İKTİSADA GİRİŞ I

Makroekonomistler ekonominin bir bütün ola­rak nasıl işlediğini açıklamaya çalışan sosyal bilim­cilerdir. Bunu yaparken münferit değil, toplulaştı­rılmış büyüklükler ile çalışırlar.

Makroekonominin kapsam alanına giren beş merkezi sorun vardır. Bunlar; gelir ve istihdam dü­zeyi, fiyat düzeyinin istikrarı, ekonomik büyüme, kamu açıkları ile dış açıklardır. Bunların dışında makroekonominin ilgi alanına giren faiz oranları ve döviz kurları gibi pek çok konu varsa da, bunlar esas olarak bu beş sorunun anlaşılması için incele­nen konulardır.

Bir ekonomide, belli bir dönemde üretilen ni­hai mal ve hizmetlerin değerine gayrisafi yurt içi hasıla (GSYİH) denir.

Türkiye’de özellikle 1970’lerden itibaren bütçe açıkları ekonominin önemli sorunlarından birisi olarak ortaya çıkmıştır. Sürekli ve büyük miktar­lardaki bütçe açıkları, bir yandan özel sektörün ya­tırımlarını azaltarak büyümeyi engellemekte, diğer yandan da enflasyonu hızlandırmaktadır.

Dünyanın pek çok yerinde ekonomik durgunluk (düşük ve negatif oranlı bir büyüme hızıyla yüksek bir işsizlik oranı) ile yüksek bir enflasyonun birlik­te görüldüğü stagflasyon olarak tanımlanan olgu yaşanmıştır.

Mevcut kaynakların üretime katılmayan kısmı eksik is­tihdam veya işsizlik olarak ifade edilir. Fiili hasıla düzeyi potansiyel hasılanın altında ise ekonomide üretim açığı oluşur.

İşgücü piyasasındaki olağan hareketlilikten dolayı ortaya çıkan, uzun süreli olmayan işsizliğe friksiyonel işsizlik denir.

Bir talep eğrisinin biçimi, fiyat değişmelerine karşı tüketicilerin duyarlılığı hakkında bize bir şeyler söylemektedir. Göreceli olarak yatık bir talep eğrisi, tüketicilerin fiyat değişmelerine karşı duyarlı olduğunu gösterir.

En yaygın tanımıyla enf­lasyon; fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artışlardır.

Uygulamada en sık kul­lanılan üç fiyat endeksi: TÜFE, ÜFE ve GSYİH Deflatörüdür.

Fiyat düzeyindeki istikrarsızlık, hem fiyat düzeyinin düşmesi (deflasyon), hem de yükselmesi (enflasyon) şeklinde ortaya çıkabilir. Ancak, uzunca bir süredir fiyat düzeyindeki istikrarsızlık hemen her ülkede enflasyon şeklinde ortaya çıkmaktadır. Yüksek bir enflasyon oranı fiyatların ortalama olarak hızla artması, düşük oranlı enflasyon ise fiyatların daha yavaş artması demektir. Ayrıca enflasyon, belirsizliği artırarak piyasa mekanizmasının etkinliği de büyük ölçüde azaltmaktadır. Bu nedenlerle enflasyon makroekonominin önemli bir konusu olmuştur. Doğru cevap B’dir.

Makroekonominin gelişmesinde üç olay özellikle önemlidir. Birincisi, ekonomi istatistikçilerinin makroekonomik araştırmaların bilimsel temelini oluşturan verileri toplamaya ve sistematikleştirmeye başlamalarıdır. Bir diğer unsur ise ekonomik dalgalanmaların tekrarlanan ekonomik olgular biçiminde tespit edilmiş olmasıdır. Modern makroekonominin gelişmesinde üçüncü ve adeta katalizör işlevi gören olay Büyük Buhran olmuştur. Doğru cevap C’dir.

1970’lerde ekonomik görünüm kararmaya başlamıştır. Dünyanın pek çok yerinde ekonomik durgunluk (düşük ve negatif oranlı bir büyüme hızıyla yüksek bir işsizlik oranı) ile yüksek bir enflasyonun birlikte görüldüğü stagflasyon olarak tanımlanan olgu yaşanmıştır. Doğru cevap E’dir.

İşgücü, çalışma kabiliyeti ve isteğine sahip nüfustur. İşgücü, ülke nüfusundan çalışma çağı dışındaki nüfus (0- 15 yaş arasında ve 65 yaş üstünde olanlar) ile çalışma çağındaki nüfus içerisinde olup da çalışma istek ve kabiliyetinde olmayanların (ev hanımları, öğrenciler, emekliler, mahpuslar, sakatlar, mülk geliri ile geçinenler, askerler, çalışmak istemeyenler…) düşülmesi ile elde edilir. İşgücü de kendi içerisinde çalışanlar (fiilen istihdam edilenler) ve işsizler olarak iki gruba ayrılmaktadır. Doğru cevap B’dir.

TÜFE, şehirlerde yaşayan tüketicilerin, sabit bir mal ve hizmetler sepetini satın alma maliyetindeki değişmeleri ölçer. Bu nedenle tipik bir hanehalkının yaşam maliyetinin göstergesi olarak değerlendirilir. GSYİH Deflatörünün aksine, TÜFE yalnızca tüketicilerce satın alınan bazı mal ve hizmetleri içerir. Bu mallar yurtiçinde üretilmiş ya da ithal mallar olabilir. Doğru cevap A’dır.

Enflasyonun herkesi inciteceğine ya da zarar vereceğine genelde hepimiz inanırız. Ancak bu durum her zaman ve herkes için bu şekilde gerçekleşmez. Enflasyondan en çok zarar görenler sabit geliri olan insanlardır. Çünkü onların gelirleri esnek değildir yani gelirleri değişmez fakat gelirlerinin reel değeri düşmektedir. Aynı şekilde bir yıl vadeli tahvil almış birisi için fiyat düzeyinin bir yıl sonra ikiye katlanması durumunda, tahvilin anaparasını geri aldığında, bu paranın alım gücünün tahvili satın aldığı döneme göre yarı yarıya azaldığını görecektir. Diğer taraftan, borçlular (örneğin tahvil ihraç edenler) ise kazançlı çıkacaklardır. Çünkü borç alanlar, geri ödeme tarihinde ödünç aldıklarından daha az değerde ödemede bulunabilirler. Devlet en büyük borçlu olduğu için böyle bir enflasyondan kazançlı çıkar. Yine düşük faizle borçlanan ev sahipleri ve firmalar böyle bir durumdan kazançlı çıkarlar. Doğru cevap A’dır.

Ekonomik performansın en iyi ölçütü olan GSYİH, belli bir ekonomide üretilen bütün nihai mal ve hizmetlerin parasal değeridir. GSYİH’nin hesaplanmasında ekonomideki üretici birimlerin üretimde ara malı olarak kullandığı mal ve hizmetler değil, nihai tüketicilerin tüketim, yatırım ve ihracat amaçlı kullanımlarına hazır mal ve hizmetler dikkate alınır. Tanımdan anlaşılacağı gibi, GSYİH fiziksel çıktı birimden ziyade parasal birimle ölçülmektedir. Bu durum anlamlı istatistiki bilgi oluşturmayı olanaklı kılmaktadır. Bu yolla elma ve armutların toplanması mümkün olmaktadır. Süreç oldukça basittir. Her bir mal ve hizmet üretimi satış fiyatı üzerinden değerlendirilir, bu değerler toplanarak GSYİH rakamına ulaşılır. Doğru cevap D’dir.

Bir ekonomide harcama ve gelir etkileşimleri üç piyasada gerçekleşir. Bunlar piyasalar şunlardır:

Doğru cevap E’dir.

Faiz, eğer belli bir anapara üzerinden hesaplanıyor ve vade sonunda tekrar aynı anapara üzerinden faiz işletiliyorsa, burada basit faiz söz konusudur. Eğer ilk dönem sonunda tahakkuk ettirilen faiz, dönem sonunda anaparaya ekleniyor ve gelecek dönem için faiz bu tutar üzerinden yürütülüyorsa, burada bileşik faiz uygulanmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Devalüasyon, sabit kur sisteminde resmi makamlarca, ülke parasının değerinin diğer ülke paraları karşısında düşürülmesidir. Revalüasyon, sabit kur sisteminde, resmi makamlarca, ülke parasının değerinin yükseltilmesidir. Paranın değer kazanması ise serbest kur sisteminde bir ülke parasının değerinin diğer ülkelerin paraları karşısında artması anlamına gelmektedir. Doğru cevap B’dir.