II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

‘Yeni Lisan’ hareketi 1911’de Selanik’te çıkmakta olan Genç Kalemler dergisinde başlar. Sadece dil ve edebiyat odaklıymış gibi görünmesine rağmen çalışmalarına, uzun yıllar boyunca farklı yayın organlarındaki devamlılığına ve yansımalarına bakılırsa aslında çok yönlü ilmî, fikrî ve siyasi boyutları olan bir harekettir.

‘Yeni Lisan’ hareketi 1911’de Selanik’te çıkmakta olan Genç Kalemler dergisinde başlar. Sadece dil ve edebiyat odaklıymış gibi görünmesine rağmen çalışmalarına, uzun yıllar boyunca farklı yayın organlarındaki devamlılığına ve yansımalarına bakılırsa aslında çok yönlü ilmî, fikrî ve siyasi boyutları olan bir harekettir. Öncü­leri Ömer Seyfettin, Ali Canip ve Ziya Gökalp’tır.

“Yeni Lisan” makalesinde anlatıldığına göre Genç Kalemler milletçe ilerleme fikkrinin temelinde millî dili görmektedir: “Türkler ancak kuvvetli ve ciddi terakki [yük- selme] ile hâkimiyetlerini, mevcudiyetlerini [varlıklarını] muhafaza edebilirler. Terakki ise ilmin, fennin, edebiyatın hepimizin arasında intişarına vabestedir [yayılmasına bağlıdır]. Ve bunları neşir [yaymak] için evvela lazım olan millî ve umumî bir lisandır. Millî ve tabiî bir lisan olmazsa ilim, fen ve edebiyat yine bugünkü gibi bir muamma halinde kalacaktır.” (Ömer Seyfettin, 2001, 112).

“Yeni Lisan”, dilde uzun yıllar boyunca üzerinde çalışılmış ve düşünülmüş ni­hayet bir noktaya vardırılmış olan deneyimlerin üzerinden prensiplerini ileri sürer ve radikal kararlarla hareket etmez. İstanbul’da konuşulan Türkçenin yazı dili olarak benimsenmesini, Türkçesi bulunan bir kelimenin başka dillerden gelmiş olan eş anlamlılarının atılmasını, başka dillerden gelen gramer kuralı ve kelimele­ rin ayıklanmasını ister. Türkçenin eski dönemlerine gidilmesine ya da başka coğ­rafyalarda konuşulan Türkçenin esas alınmasına karşı çıkar. Fakat “Yeni Lisan” ilk andan itibaren başta tasfiye konusu olmak üzere hemen tenkit edilmeye ve prensipleri tartışılmaya başlamıştır.

Bilimsel anlamlı ilk Türk Edebiyatı Tarihi çalışmasının sahi­ bi olan Fuad Köprülü’nün imzasına Fecr­i Âti Edebî Beyannamesinde rastlanır.

Dergâh’ta bir kültür milliyetçiliği yürüten Yahya Kemal’in çok etkili olduğu gö­rülür. Cumhuriyet yıllarından bugüne kadar gelen Türk şiirini şekillendiren Yahya Kemal, bu yılların sadece edebiyat ve şiir konusundaki görüşleriyle değil, kültür konusundaki yazılarıyla da önemli bir ismidir. 1910’lu yılları fikirleriye, yazılarıyla ve sohbetleriyle yönlendirir. Ancak o da hececi şairler gibi asıl eserini sonraki yıllarda verdiği için Cumhuriyet devri edebiyatı sanatçıları arasında değerlendirilmektedir.

1921­-1923 tarihleri arasında 42 sayı çıkan Dergâh, millî edebiyat anlayışını Mil­ lî Mücadele günlerinde müdafaa eden ve değişik yaş gruplarından kalabalık bir sanatçı kadrosuna sahip önemli bir dergidir.

Yeni Mecmua (1917­-1918, haf­talık, 66 sayı) hemen hemen aynı yazar kadrosu ile Yeni Lisanın dil ve edebiyat görüşlerinin daha da fazla benimsenmesine yardımcı olurlar. Millî edebiyat, Yeni Mecmua’da Fuad Köprülü tarafından yeniden gündeme taşınır. Bir kez daha millet ve millî edebiyat kavramlarının modern kavramlar oldukları, mil­let olmayınca millî edebiyattan söz edilemeyeceği anlatılır. Türkçülük fikri daha sistemli hale getirilir. Yeni Mecmua ‘Beş Hececiler’in tanınması için önemli bir ze­min olur.

Türk Ocağı’nda yapılan birkaç toplantı sonucunda Şairler Derneği’ni kurulmuştur. Dernek üyeleri, kendile­rine yayın organı olarak da Servet-i Fünûn’u tayin etmiştir. Orhan Seyfi, Hasan Zeki, Hakkı Tahsin, Safi Necip, Salih Zeki, Selâhattin Enis, Ömer Seyfettin, Faruk Nafiz, Yahya Saim, Yusuf Ziya Şairler Derneği’nin üyeleridir. Şairler Derneği üyeleri, beş madde halinde Türk Yurdu’nda aldıkları kararları yayımlamıştır. Buna göre “... dilde konuşulan Türkçeye bağlı kalacaklarını açıklayan gençler, Arapça ve Farsça kadar Çağataycaya da yabancı olduklarını; hece vezniy- le yazacaklarını; efsanelerini Türk esatirinden seçeceklerini Parnas, sembolik ya da romantik veya lirik, epik, dramatik eserler yazmak konusunda herkesin kendi yolunu tayin edeceğini beyan etmektedirler” (Argunşah, 2007, 202). Servet-i Fünûn’dan başka Dergâh ve Yeni Mecmua’da da edebiyat meseleleri ko­nusunda makaleler yayımlayan Şairler Derneği üyeleri, özellikle de hece vezninin olgunlaşması konusunda önemli katkılara sahiptirler. Birinci Dünya Savaşının buhranlı günlerinde edebiyat onların ellerinde şekillenmiştir.

Ali Canip “Millî Edebiyat Meselesi” başlıklı bir yazı yazarak millî edebiyat yeri­ ne yeni bir isim teklif eder. Bu ‘ibdai edebiyat’tır: “(...) manasını ne kadar tayin edersem edeyim, meseleyi ne kadar aydınlatırsam aydınlatayım, ispat edeyim, hulasa ne yaparsam yapayım, onlar kabil değil ‘millî edebiyat’ı, ‘şalvarlı edebiyat’la bir görmekten vazgeçmeyecekler, yine bağıracaklardır ki ‘millî edebiyat olmaz!...’ Ve işte bunun için bu manası anlaşılmamaya ahdedilmiş olan iki kelimeyi Genç Kalemler’den silmeğe karar verdik. Bunun yerine (...) ‘ibdaî edebiyat’ terkibini kullanacağız” (Yöntem, 1995, 310). ‘İbdaî edebiyat’la taklitten kaçınan, fakat batının sanat, felsefe ve ilminden beslenen yaratıcı bir edebiyat anlatılmak istenmektedir. Bu anlayış sonraki yılların Cumhuriyet edebiyatının da temeli olacaktır.

Türk Derneği, etki alanını bir süreli yayınla genişletmek ister. Başlangıçta o yıllarda çıkmakta olan Sırat-ı Müstakim dergisini kendisine yayın organı olarak seçerse de 1911 yılında Türk Derneği dergisini çıkarmaya başlar. Doğru cevap C’dir.

‘Yeni Lisan’ hareketi 1911’de Selanik’te çıkmakta olan Genç Kalemler dergisinde başlar. Sadece dil ve edebiyat odaklıymış gibi görünmesine rağmen çalışmalarına, uzun yıllar boyunca farklı yayın organlarındaki devamlılığına ve yansımalarına bakılırsa aslında çok yönlü ilmî, fikrî ve siyasi boyutları olan bir harekettir. Öncü­leri Ömer Seyfettin, Ali Canip ve Ziya Gökalp’tır. Ancak bu hareketin fikir babası olma sıfatı Ziya Gökalp’a aittir. Sonraki yıllarda ‘Yeni Lisan’ bir edebiyat hareketi olmanın ötesine geçerek daha geniş bir etki alanı oluşturur ve ‘Yeni Hayat’ adı verilen bir yaşama biçimi ortaya çıkarır. Doğru cevap A’dır.

Genç Kalemler, 1909’dan itibaren Hüsn ve Şiir adıy­la çıkmakta olan bir dergidir. Doğru cevap C’dir.

Genç Kalemler dergisi Balkan Savaşlarının başlaması ve yazarlarının Balkan Savaşına katılmak için dergiyi tatil etmesi üzerine yayımını 15 Ekim 1912 tarihli dördüncü cildin 27. sayısı ile durdurur. Doğru cevap B’dir.

Yazı dilinin konuşma dilinde birleştirilmesi gerektiğine inanan Yeni Lisancılar, tasfiyeci bir anlayış sergilemezler. Doğru cevap E’dir.

Yeni Lisana yapılan itirazlar şu noktalarda toplanabilir: Terkiplerin dilden atılması dilde bir yoksullaşmaya sebep olacaktır. Yeni Lisanın savunduğu dil, ancak bir bilim dili olabilir, bu dille sanat eserleri üretilemez. Dildeki sadeleşmeler an­cak tabii bir şekilde gerçekleşebilir. Dile dışarıdan müdahale edilemez, oysa Ye­ni Lisancılar dile müdahale etmişlerdir. Yeni Lisancı gençlerin yaptığı sınırlı bir grubun dile müdahalesidir ve siyasal kaynaklıdır. Yeni Lisancılar tasfiyecidirler ve Türkçeyi tarihî dönemlerine döndürmek istemektedirler. Doğru cevap D’dir.

Fuad Köprülü ve Yakup Kadri Yeni Lisan’a itiraz eden ilk isimlerdir. Daha sonra her iki­si de Yeni Lisan hareketinin saflarına katılacaklar, hatta Yakup Kadri, Ziya Gökalp tarafından Yeni Lisan’ın en iyi kalemi olarak gösterilecektir. Doğru cevap A’dır.

Ali Canip “Millî Edebiyat Meselesi” başlıklı bir yazı yazarak millî edebiyat yeri­ ne yeni bir isim teklif eder. Bu ‘ibdai edebiyat’tır. Doğru cevap C’dir.

Türk Yurdu Cemiyeti 31 Ağustos 1911’de Mehmet Emin, Ahmet Hikmet, Ahmet Ağaoğlu, Âkil Muhtar ve Yusuf Akçura gibi dönemin Türkçüleri tarafından kurulmuştur. Düşüncelerini anlatmak üzere bir gazete çıkarmayı ve Türk çocukları için bir pansiyon açmayı hedeflemişse de Türk Ocaklarının kuruluş çalışmalarının ya­pıldığı sıralarda fazla faaliyet gösterememiştir. Yine de en kalıcı ve etkili çalışması Türk Yurdu Dergisi’ni çıkarmaya başlamış olmasıdır. Dernek üyeleri gibi bu dergi de daha sonra Türk Ocaklarının kadrosuna geçecektir. Doğru cevap D’dir.

Genç Kalemler’den sonra milliyetçilik ve millî edebiyatla ilgili tartışmaların ve makalelerin yayın yeri artık Türk Yurdu dergisi olur. Doğru cevap B’dir.