II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

Yenileşme Devri Türk Edebiyatı kendi içinde
• Tanzimat Dönemi (1860-1876)
• I. Meşrutiyet (veya Sultan II. Abdülhamit) Dönemi (1876-1908)
• II. Meşrutiyet Dönemi (1908-1922)
• Cumhuriyet Dönemi (1923-)

şeklinde dönemlere ayrılır.

II. Meşrutiyet yılları, siyasi ve ideolojik tablo bakımından hayli çeşitlidir. Bunları
• Batıcılık
• Osmanlıcılık
• İslâmcılık
• Türkçülük
• Sosyalizm
• Meslek- i İçtimaî
olarak sıralamak mümkündür.

Bu dönemin daha önceki zaman dilimlerinden en önemli farkı “örgütlü toplum” düzenine geçilmesidir. 23 Aralık 1876 tarihli I. Meşrutiyet anayasası 13. maddesiyle sadece ticari örgütlenmelere (şirketleşmeye) hak tanımıştır. Ayrıca spor kulüplerinin kuruluş yılları da I. Meşrutiyet / Sultan II. Abdülhamit yıllarına kadar uzanır (ör. BJK’nin kuruluşu: 1903). II. Meşrutiyet’te ise Kanun-i Esasî, 1909’da yapılan bir değişiklikle her türlü cemiyet kurma ve gösteri hakkını teminat altına almıştır.

II. Meşrutiyet’te ise Kanun-i Esasî, 1909’da yapılan bir değişiklikle her türlü cemiyet kurma ve gösteri hakkını teminat altına almıştır.

Selamet-i Umumiye bir fikir kulübü olarak faaliyet göstermiştir.

Hilal-i Ahmer kamu yararına çalışan bir örgütlenmedir.

İslamcılık akımının edebiyat alanında en güçlü ismi Mehmet Akif ’in Safahat’ı, ilk cildinden itibaren “Milli Edebiyat’ın en parlak örneği olarak gösterilmiştir.

Mesela Halide Edip Yeni Turan (1912) romanında Türkçülüğü, Osmanlı Türklerinin dil, kültür, eğitim ve kalkınma gibi konularda atılım yapması olarak yorumlanır.

Rusya’da 1917 Bolşevik İhtilali sonrasında ise her gruptan aydın bu ideolojiye ilgi duymuştur.

Daha sonra Türk Ocağı (25 Mart 1912) kurularak Türkçü çizgideki derneklere model teşkil etmiştir.

Edebiyat tarihini medeniyet tarihinin bir şubesi gibi gören Gustave Lanson ve aynı kanaatleri Türkçede temellendiren Şahabettin Süleyman ve Fuat Köprülü’den sonra, Türk Edebiyatını üç adımda tasnif etme geleneği yerleşmiştir. İlk adım medeniyet dairesi; ikinci adım ilgili medeniyet dairesi içindeki önemli siyasal gelişmeler ve hayat; üçüncü adım ise, o siyasal düzenin sürdüğü dönemdeki sanat ve edebiyat anlayışlarıdır.

II. Meşrutiyet Terakki ve İttihat Cemiyetinin gayretleriyle Sultan II. Abdülhamit’in anayasayı yeniden yürürlüğe koymasıyla 23 Temmuz 1908’de başladı. Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul'un İtilâf Devletleri tarafından işgal edilmesi ve Meclis-i Mebusan'ın dağıtılmasıyla II. Meşrutiyet Dönemi sona erdi.

İslamcılık; devlet düzeninde İslam hukukunu uygulama ve özellikle Osmanlı sınırları içindeki Müslümanları birlik halinde tutma çabasıdır.

II. Meşrutiyet aydınlarının ortak özelliklerinden biri siyasetle ilgilenmeleridir, bu da örgütlü toplum olmanın bir gereği ve sonucudur. II. Meşrutiyet yıllarının en geniş ve en nüfuslu siyasi teşkilatı ise İttihat ve Terakki Cemiyeti/Fırkasıdır.

Ortak amaçlar için birkaç kuruluşun bir araya gelmesiyle dernekçilik doğmuştur. Mütareke yıllarıyla birlikte siyasete katılma arzusu ileri boyutlara varmıştır. Kuruluş amacı siyasetin tamamen dışında olan Çiftçiler Derneği'nin partileşerek Çiftçi Fırkası'na dönüşmesi siyaset merakına iyi bir örnektir.

II. Meşrutiyet yıllarında Türk aydınlarının ruhunda gelişen iki zıt duygu; çöküşü gördüğü halde birşey yapamamaktan kendi içine kapanma ve korkunun faydası olmadığını görerek mücadeleye yönelmedir. Bu ruh halleri sanat anlayışı açısından da şekillendirici olmuş ve böylece ferdiyetçi sanat anlayışı Fecr-i Âtî, toplumcu sanat anlayışı Milli Edebiyat Hareketi, millilik vasfına önem veren Nesl-i Âtî (Nâyîler) ve Milli Edebiyat anlayışını kurallandırmak niyetiyle Şairler Derneği kurulmuştur. Natüralizm ise edebi grup değil edebi akımdır.

Natüralizm; deneysel gerçekçilik ve doğalcılık. Pozitivist felsefeye dayalı olarak Emile Zola’nın Le Roman Expérimental (Tecrübî Roman) adlı eseriyle ortaya koyduğu edebî anlayıştır. Özellikle hikâye ve romanda uygulanan bu akıma göre edebî eserdeki kurgu, biyoloji, genetik, tıp vb. alanların bilimsel verileriyle desteklenmelidir.

Kadınlara yönelik yayınlarda olduğu gibi rejim değişikliğinde yoğunlaşma çocuklara yönelik yayınlarda da meydana gelmiştir. II. Meşrutiyet öncesinde çocuklara yönelik yayınlar bulunmazken meşrutiyetten sonra yayınlar görülmeye başlamış ve Balkan Savaşları ile birlikte yayınların yoğunlaştığı da dikkat çekmektedir. İttihat ve Terakki'nin yayın organında çocuk edebiyatının önemine değinilmesi ve Tedrisat-ı İptidaiye Mecmuası'nda çocuklara yönelik terbiyevî-edebî metinler yazılması çağrısı aydınların bu alana yönelmesine vesile olmuştur.

Önceki dönemlere kıyaslandığında II. Meşrutiyet Türkiye'sinde bir süreli yayının resimli çıkması bir cazibe ve kalite göstergesiydi. Bu sebeple o yıllarda pek çok derginin adında "musavver" ya da "resimli" sıfatları kullanılırdı. Musavver Mecmua ve Resimli Eczacı Gazetesi bunlara birer örnektir.

II. Meşrutiyet devrinde basın hayatında kadınlara yönelik yayınlarla feminist çevre basına yansıtılmış, çocuklara yönelik yayınlarla çocuk farkındalığı artmış, mizah dergileri basının özgür olduğu yıllarda sayıca üstünlük kazanmış, süreli yayınların resimli çıkarılması bir kalite göstergesi sayılmış, baskı kalitesinde önemli gelişmeler görülmüş, devrin basın hayatı hem özgür hem sansürlü yıllar geçirmiş ve II. Meşrutiyet'in sonlarına gelinmesiyle mali sıkıntıların kendini göstermesi basın hayatını da olumsuz etkilemiştir. Milli Edebiyat Hareketi ise edebi hayatın özelliklerinden biridir.