İKTİSADA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 5

Merkez bankalarının üstlendikleri başlıca işlevleri aşağıdaki gibi sayabiliriz: • Banknot basımını gerçekleştirmek, • Finansal piyasaların istikrarını sağlamak, • Bankaların bankası olarak görev yapmak, • Devletin bankası olarak görev yapmak, • En son likidite kaynağı olmak, • Para politikalarını uygulamak

Para arzı ile fiyatlar arasındaki ilişkiyi iktisatçı Irwing Fisher tarafından geliştirilen “paranın miktar teorisi” yardımıyla açıklanmaktadır.

Tarihte merkez bankası olarak nitelendirilebilecek ilk kurum İsveç’te kurulan Riksbank’tır.

Negatif eğimli toplam talep eğrisinin nedenleri: i) Reel Balans, ii) Zamanlararası İkame, iii) Uluslararası İkame olarak belirtilebilir.

Makroekonomide de toplam talep eğrisi üzerindeki hareketle, toplam talep eğrisinin kayması arasındaki farklılığı ortaya koymamız gerekiyor. Fiyatlar genel düzeyindeki değişme durağan toplam talep eğrisi üzerinde aşağı ve yukarı harekete yol açmaktadır. Fiyat değişikliği dışında herhangi bir nedenle hanehalklarının, firmaların, hükümetin ve dış âlem harcama planlarındaki değişmeler toplam talep (AD) eğrisini kaydırır. Toplam talep eğrisini kaydıran faktörler:
• Hükümet politikalarındaki değişmeler
• Hanehalkları ve firmaların bekleyişlerindeki değişmeler
• Uluslararası faktörler
• Toplam servetteki değişmeler

TL'nin değerindeki artış dışında geriye kalanların hepsi toplam talep eğrisinin sağa kaymasına neden olan değişmelerdir. TL'nin değerinde bir artış olması durumda ithal malları görece ucuzlayacaktır. Yurt dışı mallarına talep artarken bir yandan da yurt içi malların fiyatlarının görece yükselişinden ötürü ihracat azalacaktır. Bu durumda net ihracat olumsuz etkilenecek ve toplam harcama fonksiyonunu aşağı kaydıracaktır. Sonuç olarak toplam talep azalacak ve AD eğrisi sola kayacaktır.

Toplam arz eğrisinin biçimi, ücret ve fiyat davranışları üzerine yapılacak olan varsayımlara bağlıdır. Şayet ücretlerin ve fiyatların oldukça esnek olduğuna inanıyorsak toplam arz eğrisi (AS) düşey olacaktır.

Eğer ücretler ve fiyatlar esnek değilse ya da katı (yapışkan) ise toplam arz eğrisi (AS) yatay olacaktır.

Toplam arz eğrisini kaydıran parametreler; ücretlerdeki değişmeler, emek dışı girdi fiyatlarındaki değişmeler, teknoloji ve emek verimliliğindeki değişmelerdir.

Toplam arz ve toplam talebin birlikte ve aynı oranlarda artmaları fiyat düzeyi sabit kalırken reel GSYİH'nin artmasını sağlar.

1970’lerin ilk yarısında ve sonunda ortaya çıkan petrol krizi nedeniyle artan enerji fiyatları, yine 1990’daki Irak’ın Kuveyt’i işgali sonucunda ve son olarak Irak savaşı sonrası 2004 yılı ortalarında görülen petrol fiyatlarındaki yükselmeler enerji fiyatlarını hızla arttırdı. Üreticilerin karşı karşıya kaldıkları bu ani maliyet artışları toplam arz eğrisini sola kaydırdı. Şayet AS eğrisi sola kayarsa üretim azalır. Üretim azalmasına karşın, mevcut talebin yüksek kalması fiyat artışı yaratır. Sonuç yine düşen üretim ve yükselen fiyat düzeyi kısaca stagflasyon olgusudur.

Maliye politikası, ekonominin performansını yönlendirmek için hükümet harcamaları ve vergilerin ayarlanmasıdır. Para arzı ve faiz oranları ise Merkez Bankası'nın ekonomiye müdahale araçlarıdır.

Merkez Bankası’nın para politikası uygulamalarındaki amaçları;
• Fiyat istikrarı,
• Yüksek istihdam ya da düşük işsizlik,
• Ekonomide büyüme,
• Finansal piyasalarda ve kurumlarda istikrar,
sağlayarak iyi işleyen bir ekonomi yaratmaktır.

Fiyat düzeyindeki değişme üç farklı etki oluşturarak toplam harcama fonksiyonunu kaydırmakta ve talep edilen reel GSYİH miktarını etkilemektedir. Bu etkilere bağlı olarak negatif eğimli toplam talep eğrisi çizilmektedir. Bu etkiler; i) Reel Balans, ii) Zamanlararası İkame, iii) Uluslararası İkame olarak belirtilebilir.

Zamanlararası ikame üzerinde önemli bir etken faiz oranıdır. Bu nedenle faiz oranı etkisi olarak da adlandırılır ve toplam talep eğrisinin negatif eğimli oluş nedenlerini açıklamada bir başka etken olarak kullanılır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Makroekonomide de toplam talep eğrisi üzerindeki hareketle, toplam talep eğrisinin kayması arasındaki farklılığı ortaya koymamız gerekiyor. Fiyatlar genel düzeyindeki değişmenin durağan toplam talep eğrisi üzerinde aşağı ve yukarı harekete yol açtığını AD eğrisini elde ederken açıkladık.
Fiyat değişikliği dışında herhangi bir nedenle hanehalklarının, firmaların, hükümetin ve dış âlem harcama planlarındaki değişmeler toplam talep (AD) eğrisini kaydırır. Toplam talep eğrisini kaydıran faktörler:
• Hükümet politikalarındaki değişmeler
• Hanehalkları ve firmaların bekleyişlerindeki değişmeler
• Uluslararası faktörler
• Toplam servetteki değişmeler

Doğru cevap B seçeneğidir.

Hükümetler uyguladıkları para ve maliye politikaları ile toplam talebi etkileyebilir. Hükümetin kamu harcamaları, transfer ödemeleri ve vergileri kullanarak ekonomiyi etkileme teşebbüsleri maliye politikası olup, AD eğrisini kaydıran önemli bir faktör olarak karşımıza çıkar. Örneğin, mal ve hizmetler için kamu harcamalarının artması, transfer harcamalarındaki artış ve vergilerdeki azalma genişletici maliye politikası olup AD’yi sağa AD1’e kaydırır. Kamu harcamalarındaki azalma, transferlerdeki azalma ve vergilerdeki artış daraltıcı maliye politikası olup AD’yi sola kaydırır.  Doğru cevap  D seçeneğidir.

Toplam arz, belirli bir dönemde çeşitli fiyat düzeylerinde, ekonomideki tüm üreticilerin birlikte arz ettikleri toplam çıktıyı gösterir. Arz edilen toplam çıktı; reel GSYİH olarak ölçülen ve ekonomideki tüm firmalar tarafından üretilen mal ve hizmet miktarıdır. İşte toplam arz, bu toplam çıktı ile genel fiyat düzeyi arasındaki ilişkiyi gösterir.

Maliyetlerin katılığı için temel neden uzun dönemli sözleşmeler ya da kontratlardır. Örneğin işçi sendikaları ile sözleşmeler genelde her yıl ya da 2 yılda bir yapılır. Anlaşma dönemi boyunca ücretler sözleşmede öngörülen şekliyle sabittir. Hatta belirgin bir kontrat olmasa da ücret ayarlamaları genelde yılda bir kez yapılır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Ekonomi kısa dönemde aşırı istihdam denge durumunda ise enflasyonist açık vardır. Bu durumda talep fazlalığı; yüksek üretim düzeyi için gerekli girdi talebindeki artışa
neden olacak, ücretler ve diğer girdi fiyatlarını arttıracağı için genel fiyat düzeyinde artışa ya da enflasyona neden olacaktır. Doğru cevap D seçeneğidir.