II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

Tekellümî hikâyeye en çok ilgi gösteren Şahabettin Süleyman’dır.

Fecr-i Âtî mensupları arasında hikâye ve romana yönelen isimler Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay, Şahabettin Süleyman, Cemil Süleyman Alyanakoğlu, Ali Süha Delilbaşı ve İzzet Melih Devrim’dir.

Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974), Fecr-i Âtî mensubu olarak yazdığı hikâyelerini Bir Serencam (1914) adlı kitabında toplamıştır.

Hikâye yazmaya Fecr-i Âtî’de başlayan Refik Halit, bu dönemde; cinsî ihtiyaçlar ve buna bağlı olarak namus kavramını, geçim derdi ve iş hayatını veya İstanbul insanının kötümserlik ve bezginliğini konu alan hikâyeler yazar.

Şahabettin Süleyman, hikâyelerinden ziyade edebiyat tarihi, tiyatro, eleştiri, estetik ve fikir yazıları ile tanınmıştır.

Fecr-i Âtî’den başka herhangi bir topluluğa meyl etmemiş olan Ali Süha’nın yayımlanmış eserleri şunlardır: Roman: İkinci Gençlik (1923). Piyes: Kaybolan Ses (1946). Aktarma oyunlar: Arlezien (1937, Alphonse Daudet’ten), Alev (1940, H. Kistemackers’ten), Bir Günün Beyliği (1941, Yvan Noèden), Okumuş Adam (1942, Eugene Labiche’den). Tercümeleri: Kibarlık Budalası (1937, Molièrè’den), Adamcıl (1941, Molèirè’den)- Tarihte Halk Tiyatrosu (1947, Andrè Boll’dan).

Fecr-i Âtî’nin roman ve hikâye vadisinde başarılı diğer bir ismi de İzzet Melih
Devrim (1887-1966)’dir. Hem baba hem anne tarafından sanatkâr şahsiyetler yetişmiş bir aileye mensuptur. Küçük yaştan itibaren Kudüs, Konya, İstanbul, Girit gibi Osmanlı memleketinin farklı kültür ve atmosferine sahip merkezlerde bulunması, Galatasaray
Sultanîsi, İstanbul ve Paris hukuk fakülteleri gibi devrin en önde gelen okullarında okuması, Fransızca yanında Rumca, İngilizce, İtalyanca, Almanca gibi yabancı dilleri öğrenmesi ve bütün bunlara bağlı olarak daima iyi memuriyetlerle vazifelendirilmesi ondaki fıtri istidadı besleyip geliştirici rol oynamıştır.

Cemil Süleyman gerek Fecr-i Âtî mensubu olarak gerekse Cumhuriyet yıllarında yazdığı tahkiyeli eserlerinde konu itibarıyla Edebiyat-ı Cedîde tercihlerini devam ettirir. Özellikle aşk ve kadın konusunda yoğunlaşan roman ve hikâyelerinde aşırı hassas, veremli kadın kahramanlar, kadın erkek arasında mesut bir neticeye ulaşamamış ilişkiler, ihmal edilen sevgililer vardır. Bu bakımdan Halit Ziya ve Mehmet Rauf çizgisini sürdüren unsurlar görülür. Dul bir kadının psikolojisini başarıyla aksettirmesiyle, yayımlandığı tarihlerde çok şöhret yapmış olan romanı Siyah Gözler, en güzel eseri olarak kabul edilebilir

Fecr-i Âtî’nin -belki bütün edebiyatımızın- mensur şiir türünde en başarılı yazarı Yakup Kadri Karaosmanoğlu’dur.

Yakup Kadri’nin Fecr-i Âtî mensubu olarak kaleme aldığı mensureleri kalabalıklar içinde insanın yalnızlığı fikri etrafında döner durur. Esasen ondaki karamsarlık daha sonra da peşini bırakmayacaktır. İlk mensur şiiri Yıldızların Bîkesliği’nde şair, zahiren birbirlerine yakın, omuz omuza görünen insanların, ruh itibarıyla tıpkı yıldızlar gibi birbirinden uzak ve yapayalnız olduğunu söyler.

Tekellümî hikâyelerin temsil edilebilme kabiliyeti bulunmakla birlikte, çoğunlukla hareket unsurlarından yoksundurlar ve asıl mesajı “gösterme” ile değil “anlatma” ile verdikleri için temsile elverişli oldukları söylenemez. Bu hikâyelerde genellikle fiziki bazı özellikleri belirtilen iki kahraman konuşturulur. Onların karşılıklı konuşma ortamına sokulduğu kısım bir çerçeve hikâye, asıl mesajı taşıyan kısım ise kahramanların anlattıklarıdır.

Tekellümî hikâyeye en çok ilgi gösteren Şahabettin Süleyman’dır. Onun bu tip kalem tecrübelerinde hep kadın erkek münasebetleri üzerinde durulur. Kıskançlık ve bunun doğurduğu şiddetli geçimsizlik, cinayet, aşağılık duygusu içindeki hasta ruhlu yahut hassas mizaçlı kahramanların aşk ve evlilik üzerinde konuşmaları, belli başlı konulardır.

Fecr-i Âtî mensupları arasında hikâye ve romana yönelen isimler Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay, Şahabettin Süleyman, Cemil Süleyman Alyanakoğlu, Ali Süha Delilbaşı ve İzzet Melih Devrim’dir. Bunlardan ilk ikisi daha sonra Millî Edebiyat Hareketi çerçevesinde yollarına devam etmiş, diğerleri başka bir gruba katılmamıştır.

Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974), Fecr-i Âtî mensubu olarak yazdığı hikâyelerini Bir Serencam (1914) adlı kitabında toplamıştır

Cebriyecilik: İnsan davranışlarının kendi iradesi dışında, kendisi için önceden Tanrı’nın belirlediği kaderle cereyan ettiğini ve dolayısıyla insanın fiillerinden sorumlu olamayacağını savunan görüş.

Bu çığırda diğer bir Fecr-i Âtîci Refik Halit Karay (1888-1965) da onunla aynı kaynaklardan beslenir. Hikâye yazmaya Fecr-i Âtî’de başlayan Refik Halit, bu dönemde; cinsî ihtiyaçlar ve buna bağlı olarak namus kavramını, geçim derdi ve iş hayatını veya İstanbul insanının kötümserlik ve bezginliğini konu alan hikâyeler yazar (Aktaş, 1986, 50). Onun asıl edebî şahsiyetinin damgasını taşıyan başarılı hikâyeleri ise Millî Edebiyat Hareketi içinde mütalâa edilmesi gerekenlerdir (ilgili ünitede tekrar ele alınacaktır). Fakat Fecr-i Âtî yıllarında yazdığı hikâyelerin bazıları Türk edebiyatı için ilkleri işaret eder. Mesela bu dönemdeki hikâyelerinden Hakk-ı Sükût, Türk edebiyatında işçi-patron münasebetleri üzerine yazılmış, işçi haklarının savunulduğu ilk edebî metindir.

Şahabettin Süleyman'ın tiyatro eserleri: Fırtına (1910), Çıkmaz Sokak (1911), Ben...Başka! ve Kırık Mahfaza (Ben...Başka!. Tahsin Nahit ile, 1911).

Fecr-i Âtî’nin başka bir edebî yönelişe katılmayan yazarları içinde hikâye ve roman türünde en başarılı ismi Cemil Süleyman (Alyanakoğlu, 1886-1940)’dır. Âşiyan mecmuası ve Tanin gazetesinde yayımlanan hikâyeleri ona geniş bir şöhret sağlamış, hatta kendisine “Fecr-i Âtî’nin Halit Ziyası” gibi bakılmıştır. Fecr-i Âtî Kütüphanesi serisinin ilk yayını, onun Timsâl-i Aşk ( 1909) adlı hikâye kitabıdır.

Fecr-i Âtî’den başka herhangi bir topluluğa meyl etmemiş olan Ali Süha’nın yayımlanmış eserleri şunlardır: Roman: İkinci Gençlik (1923). Piyes: Kaybolan Ses (1946). Aktarma oyunlar: Arlezien (1937, Alphonse Daudet’ten), Alev (1940, H. Kistemackers’ten), Bir Günün Beyliği (1941, Yvan Noèden), Okumuş Adam (1942, Eugene Labiche’den). Tercümeleri: Kibarlık Budalası (1937, Molièrè’den), Adamcıl (1941, Molèirè’den)- Tarihte Halk Tiyatrosu (1947, Andrè Boll’dan).

Fecr-i Âtî’nin roman ve hikâye vadisinde başarılı diğer bir ismi de İzzet Melih
Devrim (1887-1966)’dir.
Hem baba hem anne tarafından sanatkâr şahsiyetler yetişmiş bir aileye mensuptur. Küçük yaştan itibaren Kudüs, Konya, İstanbul, Girit gibi Osmanlı memleketinin farklı kültür ve atmosferine sahip merkezlerde bulunması, Galatasaray Sultanîsi, İstanbul ve Paris hukuk fakülteleri gibi devrin en önde gelen okullarında okuması, Fransızca yanında Rumca, İngilizce, İtalyanca, Almanca gibi yabancı dilleri öğrenmesi ve bütün bunlara bağlı olarak daima iyi memuriyetlerle vazifelendirilmesi ondaki fıtri istidadı besleyip geliştirici rol oynamıştır.