İKTİSADA GİRİŞ I

Gelir artınca talebi azalan mallar düşük mal olarak tanımlanır.

Bir malın talep edilen miktarındaki yüzde değişmenin ilgili bir başka malın fiyatındaki yüzde değişmeye oranı çapraz fiyat esnekliği olarak tanımlanır.

Yatay arz eğrisi arz esnekliği açısından tam esnek arz eğrisi olarak nitelendirilir.

Arz esnekliğinin sıfır olması tam inelastik arzı gösterir.

Kısa dönemde arz esnekliği düşüktür.

Piyasaların nasıl çalıştığını ortaya koyan en temel model ve iktisadın temel aracı arz ve talep modelleridir. Tek başına arz ya da tek başına Talep piyasaların nasıl çalıştığını gösteremez. Piyasada arz ve talep bir araya geldiğinde fiyat oluşur.

Talep yasası sonucu fiyat düştüğünde talep miktarı artarken, fiyat yükseldiğinde talep miktarı düşmektedir. Talep miktarı ile fiyat arasındaki bu negatif yönlü ilişki talep yasası olarak ifade edilir.  Fiyattaki değişme iki etki ortaya çıkartır. Bunlardan birisi gelir etkisi diğeri ikame etkisidir.

Talebi etkileyen faktörler sırasıyla: ilgili malın fiyatı, ilişkili olan malların fiyatı, tüketici zevk ve tercihleri, tüketici beklentileri ve tüketici sayısıdır. Teknoloji talebi etkileyen bir faktör değildir. arzı etkileyen faktörlerden birisidir.

Miktar ile fiyat arasındaki ilişkinin tablo şeklinde gösterilmesi şedül olarak ifade edilir. Bu ilişkinin grafiksel gösterimi eğri iken fiyat ile miktar arasındaki ilişki pozitif ise arzdan negatif ise talepten bahsedilir.  Belirli bir zamanda her bir bireyin bireysel talep eğrilerinin yatay toplamı alınarak piyasa talep eğrisine ulaşılır.(Piyasa talep şedüllerinden faydalanılır) Diğer yandan belirli bir zaman diliminde firmaların ya da üreticilerin arz eğrilerinin yatay toplamı alınarak piyasa arz eğrileri elde edilir.

Birbiri yerine kullanılabilen mallara ikame malı adı verilir. İki mal ikame olduğunda birisinin fiyatında yükselme diğerinin talebini arttırır. ya da tam tersi olacaktır. Tamamlayıcı mal ise, tüketicinin ihtiyaçlarını karşılayabilmek için mutlaka birlikte bir arada tüketilmesi gereken mallardır. İki mal tamamlayıcı ise, mallardan birisinin fiyatındaki yükselme diğerinin talebini azaltacaktır. Buna göre tamamlayıcı mallara örnek olarak otomobil-benzin örneği verilebilir.

Arz fonksiyonu: Girdi fiyatları, ilgili malın fiyatı, teknoloji, beklentiler, firma sayısı ve kamu politikalarından etkilenmektedir. Talep fonksiyonu ise: tüketicinin geliri, ilişkili malların fiyatı, tüketicilerin zevk ve tercihleri, tüketicilerin beklentileri ve tüketici sayısından etkilenmektedir. Girdi fiyatları arzı etkileyen bir faktör olup girdi fiyatlarındaki yükselme maliyet artışı yaratacağından arz azalacaktır. Firmanın karlılığı da bunun sonucu azalacaktır.

Veri fiyat düzeyinde talep edilen miktarın arz edilen miktardan fazla olması kıtlık olarak ifade edilirken, arz miktarının talep miktarından fazla olması stok, artık ya da arz fazlası olarak ifade edilir.

Denge fiyatı piyasayı temizleyen, piyasadaki herkesin tatmin olduğu fiyat düzeyidir. bu fiyat düzeyinde tüketiciler istediği kadar mal satın alabilmekte üreticiler ise istediği kadar mal satabilmekte ve bunun sonucu olarak artık, stok ya da kıtlık ortaya çıkmamaktadır.(Arz ya da talep fazlası söz konusu değil)

Arz ve talep tek başlarına piyasayı belirleyemez. Arz ve talep bir araya gelerek piyasayı oluşturur. Bu bir araya gelişin fiziksel olması gerekli değildir. Alıcı ve satıcının fiziki olmayan ortamlarda bir araya gelmesi piyasanın oluşması için yeterlidir.

Arz sabit iken talep eğrisinin artması talep eğrisinin topyekün olarak sağa kaymasına neden olur. Talepteki bu kayma sonucu arz değişmediğinden denge fiyatı ve denge miktarı artar.

Talep belirli bir zaman diliminde, farklı fiyat düzeylerinde satın alınmak istenilen mal ve hizmet miktarıdır. İktisadi açıdan bir mala ilişkin talepten bahsedebilmek için üç koşul yerine gelmelidir: O mala karşı istek olmalı, o malı satın alma planı olmalı ve o malı satın alabilecek alım gücü olmalı.

Talep kanunu; diğer şeyler sabitken, yüksek fiyat düzeylerinde talep edilen mal ve hizmet miktarının az olması; düşük fiyat düzeylerinde ise talep edilen mal ve hizmet miktarının yüksek olmasıdır. Yani bu kanun, bize talep edilen mal ve hizmet miktarının fiyatla ters yönlü bir ilişki içinde olduğunu göstermesi bakımından önemlidir.

Diğer şeyler sabit iken tüketicinin fiyatı artan mal yerine onun ikamesi olan malı kullanması ikame etkisi olarak adlandırılır.

Fiyat dışında tüketicilerin satın alma kararlarını etkileyen diğer faktörlerde bir değişme meydana gelirse, talep eğrisinde de değişme meydana gelir, bir başka deyişle talep eğrisi kayar. Talep eğrisinin kayması demek; talep eğrisinin bir bütün olarak sağa veya sola doğru yer değiştirmesi demektir.

Gelir arttıkça talebi artan ve gelir azaldıkça talebi azalan mallar normal mallar olarak adlandırılır. Ancak bazı mallar vardır ki gelir arttıkça talebi azalan ve gelir azaldıkça talebi artan, bu mallar da düşük mallar olarak adlandırılır.