II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

II. Meşrutiyet Devrinin ilk edebî topluluğu Fecr-i Ati’nin tuhaf bir talihi vardır. Bazı edebiyat tarihçileri onun bir edebî akım veya bir edebî ekol sayılamayacağını söylemekle birlikte yine de “Fecr-i Âti Edebiyatı” veya “Fecri Âtî Devri”nden bahsederler. Diğer yandan, Edebiyat-ı Cedide ile benzerliklerini dikkate alarak Fecr-i Âtî adının lüzumsuzluğuna inandığını ima eden de onu kendi tanımlamalarına uyarak “encümen” demeyi tercih eden topluluk olarak değerlendiren de vardır. Bütün bunlara rağmen Fecr-i Âtî kendi döneminde bir topluluk olarak kabul görmüştür. Bugün de başka bir terimle sıfatlandırmaya gerek yoktur. “Fecr-i Âti Edebiyatı”ndan veya “Fecr-i Âtî Devri”nden bahseden edebiyat tarihçileri yanında onu Edebiyat-ı Cedide’nin devamı gibi görenler de vardır. Fecr-i Âtî’yi Avrupa’daki Sembolistler veya Parnasyenler gibi bir mektep/ekol/okul/devirden ziyade kısa ömürlü bir edebiyat topluluğu olarak değerlendirmek gerekir.

Edebiyat-ıCedide, kendi devrinin siyasi ve toplumsal zeminine uygun bir edebiyat zümresidir. Fakat Fecr-i Âtî, dönemin siyasi ve toplumsal zeminine hiç de uygun olmadığıhâlde kurulabilmiştir.

Fecr-i Âtî’nin kurucuları arasında göreceğimiz- Ahmet Haşim, Emin Bülent (Serdaroğlu), Hamdullah Suphi (Tanrıöver), ‹zzet Melih (Devrim), Müfit Ratip, Refik Halit (Karay), Tahsin Nahit ve herhangi bir zümre içinde olmayıp müstakil olarak edebiyat tarihimizde yer edinmiş ediplerimizden olan Abdülhak Şinasi (Hisar) gibi edebiyat heveslisi bir arkadaş grubu vardır.

Fecr-i Âtî’nin teşekkülünü kolaylaştıran etkenler şöyle sıralanabilir:

Namık Kemal, edebiyatın millet olmadaki rolünü belirtmek için “Edebiyatsız millet dilsiz insan gibidir” benzetmesini yapmıştı. Fecri Âtî mensuplarıbu özdeyişi özellikle vurgulamışlardır.

Fecr-i Âtî’nin sanat ve edebiyattaki temel düsturu “sanat şahsî ve muhteremdir.” Cümlesiyle özetlenebilir.

Yeni hayat: Hukuk, iktisat, ahlak, felsefe, eğitim öğretim, dil ve edebiyat gibi toplum hayatının bütün parçalarında taklit yerine ibda (yaratma) ve millîleşmeyi seçme felsefesi.

Yeni Lisan ve Millî Edebiyat Hareketi 1912 yılı ilk yarısında artık genel kabul görmeye başlamıştır. Bunun anlamı, Fecr-i Âtî etkisinin azalmasıdır. Bunun anlamı, Fecr-i Âtî etkisinin azalmasıdır. İşte bu durumu gören Şahabettin Süleyman, mensubu olduğu Fecr-i Âtî’nin edebî faaliyetlerini bir liste halinde göstermek maksadıyla “Bir Bilanço” adlı bir yazı kaleme almıştır. Aynı yazar daha sonra adeta bu yazıyı tamamlayan “Bataklıkta” başlıklı bir yazı daha yayımlamıştır Yazar burada karamsar bir tablo çizerek Fecr-i Âtî’nin bekleneni yapamadığını fakat onun yerini alacak birilerinin de ortada olmadığını söyler. Bunun üzerine Hakkı Tahsin, “Şahabettin Süleyman Bey’e: ‘Bataklıkta’ Münasebetiyle” başlıklı yazsında, Edebiyat-ı Cedide ve Fecr-i Âtî’nin artık yok olduğunu fakat yeni bir neslin yetiştiğini iddia eder. Arkasından Şahabettin Süleyman’ın ve ona cevap olarak Selahattin Enis (Atabeyoğlu), Hemedanîzade Ali Naci (Karacan) ve Halit Fahri (Ozansoy)’nin yazıları gelir Bütün bu münakaşalardan sonra Fecr-i Âtî’nin yıprandığına inanan bu gençler, kendilerini “Nesl-i Âtî Cemiyet-i Edebiyesi” adıyla edebiyat dünyasına tanıtan bir  beyannameyi neşrederler. Fecr-i Âtî karşısında varlık sınavına giren bu genç edipler, Nesl-i Âtî adı yanında kendilerine ikinci bir isim daha bulurlar: Yeni Nesil.

II. Meşrutiyet ortamının dernekçiliğe çok müsait havası Fecr-i Âtîcileri de resmî bir dernek kurmaya sevk etmiştir. Ancak beyannamede açıklanan bu niyet, belki de sanatı “şahsî ve muhterem” kabul eden, toplu çalışma disiplinine yanaşmayan üyelerin şahsi ve ayrı ayrı istikametlere yönelmelerinden ötürü gerçekleşememiştir.
Beyannamede belirtilen Fecr-i Âtî Kütüphanesi adlı bir yayın serisi, niyet safhasından uygulamaya geçirebildikleri bir teşebbüstür. Bu seriden beş kitap yayımlanmıştır:
Timsal-i Aşk (Cemil Süleyman), Hayat-i Fikriye (Köprülüzâde Mehmet Fuat), İnhizam (Cemil Süleyman), Ruh-ı Bî-kayt (Tahsin Nahit), Fırtına (Şahabettin Süleyman)

Edebiyat-ı Cedide, kendi devrinin siyasi ve toplumsal zeminine uygun bir edebiyat zümresidir. Fakat Fecr-i Âtî, dönemin siyasi ve toplumsal zeminine hiç de uygun olmadığı hâlde kurulabilmiştir.

Hakkı Tahsin, Nâyîler (Nesl-i Âtî) topluluğu gayretine katılan başlıca isimler arasındadır.

Kendi başlarına dergi çıkarmanın zorluğunu kavrayan Fecr-i Âtîciler, vaktiyle Edebiyat-ı Cedidecilerin yayın organı olan Servet-i Fünûn dergisinde edebî faaliyetlerini birleştirmeye karar vermişlerdir.

Fecr-i Âtî’nin teşekkülünü kolaylaştıran etkenler şunlardır: Daha önceden aralarında devam eden beraberlik, Batılı edebî mektepler ve Edebiyat-ı Cedide örneği, Halis edebiyat arayışı, Devrin her şeye politik bir gözlükle bakma alışkanlığına tepki.

Hilal matbaasında gerçekleşen ve Fecr-i Âtî’nin temellerinin atıldığı ilk toplantı 20 Mart 1909 tarihinde yapılmıştır.

Fecr-i Âtî topluluğunun kuruluşu ile sonuçlanan ilk toplantısında başkanlığa Fâik Âli Ozansoy seçilmiştir.

Fecr-i Âtî topluluğu kendisine yayın organı olarak Servet-i Fünûn dergisi etrafında toplanma kararı almıştır. Şiir ve Tefekkür, Fecr-i Âtî’nin yayın organı olmak niyet ve ümidiyle çıkarılan bir mecmuadır. Fakat ancak iki sayı yayımlanabilmiştir.

Fecr-i Âtî topluluğunda sırası ile Fâik Âli Ozansoy, Fazıl Ahmet Aykaç, Hamdullah Suphi Tanrıöver ve Celâl Sahir Erozan başkanlık yapmıştır. Emin Bülent Serdaroğlu başkanlık yapmamıştır.

Fecr-i Âtî’nin geniş kadrosu II. Meşrutiyet ile birlikte edebiyat âlemine adım atan nesli temsil edebilecek nitelikte idi. Diğer seçenekler karşıt görüşlülerin ifade etmiş oldukları görüşlerdir.

Abdülhak Şinasi Hisar, Fecr-i Âtî topluluğunun kurucuları arasındadır.

Fecr-i Âtî’nin kurucuları  aras›nda göreceğimiz- Ahmet Haşim, Emin Bülent (Serdaroğlu), Hamdullah Suphi (Tanrıöver), İzzet Melih (Devrim), Müfit Ratip, Refik Halit (Karay), Tahsin Nahit ve herhangi bir zümre içinde olmayıp müstakil olarak edebiyat tarihimizde yer edinmiş ediplerimizden olan Abdülhak Şinasi (Hisar) gibi edebiyat heveslisi bir arkadaş grubu vardır.