II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

Sultan II. Abdülhamit tahta çıktı ve 23 Aralık 1876’da ilk anayasamızı (Kanun-i Esasî) ilan etti. Böylece başlayan I. Meşrutiyet Dönemi, iki yıl sonra 13 Şubat 1878’de Meclis’in feshiyle Sultan II. Abdülhamit idaresi olarak devam etti. I. Meşrutiyet anayasası iki kanatlı bir parlamento getirmişti. Meclis-i Mebusan (mebuslar/milletvekilleri meclisi) seçim sonucu, Meclis-i Ayan (ileri gelenler meclisi) ise padişahın atamalarıyla oluşuyordu. Meclis-i Ayan üyelerinin sayısı Meclis­i Mebusan’daki milletvekili sayısının üçte biri kadar olabiliyordu.

II. Meşrutiyet Dönemini sonlandıran siyasal olaylara gelince: Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul, İtilâf Devletleri tarafından işgal edildi ve Meclis-i Mebusan dağıtıldı (16 Mart 1920). 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi siyasi erkin temsilcisi oldu. Böylece II. Meşrutiyet Dönemi sona erdi.

II. Meşrutiyet’te ise Kanun-i Esasî, 1909’da yapılan bir deği- şiklikle her türlü cemiyet kurma ve gösteri hakkını teminat altına almıştır. Fikir kulüplerine (Selâmet-i Umumiye Kulübü), kamu yararına çalışan derneklere (Hilâl-i Ahmer), donanmayı geliştirmek yoluyla orduya yardımcı olmak isteyenlere (Donanmayı Osmanî ve Muâvenet-i Milliye) ve cephe gerisinde halkın bilgi seviyesini ilerletecek (Köylü Bilgi Derneği, Halka Doğru Cemiyeti), moralini yükseltecek faaliyetler yürütenlere (Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti, Türk Gücü Derneği), hatta yarış atlarının cinslerini iyileştirmek isteyenlere (Islah-ı Nesl-i Feres Cemiyeti), eğitim amaçlı olanlara (Osmanlı Maarif Cemiyeti, Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti) kadar ve daha akla gelebilecek her alanda çeşitli cemiyetler kurulduğunu görürüz.

II. Meşrutiyet’te Padişah ve onun atadığı sadrazam ile bakanlardan oluşan idari mekanizmanın yanında yasama organı Meclis­i Mebusan, parlamentoda danışma kurulu niteliğindeki Meclis­i Ayan, muhalefet partileri ve basındaki muhalefet hareketi kamuoyunu yönlendirmede etkilidir. Osmanlı İmparatorluğu’nun kurucusu Osman Gazi, bağımsızlığım ilan ettiği zaman; huzur ve güveni sağ­lamak için ilk zabıta ve inzibat teşkilatı olarak Kadılık ve Subaşı denilen zabıta amirliklerini oluşturmuştur. Kadılar genellikle idari işlere bakmışlar, kasabanın düzeniyle kadının verdiği hükümlerin yerine getirilmesi işleri de aynı zamanda askeri bir amir olan subaşılar tarafından yürütülmekteydi.

İslamcılık akımının bu dönemdeki en önemli kültür ve sanat dergisi Sırat-ı Müstakim (Sebillüreşat) Osmanlı sınırları dışındaki Türklüğe en çok ilgi gösteren yayın organlarındandır.

İslamcılık akımının bu dönemdeki en önemli kültür ve sanat dergisi Sırat-ı Müstakim (Sebillüreşat) Osmanlı sınırları dışındaki Türklüğe en çok ilgi gösteren yayın organlarındandır. Ceride-i ilmiye de bu zaman çıkan yayınlardandır. İslamcılık akımının edebiyat alanında en güçlü ismi Mehmet Akif ’in Safahat’ı, ilk cildinden itibaren “Milli Edebiyat’ın en parlak örneği olarak gösterilmiştir. Hür memleket batıcılık anlayışını benimsendiği yayındır. Halide Edip Yeni Turan (1912) romanında Türkçülüğü, Osmanlı Türklerinin dil, kültür, eğitim ve kalkınma gibi konularda atılım yapması olarak yorumlanır. Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin gibi fikir adamı, “bütün Türklük” anlamı kazandırırlar.

Siyasetle ilgilenmek de II. Meşrutiyet aydınlarının müştereklerinden biridir. Bu tablo, örgütlü toplum olmanın bir gereği ve sonucudur. II. Meşrutiyet yıllarının en geniş, en nüfuzlu siyasi teşkilatı, hiç şüphesiz İttihat ve Terakkî Cemiyeti/Fırkasıdır.777

II. Meşrutiyetin ilan edildiği yıl (1908), üç kadın derneği kurulur; Tealî-i Nisvan Cemiyeti, Osmanlı Kadınları Şefkat Cemiyet-i Hayriyesi, Osmanlı Kadınları Terakki-perver Cemiyeti. Bunları 1909’da kurulan Osmanlı Cemiyet-i Hayriye-i Nisvaniyesi, Mamulât-ı Dahiliye Kadınlar Cemiyet-i Hayriyesi ve Esirgeme Derneği takip eder. 1909’da kurulanların üçü de hayır cemiyetidir. 1910’da ise 1908’dekilere benzer bir cemiyet daha kurulur: Teali-i Vatan-ı Osmanî Hanımlar Cemiyeti. Kadın haklarını savunmada ve bu yolda kamuoyu oluşturmada en tesirli cemiyet ise 1913’te kurulan Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti’dir.

Fecr-i Âtî’nin artık eskisi kadar ilgi görmediği ve bazı üyelerinin Millî Edebiyat Hareketine destek verdiği sıralarda, tıpkı Fecr­i Âtî gibi ferdiyetçi sanat anlayışına bağlı olmakla birlikte “millîlik” vasfına da önem veren Nesl-i Âtî (Nâyîler) grubudur.

Meşrutiyet yıllarının hâkim edebî akımı Natüralizm ve Sembolizm’dir. Natüralizm’in nesir türleriyle, Sembolizm’in ise şiirle sınırlı olduğunu unutmamak gerekir.

II. Meşrutiyet yılları, siyasi ve ideolojik tablo bakımından hayli çeşitlidir. Bunları; Batıcılık, Osmanlıcılık, İslâmcılık, Türkçülük, Sosyalizm, Meslek-i İçtimaî olarak sıralamak mümkündür. Bu akımları, devlet ve toplum düzeniyle ilgili görüşlerde öncelik verilen belirleyici unsurlar olarak görmelidir. Bu nedenle E şıkkı doğru cevaptır.

İslâmcılık, devlet düzenin de İslâm hukukunu uygulamak yanında bütün Müslümanları (özellikle Osmanlı sınırları içindekileri) birlik hâlinde tutma çabasıdır. Bu nedenle C şıkkı doğru cevaptır.

İslamcılık akımının bu dönemdeki en önemli kültür ve sanat dergisi Sırat-ı Müstakim (Sebillüreşat) Osmanlı sınırları dışındaki Türklüğe en çok ilgi gösteren yayın organlarındandır. Bu nedenle A şıkkı doğru cevaptır.

Adında “Türk” kelimesi bulunan ilk kuruluş ise II. Meşrutiyet’in ilanından kısa bir müddet sonra İngiliz idaresi altındaki Kıbrıs’ta Lef­koşa’da kurulan “Türk Teâvün Cemiyeti”dir. Bu nedenle B şıkkı doğru cevaptır.

Kadınları Çalıştırma Cemiyet-i İslâmiyesi (1916) Naciye Sultan’ın himayesinde eşi Enver Paşa tarafından kurulmuştur. Bu nedenle A şıkkı doğru cevaptır.

Ferdiyetçi sanat anlayışını temsil eden Fecr-i Âtî; Toplumcu sanat anlayışına yönelen Millî Edebiyat Hareketi; Fecr-i Âtî’nin artık eskisi kadar ilgi görmediği ve bazı üyelerinin Millî Edebiyat Hareketine destek verdiği sıralarda, tıpkı Fecr­i Âtî gibi ferdiyetçi sanat anlayışına bağlı olmakla birlikte “millîlik” vasfına da önem veren Nesl-i Âtî (Nâyîler),  “Millî Edebiyat” anlayışını bir takım kurallara bağlamak niyetiyle kurulan Şairler Derneği'dir. Bu nedenle C şıkkı doğru cevaptır.

II. Meşrutiyet devrinde en çok ilgi gören edebî tür, tiyatrodur. Edebiyat-ı Cedide mensupları tiyatro ile hiç ilgilenmezken II. Meşrutiyet’te hem ferdiyetçi sanat anlayışını temsil eden Fecr­i Âtî hem de toplumsal faydayı öne çıkaran Millî Edebiyat Hareketi, tiyatroya önem vermiştir. Bu nedenle B şıkkı doğru cevaptır.

II. Meşrutiyet yıllarının hâkim edebî akımı Natüralizm ve Sembolizm’dir. Natüralizm’in nesir türleriyle, Sembolizm’in ise şiirle sınırlı olduğunu unutmamak gerekir. Bu nedenle A şıkkı doğru cevaptır.

II. Meşrutiyet yıllarında (özellikle basın alanında hemen hemen hiçbir kural ve kanunun tanınmaz olduğu ilk 8-10 ay içerisinde) çıkan mizah dergilerinin çokluğu da dikkat çekmektedir. Doğrudan doğruya mizahi hüviyetle çıkanlardan akla ilk gelenler şunlar dır: Afacan (1911), Alafranga (1910), Arz-ı hâl (1909), Boş boğaz ile Güllâbi (1908), Cadaloz (1911), Cart Beyim (1911), Cellat (1908), Cem (1910-1928), Cici (1911), Cingöz (1911) bunlardandır. Bu nedenle B şıkkı doğru cevaptır.

II. Meşrutiyet’in 9. ayında yayın hayatına girip I. Dünya Savaşı’nın başlamasına kadar devam eden Şehbal, bu yılların baskı nefasetini en güzel biçimde anlatacak dergilerdendir ve bu özelliğinden dolayı, 1911’de, harp halinde bulunduğumuz İtalya’nın Torino şehrindeki bir yarışmada, dünya birinciliği madalyası almıştır. II. Meşrutiyet’in 9. ayında yayın hayatına girip I. Dünya Savaşı’nın başlamasına kadar devam eden Şehbal, bu yılların baskı nefasetini en güzel biçimde anlatacak dergilerdendir ve bu özelliğinden dolayı, 1911’de, harp halinde bulunduğumuz İtalya’nın Torino şehrindeki bir yarışmada, dünya birinciliği madalyası almıştır. Bu nedenle E şıkkı doğru cevaptır.