II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

Fecr-i Âtî mensupları arasında hikâye ve romana yönelen isimler Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay, Cemil Süleyman Alyanakoğlu, Ali Süha Delilbaşı ve İzzet Melih Devrim'dir. Şahabettin Süleyman hikaye, tiyatro ve tenkit sahasında eserler yazmış olmasına rağmen, roman kaleme almamıştır.

Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974), Fecr-i Âtî mensubu olarak yazdı¬ğı hikâyelerini Bir Serencam (1914) adlı kitabında toplamıştır. Buradaki 12 hikâye Mısır, İstanbul, çeşitli Anadolu ve Avrupa şehirlerinde geçen vakalarıyla mekân ge¬nişliği noktasında dikkati çeker.

Refik Halit Karay (1888-1965) da onunla aynı kaynaklardan beslenir. Hikâye yazmaya Fecr-i Âtî'de başlayan Refik Halit, bu dö¬nemde; cinsî ihtiyaçlar ve buna bağlı olarak namus kavramını, geçim derdi ve iş hayatını veya İstanbul insanının kötümserlik ve bezginliğini konu alan hikâyeler yazar.

Şahabettin Süleyman (1885-1921) Sultan II. Abdülhamid'i hicveden hikâyeleri arasında Derebeyi alegorik bir metindir.

Cemil Süleyman gerek Fecr-i Âtî mensubu olarak gerekse Cumhuriyet yılların¬da yazdığı tahkiyeli eserlerinde konu itibarıyla Edebiyat-ı Cedîde tercihlerini devam ettirir. Özellikle aşk ve kadın konusunda yoğun-laşan roman ve hikâyelerinde aşırı hassas, veremli kadın kahramanlar, kadın erkek arasında mesut bir neticeye ulaşamamış ilişkiler, ihmal edilen sevgililer vardır. Bu bakımdan Halit Ziya ve Meh¬met Rauf çizgisini sürdüren unsurlar görülür. Dul bir kadının psikolojisini başarıy¬la aksettirmesiyle, yayımlandığı tarihlerde çok şöhret yapmış olan romanı Siyah Gözler, en güzel eseri olarak kabul edilebilir.

İzzet Melih'in diğer romanı Sermet (1918), bir yıl sonra Pierre Loti'nin takdimiyle Fransızcaya çevrilmiştir.

Ali Süha'nın yayımlanmış eserleri şunlardır: Roman: İkin-ci Gençlik (1923). Piyes: Kaybolan Ses (1946). Aktarma oyunlar: Arlezien (1937, Alphonse Daudet'ten), Alev (1940, H. Kistemackers'ten), Bir Günün Beyliği (1941, Yvan Noeden), Okumuş Adam (1942, Eugene Labiche'den). Tercümeleri: Kibar¬lık Budalası (1937, Moliere'den), Adamcıl (1941, Moleire'den)- Tarihte Halk Tiyat¬rosu (1947, Andre Boll'dan).

Recaizâde vezin ve kafiye gibi manzum söz kayıtlarının dışında da her güzel şeyin şiire konu olabileceğini söyleyip şiiri kâinattaki güzellik hâli gibi tasavvur ederken, bu türün hudutlarını hayli genişletiyordu. Onun açtığı yolda ilerleyen Edebiyat-ı Cedideciler, duygu yoğunluğunu olabildiğince yansıtmaya en uygun tarzı keşfet¬miş oldular. Böylece "mensur şiir" veya "mensure" adını verdikleri türün ilk güzel örneklerini Halit Ziya ve Mehmet Rauf'un kalemiyle gösterdiler.

Yakup Kadri Fecr-i Âtî'de geçen döneminde yazdığı mensureler de diğerleri de daha sonra¬ki yıllarda kitaplaşmıştır. Bunlardan bir kısmı Erenlerin Bağından (1922), bir kıs¬mı Okun Ucundan (1940), diğer bir kısmı ise Alp Dağlarından ve Miss Chalfrin'in Albümünden (1942) adlı kitabında yer almıştır.

Refik Halit (Karay)'in mensureleri ise kuvvetini, ruh derinliğinden değil tabiata, bilhassa küçük varlık ve eşyaya çevrilmiş sanatkârane "göz"den alır. Bundan dolayı, hep basit, "kurbağanın aşkı", "gece kandili", "uçurtmalar", "piyano aba¬jurları" gibi sıradan şeyler üzerinde durmuş; tahlil değil tasvir edici, zekice buluşları ve benzetmeleri olan mensureler yaz¬mıştır.

Tekelllümî Hikâyelerin temsil edilebilme kabiliyeti bulunmakla birlikte, çoğunlukla hareket unsurlarından yoksundurlar ve asıl mesajı “gösterme” ile değil “anlatma” ile verdikleri için temsile elverişli oldukları söylenemez. Bu hikâyelerde genellikle fiziki bazı özellikleri belirtilen iki kahraman konuşturulur. Onların karşılıklı konuşma ortamına sokulduğu kısım bir çerçeve hikâye, asıl mesajı taşıyan kısım ise kahramanların anlattıklarıdır.

Yakup Kadri, Balkan Harplerinden sonra artık sanatını ferdiyetçi davranıştan cemiyetçi anlayışa kaydırmıştır.

Türk edebiyatında işçi-patron münasebetleri üzerine yazılmış, işçi haklarının savunulduğu ilk metin olan “Hakk-ı Sükût” Refik Halit Karay tarafından yazılmıştır.

Şehabettin Süleyman’ın en uzun hikâyesi “Hüseyin Veli Efendi”, fikirleri vaktinden önce gelişmiş, zeki insanları cemiyetin kabullenmediği tezini savunur. Bu metin, Natüralist Hikâyeye örnek gösterilebilecek cinstedir.

Fecr-i Âtî Kütüphanesi serisinin ilk yayını olan Timsal-i Aşk adlı hikâye kitabının yazarı Cemil Süleyman Alyanakoğlu ’dur.

Cemil Süleyman Alyanakoğlu’nun, dul bir kadının psikolojisini başarıyla aksettirmesiyle, yayımlandığı tarihte çok şöhret yapmış olan romanının adı “Siyah Gözler” dir.

“İkinci Gençlik” Ali Süha Delibaşı’na ait olan Roman türünde bir eserdir.

İzzet Melih Devrim’in Milli Edebiyat Hareketinin hâkim olduğu dönemde Fecr-i Âtî tercihlerini yansıttığı eserinin adı "Sermet"dir.

Fecr-i Âtî’nin mensur şiir türünde en başarılı yazarı Yakup Kadri Karaosmanoğlu’dur.

Refik Halit Karay, yazmış olduğu mensureleri ile kuvvetini, ruh derinliğinden değil tabiata, bilhassa küçük varlık ve eşyaya çevrilmiş sanatkârane “göz” den almış, tahlil değil tasvir edici, zekice buluşları ve benzetmeleri olan mensureler yazmıştır.