer varlıklara, mal veya hizmete o kadar kolay dönüştürülebilir. Görüldüğü gibi en likit olan varlık nakit paradır. Ondan sonda vadesiz mevduat ve vadeli mevduat gelmektedir. En az likit olanlar ise gayrimenkullerdir

Altın ve gümüş gibi değerli metallerin bölünebilir olmaları, diğer nesnelere göre daha kolay taşınabilmeleri ve daha dayanıklı olmaları, bu metallerin para olarak tercih edilmelerine neden olmuştur.

Bütün mevduatın rezerv olarak kasada bulun­durulduğu bir bankacılık sistemine %100 rezerv bankacılığı adı verilmektedir.

Kısmi rezerv bankacılığı para arzını artırmaktadır. Para arzının, örneğimiz­de olduğu gibi krediler yoluyla artırılması kaydi para yaratılma süreci, para arzındaki artış ise kaydi para veya banka parası olarak adlandırılır.

Banka paniklerini engelleyebilmek için, bankalar gerektiği kadar rezerv bulundurmaya zorlanmalı ve rezervler yetersiz kaldığında zor durumdaki bankaya borç verilerek gerekli rezerve ulaşması sağlanmalıdır. Her ikisi de merkez bankaları tarafından üstlenilmiş görevlerdir.

Merkez banka­ları, ekonomideki para miktarını kontrol etmek ve finansal sektörün sağlıklı çalışmasını sağlamak amacıyla oluşturulmuş kurumlardır. Merkez ban­kalarının temel görevi ekonomideki para miktarını ayarlamaktır. Merkez bankaları, her ülkede para basma yetkisine sahip tek kurumdur. Merkez ban­kasının doğrudan kontrol ettiği nakit para, banka­cılık sisteminin kaydi para yaratabilmesi için gerek­li ilk parayı oluşturmaktadır.

Merkez bankası aynı zamanda devlete belli bankacılık hizmetleri sunmaktadır. Yani devletin bankası işlevini üstlenmektedir. Devletin mevdu­atlarının toplanması ve ödemelerinin gerçekleşti­rilmesi gibi işlevleri merkez bankası yapar. Merkez bankaları belirli koşullar altında devlete kısa vadeli avans verebilirler.

Paranın üç temel işlevi vardır: değişim aracı olması, hesap birimi olması ve değer muhafaza
aracı olması. II. ve V. ifadeler paranın fonksiyonunu değil paranın değişim aracı olarak kullanılması için taşıması gereken özellikleri belirtmektedirler. Bu yüzden doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Herhangi bir varlığın nakit paraya, diğer varlıklara, mal veya hizmete dönüştürülebilme kolaylığına likidite adı verilir. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

En likit olan varlık nakit paradır. Ondan sonra vadesiz mevduat ve vadeli mevduat gelmektedir. En az likit olanlar ise gayrimenkullerdir. Doğru seçenek "D" şıkkıdır.

Tarihte altın ve gümüş gibi birden fazla madeni paranın aynı anda kullanıldığı dönemler olmuştur. İkili metalik para sistemi adı verilen bu sistemde hem altın hem de gümüş sikkeler dolaşıma çıkmıştır. Böyle bir ikili para sisteminde altın ve gümüş sikkelerin satın alabilecekleri mal ve hizmet miktarı aynı olsa bile herkes, daha değerli bir maden olan altın içeren sikkeleri tutmak istediği için, ödemelerinde mümkün olduğunca daha az değerli bir maden olan gümüş içeren sikkeleri kullanacaktır. Bu nedenle dolaşımda sadece gümüş sikkeler kalacaktır. Kısaca “kötü para iyi parayı kovar” şeklinde ifade edilen bu durum “Gresham Yasası” olarak bilinir. Burada kötü parayı gümüş sikkeler, iyi parayı ise altın sikkeler temsil etmektedir.

M-Pesa cep telefonu tabanlı bir para transfer sisteminin adıdır. Bu sistem kullanılarak bir tür elektronik para olan “e-float” cep telefonu kullanıcıları arasında transfer edilebilmektedir.2007 yılında mobil telefon firması Safaricom tarafından Kenya’da kullanıma sunulmasından sonra, M-Pesa kullanımı hızla yaygınlaşmıştır. Doğru seçenek "E" şıkkıdır.

Bankaların likidite ihtiyacını ve ani mevduat çıkışlarını karşılamak amacıyla ellerinde tuttuğu rezerv türü serbest rezervdir. Doğru yanıt "D" şıkkıdır.

Bankalar ellerindeki rezervlerin hepsini kredi olarak veremezlerse ve bir kısmını atıl rezerv olarak tutarlarsa yaratılan kaydi para miktarı azalacaktır. Bunun birçok sebebi olabilir. Özellikle ekonomik daralma dönemlerinde hem yatırım talebi, hem de tüketim talebi azalır. Bunun sonucu olarak kredi talepleri de azalacaktır. Böyle bir durumda bankalar ellerindeki atıl rezervleri krediye dönüştürmekte zorlanırlar ve kaydi para oluşturma süreci yavaşlar. Dolayısıyla büyümenin yavaşladığı, ekonominin daraldığı dönemlerde kaydi para oluşturma süreci yavaşlar. Doğru seçenek "D" şıkkıdır.