İKTİSADA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 3

Maliye politikası, ekonominin performansını yönlendirmek için hükümet harcamaları ve vergilerin ayarlanmasıdır.

Merkez Bankası’nın para politikası uygulamalarındaki amaçları;

Fiyat istikrarı,

Yüksek istihdam ya da düşük işsizlik,

Ekonomide büyüme,

Finansal piyasalarda ve kurumlarda istikrar, sağlayarak iyi işleyen bir ekonomi yaratmaktır.

Ekonomide fiyatlar ve toplam çıktı düzeyinin belirlenmesinde en önemli rolün para arzına ait olduğunu öne süren Monetaristler’e göre para arzındaki artış tüketim ve yatırım harcamalarını arttırarak denge çıktı ve fiyat düzeyini yükseltir. Para arzındaki bir azalma ise ters yönde etkiye sahiptir. Monetaristler’e göre para politikası ile birlikte uygulanmadığı sürece maliye politikası etkili değildir.

AD eğrisinin negatif eğimli oluşunu açıklama­da yararlanılan etkilerden ilki reel balans etkisidir. Bazen reel ankes etkisi ya da servet etkisi olarak da anılır. Bu etkiye göre, fiyatlar genel düzeyi düştü­ğünde, toplumun finansal varlıklarının reel değeri ya da satın alma gücü artar

Yüksek faiz durumunda ise, harcamalar ertele­nir. İnsanlar daha fazla tasarrufa yönelerek tüke­timlerini kısma eğilimine girerler. Yine faiz oran­larının yükselmesi durumunda yatırım harcamaları da azaldığı için toplam harcama fonksiyonu AE1 (P1) konumunda aşağı kayar. Dolayısıyla yüksek fiyat düzeyinde (P1) toplam çıktı talep miktarında azalış olur, şeklin alt panelinden görüleceği üzere negatif eğimli talep eğrisi çizilir.

Fiyatlar genel düzeyindeki değişmenin durağan toplam talep eğrisi üzerinde aşağı ve yukarı hareke­te yol açtığını AD eğrisini elde ederken açıkladık. Fiyat değişikliği dışında herhangi bir nedenle ha­nehalklarının, firmaların, hükümetin ve dış âlem harcama planlarındaki değişmeler toplam talep (AD) eğrisini kaydırır. Toplam talep eğrisini kay­dıran faktörler:

Hükümetler uyguladıkları para ve maliye poli­tikaları ile toplam talebi etkileyebilir. Hükümetin kamu harcamaları, transfer ödemeleri ve vergileri kullanarak ekonomiyi etkileme teşebbüsleri ma­liye politikası olup, AD eğrisini kaydıran önemli bir faktör olarak karşımıza çıkar.

Toplam arz, belirli bir dönemde çeşitli fiyat dü­zeylerinde, ekonomideki tüm üreticilerin birlikte arz ettikleri toplam çıktıyı gösterir. Arz edilen top­lam çıktı; reel GSYİH olarak ölçülen ve ekonomi­deki tüm firmalar tarafından üretilen mal ve hizmet miktarıdır. İşte toplam arz, bu toplam çıktı ile genel fiyat düzeyi arasındaki ilişkiyi gösterir

Uzun dönemde söz­leşmeler sona erecek ve ücretler ile diğer girdi fi­yatları yukarı doğru ayarlanabilecektir. Dolayısıyla firmalar için teşvik olmadığından üretim düzeyi de sabit kalacaktır. Böylece uzun dönemde fiyat düzeyi değişse bile reel çıktı düzeyi değişmemekte­dir. Kısaca uzun dönem toplam arz eğrisi (LRAS) düşeydir. Çünkü potansiyel GSYİH fiyat düzeyin­den bağımsızdır. Bu bağımsızlığın nedeni ise tüm ücretlerin ve fiyatların esnekliğidir.

Bir ekonomide firmalarca uygulanan ortalama ücret düzeyinin arttığını varsayalım. Bu durumda belli bir çıktı düzeyini üretmek, daha fazla maliyete neden olacaktır. Firmalar da bu yüzden daha yüksek fiyat talep edeceklerdir ve genel fiyat düzeyi artacaktır. Ya da aynı fiyat düzeyi için firmalar daha az üreteceklerdir. Bu durumda, AS eğrisi sola kayacaktır. Ücret düzeyinin düşürülmesi ise AS eğrisini sağa kaydırır.

Toplam talep ve toplam arz analizlerini birleştirerek, reel GSYİH denge miktarını ve denge fiyat düzeyini eşanlı olarak belirleyebiliriz.

Toplam arz ve toplam talep eğrisinin konumu­na bağlı olarak ekonomik denge belirlenir. Ancak bu dengenin tam istihdamda olması şart değildir. Kısa dönemde tam istihdamdan daha yüksek dü­zeyde (aşırı istihdamda), tam istihdamdan daha düşük düzeyde (eksik istihdam) ya da tam istihdam düzeyinde denge sağlanabilir. Fakat uzun dönem­de ekonomi tam istihdamda ve uzun dönem düşey toplam arz eğrisi (LRAS) üzerinde dengeye ulaşır.

Eğer ekonomide enflasyon sorunu varsa, bu­nunla mücadele etmek için hükümetin farklı bir ekonomi politikası seti oluşturması gereklidir. Key­nesyen modele göre, enflasyona neden olan toplam harcamaların fazlalığıdır. Yani insanların ekonomi­nin üretebileceğinden daha fazla mal ve hizmeti alma çabaları enflasyona yol açar. Enflasyona kar­şı uygun politika olarak; hükümetin harcamaları azaltması veya vergileri arttırması ya da her ikisini birlikte uygulayan politikalara başvurması gerek­mektedir.

toplam talep eğrisini incelediğimizde tek bir ürünün fiyatındaki düşme değil, tüm mal ve hizmetler için ortalama bir fiyat düzeyindeki düşüş dikkate alınmaktadır. İşte bu fiyat düzeyindeki değişme üç farklı etki oluşturarak toplam harcama fonksiyonunu kaydırmakta ve talep edilen reel GSYİH miktarını etkilemektedir. Bu etkilere bağlı olarak negatif eğimli toplam talep eğrisi çizilmektedir. Bu etkiler;

i) Reel Balans,

ii) Zamanlararası İkame,

iii) Uluslararası İkame olarak belirtilebilir.

AD eğrisinin negatif eğimli oluşunu açıklamada yararlanılan etkilerden ilki reel balans etkisidir. Bazen reel ankes etkisi ya da servet etkisi olarak da anılır. Bu etkiye göre, fiyatlar genel düzeyi düştü- ğünde, toplumun finansal varlıklarının reel değeri ya da satın alma gücü artar. Bir başka deyişle sabit bir parasal değeri olan her türlü finansal aktifin satın alma gücü, fiyat düzeyi düştüğünde yükselir. Bu durum insanların kendilerini daha zengin hissetmelerini sağlar, böylece daha fazla mal ve hizmet tüketmelerine neden olur. Yani toplam harcama fonksiyonu fiyat düzeyinin düşmesi sonucu yukarı kayar ve daha yüksek reel çıktı düzeyinde dengeye ulaşır. Şekil 7.1’den görüleceği üzere fiyat düzeyi düştüğünde daha fazla harcama yapılmaktadır. Benzer şekilde yüksek fiyat düzeyi düşük tü- ketime ve düşük gelir düzeyine neden olmaktadır. Çünkü hatırlarsanız tüketiciler değerleri paraya bağlı birçok finansal varlığa sahiptir. Fiyat düzeyi artınca bunların değerleri düşer. Yani servetin reel değeri azalır, tüketiciler daha az harcama yapar böylece toplam harcama fonksiyonu aşağıya kayar. Sonuçta düşük harcama ile denge reel GSYİH de düşer. Özet olarak fiyat düzeyindeki bir artış düşük reel toplam talep miktarına neden olur. Fiyat dü- zeyi ve dengedeki talep edilen reel GSYİH miktarı arasındaki ilişki şeklin alt panelinde gösterilen negatif eğimli toplam talep eğrisi ile açıklanır.

Bugün alınacak mal ve hizmetlerin daha sonraki bir tarihe ertelenmesi ya da daha sonraki bir tarihte alınması planlanan mal ve hizmetlerin bugün alınacak olması zamanlararası ikame etkisi olarak adlandırılır.

Toplam talep eğrisini kaydıran faktörler:

• Hükümet politikalarındaki değişmeler

• Hanehalkları ve firmaların bekleyişlerindeki değişmeler

• Uluslararası faktörler

• Toplam servetteki değişmeler

Toplam arz eğrisini kaydıran parametreler; ücretlerdeki değişmeler, emek dışı girdi fiyatlarındaki değişmeler, teknoloji ve emek verimliliğindeki değişmelerdir.

Eksik istihdam dengesini gösteren şeklin üst panelinde AE1 toplam harcama fonksiyonu 450’lik doğruyu tam istihdamın altında, Y1 hası- la düzeyinde kesmiştir. Yine AD-AS modelinde denge çıktı düzeyi (Y1) tam istihdam hasıla düzeyinin (YF)’nin altındadır. Bu durumda ekonomide deflasyonist açık vardır. Başka bir açıdan bakarsak ekonomide (YF – Y1) kadar üretim açığı vardır. Çünkü denge çıktı düzeyi potansiyel hasıla düzeyinin (YF) altındadır.

Ekonomide deflasyonist açık var ise tüm üretim faktörleri için eksik kullanım ve işsizlik söz konusu olur. Bu durum faktör fiyatları ve ücretler üzerinde düşüşe neden olur kısa dönem AS sağa kayar. Bu süreçte genel fiyat düzeyinde düşme gözlenir ki bu deflasyon olarak adlandırılır. Enflasyonist açık durumunda tam tersi süreç yaşanıyor ve genel fiyat düzeyi yükseliyor. Stagflasyonda ise ekonomide yaşanan süreç sonucunda genel fiyat düzeyi artarken reel hasıla düzeyinde azalma görülüyor.