İKTİSADA GİRİŞ I

Fiyat düzeyindeki bir değişme ise tüm sektörlerin kararlarını etkilediği ve toplam harcama fonksiyonunun kaymasına neden olduğu için talep edilen reel hasıla miktarını da değiştirir. Grafiğinin üst panelinde fiyat düzeyindeki azalma toplam harcama fonksiyonunu AE₀’dan AE₂’ye yukarı doğru kaydırmış, yeni denge durumunda talep edilen miktar ise Y₀’dan Y₂’ye yükselmiştir.

Toplam talep (AD) eğrisinin negatif eğimli oluşunu açıklamada yararlanılan etkilerden ilki reel balans etkisidir. Bazen reel ankes etkisi ya da servet etkisi olarak da anılır. Bu etkiye göre, fiyatlar genel düzeyi düştüğünde, toplumun finansal varlıklarının reel değeri ya da satın alma gücü artar. Bir başka deyişle sabit bir parasal değeri olan her türlü finansal aktifin satın alma gücü, fiyat düzeyi düştüğünde yükselir. Bu durum insanların kendilerini daha zengin hissetmelerini sağlar, böylece daha fazla mal ve hizmet tüketmelerine neden olur. Yani toplam harcama fonksiyonu fiyat düzeyinin düşmesi sonucu yukarı kayar ve daha yüksek reel çıktı düzeyinde dengeye ulaşır. Benzer şekilde yüksek fiyat düzeyi düşük tüketime ve düşük gelir düzeyine neden olmaktadır. Açıklanan her iki durumda da fiyat düzeyi ve reel çıktı düzeyi üzerine yapılan harcamaların hareket yönü birbirine terstir ve toplam talep eğrisi bunu ifade etmek üzere negatif eğimlidir.

Faiz oranı para piyasasında para arzı ve para talebi tarafından belirlenmektedir. Genel fiyat düzeyi düştüğünde, tüketiciler ve firmalar günlük işlemleri için daha az paraya ihtiyaç duyarlar. Çünkü belli bir para miktarı ile öncekine kıyasla daha fazla mal ve hizmet satın alınabilecektir. Yani fiyat düzeyindeki düşme para talebini azaltacaktır. Her bir toplam talep eğrisi ekonomide sabit bir para arzı varsaydığı için, para talebindeki azalma paranın fiyatında (yani faiz oranında) düşüşe neden olacaktır. İşte faiz oranındaki düşüş faize duyarlı harcamaları teşvik edecek toplam harcama fonksiyonunu yukarı kayacaktır.

Toplam talep eğrisini kaydıran dört faktör vardır:

Fiyatlar düzeyindeki değişmeler ise aynı toplam talep eğrisi üzerinde yukarı aşağı harekete neden olur.

Tüm ücretler ve tüm girdi fiyatları, ürünlerin fiyatı ile birlikte artarsa üretim genişlemez. Çünkü böyle bir durumda yüksek girdi fiyatları tümüyle yüksek çıktı fiyatını dengeleyecek ve üretimi artırma teşvikleri tamamen ortadan kalkacaktır. Uzun dönem tam olarak bu beklentiye uygundur. Çünkü uzun dönemde sözleşmeler sona erecek ve ücretler ile diğer girdi fiyatları yukarı doğru ayarlanabilecektir. Dolayısıyla firmalar için teşvik olmadığından üretim düzeyi de sabit kalacaktır. Böylece uzun dönemde fiyat düzeyi değişse bile reel çıktı düzeyi değişmemektedir. Kısaca uzun dönem toplam arz eğrisi (LRAS) düşeydir.

Toplam arz eğrisini kaydıran dört faktör vardır:

Fiyatlar genel düzeyindeki değişmeler ise aynı toplam arz eğrisi üzerinde yukarı ve aşağı harekete neden olur.

P₁ denge fiyat düzeyidir, P₁’den daha düşük fiyat düzeyinde ise, örneğin P₃ genel fiyat düzeyinde, talep edilen reel GSYİH düzeyi, arz edilen miktarı aşacaktır. Piyasalarda mal kıtlığı oluşacak, stoklar tükendikçe ve müşteri baskıları oluşunca firmalar fiyatlarını yükselteceklerdir. Bu fiyat artışları denge fiyat düzeyine ulaşıncaya kadar devam eder. Sadece denge fiyat düzeyinde talep edilen reel GSYİH düzeyi arz edilen reel GSYİH düzeyine eşittir. Kısaca denge fiyat dışında başka bir fiyat düzeyinde çıktının fazla ya da eksikliği ortaya çıkmakta, bu ise fiyat düzeyinin değişmesine neden olmaktadır.

Gayrisafi yurt içi hasıla, potansiyel düzeyinin (YF) üzerinde olduğunda denge aşırı istihdam dengesi olarak adlandırılır. Gayrisafi yurt içi hasıla, potansiyel düzeyinin (YF) altında olduğunda ise denge eksik istihdam dengesidir.

Keynesyen modelde ekonominin performansı üzerinde toplam harcamalar anahtar rol üstlenir. Daha fazla harcama, daha fazla iş ve daha fazla çıktı anlamına gelir. Eğer ekonomi eksik istihdamda ise yani işsizlik varsa, sorunun kaynağı yetersiz harcamalardır. Yani mal ve hizmetler için toplam talebin az olmasıdır. Keynes hükûmetin harcamaları arttırarak (G ve TR), vergileri azaltarak ya da her ikisiyle birlikte işsizlikle mücadele edebileceğini işaret etmiştir. Bu politikalar ekonomide toplam harcamaları (AE) arttıracak, buna bağlı olarak çıktı ve istihdam düzeyi yükselecektir. İşte toplam harcamaları arttıran dolayısıyla toplam talebi (AD) sağa kaydıran bu politikalara genişletici maliye politikaları denir.

Gelir vergisi güçlü bir otomatik stabilizatördür. Bilindiği gibi gelir arttığında ödenmesi gereken gelir vergisi miktarı da artar, çünkü̈ hem daha yüksek dilimden vergi ödenir, hem de vergi oranının uygulandığı matrah büyür. Hemen hemen tüm ekonomilerde vergiler gelirden bağımsız değildir. Vergiler gelire bağlı olduğunda, ücretler, maaşlar ve her türlü gelirlerdeki artışlar, aynı zamanda daha yüksek vergi anlamına gelir. İşte bu nedenle gelir arttığı zaman tüketim harcamaları, verginin olmadığı ya da götürü olduğu duruma göre daha az artar. Bu ekonominin genişleme dönemindeki harcamaların hızlı büyümesini sınırladığı için enflasyonu önlemeye ya da yavaşlatmaya yardımcı olur.

Aşağıdaki etkilere bağlı olarak negatif eğimli toplam talep eğrisi çizilmektedir. Bu etkiler;

i) Reel Balans,

ii) Zamanlararası İkame,

iii) Uluslararası İkame olarak belirtilebilir.

AD eğrisinin negatif eğimli oluşunu açıklamada yararlanılan etkilerden ilki reel balans etkisidir. Bazen reel ankes etkisi ya da servet etkisi olarak da anılır. Bu etkiye göre, fiyatlar genel düzeyi düştüğünde, toplumun finansal varlıklarının reel değeri ya da satın alma gücü artar. Bir başka deyişle sabit bir parasal değeri olan her türlü finansal aktifin
satın alma gücü, fiyat düzeyi düştüğünde yükselir. Bu durum insanların kendilerini daha zengin hissetmelerini sağlar, böylece daha fazla mal ve hizmet tüketmelerine neden olur.

Toplam talep eğrisini kaydıran faktörler:
• Hükümet politikalarındaki değişmeler
• Hanehalkları ve firmaların bekleyişlerindeki değişmeler
• Uluslararası faktörler
• Toplam servetteki değişmeler

Gelecekteki ekonomik koşullara ilişkin her türlü bekleyişler, hanehalkları ve firmaların harcama kararlarını etkiler. Özellikle gelecekteki enflasyon beklentileri, gelir düzeyi ve kâr düzeyine ilişkin beklentiler toplam harcama fonksiyonunun dolayısıyla toplam talep eğrisinin kaymasına neden olur. Örneğin, gelecekte enflasyon oranının artacağı şeklinde bir beklenti oluşmuş ise, diğer koşullar sabitken, toplam talepte bir artışa yani AD eğrisinin sağa kaymasına neden olur. Beklenen enflasyon oranı ne kadar yüksek ise, mal ve hizmetlerin gelecekteki fiyatları o denli yüksek olacaktır

Toplam arz eğrisini kaydıran parametreler; ücretlerdeki değişmeler, emek dışı girdi fiyatlarındaki değişmeler, teknoloji ve emek verimliliğindeki değişmelerdir.

Denge hasıla düzeyi potansiyel GSYİH’nin altında olduğunda, ekonomide işsizlik vardır, durgunluk vardır. Böyle bir ortamda iş bulmak zorlaşacak, işçiler ücret artışını istemek yerine azalışlarına razı olacaklardır.

Yüksek maliyetlerle karşılaşan firmalar daha az üretim yapar ve ürünleri için daha yüksek fiyat uygular ki bu stagflasyon olgusudur.

Merkez Bankası’nın para politikası uygulamalarındaki amaçları;
• Fiyat istikrarı,
• Yüksek istihdam ya da düşük işsizlik,
• Ekonomide büyüme,
• Finansal piyasalarda ve kurumlarda istikrar

Bir yıl vadesi olan 1000 TL’lik tahvili 900 TL’ye satın aldığınızda, bu tahvilin faiz oranı yaklaşık %11’dir.

100/900x100=%11

Ekonomide fiyatlar ve toplam çıktı düzeyinin belirlenmesinde en önemli rolün para arzına ait olduğunu öne süren Monetaristler’e göre para arzındaki artış tüketim ve yatırım harcamalarını arttırarak denge çıktı ve fiyat düzeyini yükseltir.