II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 15

İçinde yaşanılan oldukça zorlu şartlarla dolu zamanı Ömer  Seyfettin ve Gökalp gibi bir Ergenekon’a benzeten başka sanatçılar da yazı ve şiirlerinde bu motif etrafında dolaşırlarken Türklük bilinci ve yeniden doğma inancının oluşmasını hızlandırmak isterler. Halide Edip de aynı etkilenme sebebiyle Mütareke ve Millî Mücadele yıllarında yaşananları, bunlar karşısındaki duygulanışlarını anlattığı hikâyelerini Dağa çıkan Kurt (1922) isimli kitabında bir araya getirmiştir. Benzer tesirlerle Yakup Kadri de Millî Mücadele yıllarında İkdam gazetesinde yayımladığı yazılarını topladığı kitabına Ergenekon (1929) adını verir. Hatta kitap ilk baskısında Ziya Gökalp’tan “Börteçine kurdun adı/Ergenekon yurdun adı” alıntısıyla okuyucuya sunulmuştur. Cevap B şıkkıdır.

Türk milliyetçiliği, II. Meşrutiyetin, bütün fikirlerin ifadesine imkân sağlayan özgürlük anlayışı içinde özellikle de Müslüman ve Türk olmayan Osmanlı tebaasının kendi içinde geliştirdiği milliyetçilik çalışmalarına bir tepki olarak gerçekleşir. Hemen o tarihlerden itibaren de Türk milliyetçiliği, bu duyguyu uyandırmak ve yaymak için kurulan Türk Derneği (1908), Türk Yurdu (1911) ve Türk Ocağı (1912) gibi dernekler, bu derneklerin çıkardıkları dergiler, düzenledikleri toplantılar, ver dikleri konferans ve derslerle halka inerek hızla yaygınlaşmaya başlar. Buna göre cevap “E” seçeneğidir.

Türk Yurdu Dergisi, Bilgi Mecmuası, Dergâh Mecmuası ve Türk Sözü dergileri millî edebiyat hareketini yaygınlaştıran yayın organları arasında yer almaktadır. Buna göre “B” seçeneği yanlıştır.

Milliyetçilik Fransız İhtilalinin sonucu olarak dünyaya yayılmış modernist bir ideolojidir.

Mehmet Emin: Millî Şiirin Erken Sesi

Mehmet Emin (Yurdakul, 1869-1944), millî edebiyat şiirinin erken sesidir. Çünkü 1898’de yayımladığı Türkçe Şiirler adlı şiir mecmuasıyla 10 yıldan daha öncesinde millî şiir ahenginin öncülüğünü yapmıştır.

Yazı hayatına Edebiyat-ı Cedide etrafında başlayan Ahmet Hikmet’in, “Fecr-i Âti Edebî Beyannamesi”nde imzalarına rastlanan Refik Halit ve Yakup Kadri’nin daha sonraki yıllarda sanatla
ilgili yaklaşımlarını değiştirerek Yeni Lisanın teklif ettiği anlayışı benimsedikleri ve bu doğrultuda eserler verdikleri görülmektedir. Öte yandan bütün değişmelere rağmen benimsediği sanat anlayışına sadık kalan Halit Ziya ve Mehmet Rauf gibi yazarlarla edebiyatta meydana gelen değişimlerin bütünüyle dışında kalan ve kendine özgü bir yol oluşturan Hüseyin Rahmi, Selahattin Enis gibi sanatçılar da bu yılların yazar kadrosunu oluştururlar. Onlar da günün edebiyatının çeşitliliğine katkıda bulunmalarına rağmen farklı bir yolun temsilcisi olmak durumundadırlar. Cevap E şıkkıdır.

Bütün bunların yanında 1876 Kanun-ı Esasî’sine resmî dilin Türkçe olduğu maddesi yerleştirilmiştir. Bu çalışmalara Kazan’da Tatarların gerçekleştirdikleri aydınlanma hareketi ile Kırım’da İsmail Gaspıralı’nın ‘Dilde fikirde işte birlik’ sloganıyla çıkardığı Tercüman gazetesinin İstanbul’a yansıyan etkilerini de eklemek gerekir.

Yetişme yıllarından getirdikleri, çocukluktan itibaren okudukları ve Cemalettin Efgani’nin sohbetlerinden aldığı etkilerle sanatçı kimliğini oluşturan Mehmet Emin, ilk kitabı Fazilet ve Asalet’ten (1890) sonra yayımladığı Türkçe Şiirler’le modern Türk edebiyatında hece vezni ve sade Türkçeyle yazılmış şiirin öncülüğünü yapar.

Bir Edebiyat-ı Cedide sanatçısı olarak yazı hayatına başlayan ve dönemin başarılı küçük hikâye yazarlarından olan Ahmet Hikmet (Müf­tüoğlu, 1870-1927) sonraki yıllarda anlayış değiştirerek Yeni
Lisan Hareketinin arkasından gelişen edebiyatın yazarları arasına girer. Çağlayanlar’da (1922) toplanan küçük hikâyeleri ve Gönül Hanım (1920) romanı ile Türkçülük akımının önemli isimleri arasında yer alır. Cevap C şıkkıdır.

Edebiyata 20. yüzyıl başlarında ‘sanat şahsî ve muhteremdir’ prensibini samimiyetle savunan bir sanatçı olarak başlayan Yakup Kadri’nin (Karaosmanoğlu, 1889- 1974) de bu noktadaki ısrarı çok uzun sürmez. Çünkü bütün Türk aydınları üzerinde geniş dalgalanmalara ve arayışlara sebep olan Trablus ve Balkan harplerinin Osmanlı Devletinin bünyesinde açtığı büyük yara, onu da derinden sarsmıştır. Birbiri ardınca gelen olaylar yazarın sanat anlayışı tamamen değiştirir. Bu devirdeki duygularını Rahmet’te (1914) anlatan Yakup Kadri, artık ferdin duygularını dile getiren bir yazar olmaktan çıkıp cemiyet meselelerini anlatan sosyal içeriklibir yazar olmaya doğru yönelir. Mütareke yılları ve İstiklal Savaşı Yakup Kadri’yi kendi cemiyetine daha da fazla yaklaştırır. Ziya Gökalp’ın da tesirleriyle yazılarında Türk milletini yakından ilgilendiren meselelere yer vermeye başlar. Cevap A şıkkıdır.

Bu anlamda koşma ve nefeslerden faydalanarak ve hece veznine Mehmet Emin’in kaldırdığı durakların yeniden yerleştirilmesiyle ahengin tamamlanacağını düşünmektedir. 1911’de yayımladığı “Divan” adlı şiiriyle de bu şiirin ilk örneğini verir.

MİLLÎ EDEBİYAT HAREKETİ: YENİ LİSAN HAREKETİ
Genç Kalemler dergisinde yayımlanan “Yeni Lisan” makalesiyle Nisan 1911’de Türk edebiyatında yeni bir anlayış başlar. Başlığından da anlaşılabileceği gibi asıl dille ilgili teklif­leri olan hareket, doğal olarak bu anlayışı edebiyat sanatı içinde örneklendirmek durumundadır.

Ömer Seyfettin (1884-1920), dilde başlayan ve genişleyerek bütün hayatı içerisine alan Yeni Lisan hareketinin başındaki üç isimden biridir. Ömer Seyfettin Maupassant tarzı denilen hikâyenin bizdeki en mühim temsilcisidir. Hikâyeleri genel olarak birinci tekil şahıs ağzından yazılmışlardır. Bunların
özellikle mizahî bir tonlama taşıyanları oldukça çarpıcı bir sona vararak okuyucu üzerinde açık bir etki oluştururlar. Bu etki, hikâyeler aracılığıyla çizilmeye çalışılan insan portresinin belirginleşmesine de yardımcı olur. Cevap A şıkkıdır.

Gökalp millî edebiyatın vezninin hece olduğu inancındadır. İlk şiirlerini aruz vezniyle yazmış olsa da sonraki yıllarda hece vezninin yaygınlaşması için çaba harcar. 1910 tarihli “Turan” manzumesi bu anlamda bir dönüm noktasıdır. Çünkü “Turan”, Türkçülük düşüncesini anlatan ve fikrî bir edebiyata yönelişin başladığı bir şiirdir.

1861’de Şinasi Agâh Efendi ile birlikte Tercüman-ı Ahval’i, 1863’te ise tek başına Tasvir-i Efkâr’ı çıkarmıştır. Bunlar Osmanlı İmparatorluğu’nda çıkan ilk özel gazetelerdir.

Türk edebiyatı tarihinde hikâye yazarı olarak önemli bir yeri olan Ömer Seyfettin, yazmaya şiirle başlar. Sonraki yıllarda sanatının asıl faaliyet alanı olarak hikâyeyi seçince daha az sayıda şiir yazacaktır. Sanatçının şimdilik tespit edilebilen ilk şiiri, 14 yaşındayken yayımlandığı anlaşılan 1898 tarihli “Lane-i Garam” dır.

1913 sonrasında Ali Canip’in kendini daha çok ilmî çalışmalara verdiği ve giderek şiir yazmayı bıraktığı görülür. Fakat yine de kaynaklar onun 1913 yılında yayımlanan “Kaval” adlı şiirini hece vezninin ilk başarılı kullanıldığı şiir olarak göstermektedirler.

İkdam 1894’te “Türk gazetesidir” sloganıyla yayımlanmaya başlar.

“Mekân insan ilişkisi ve hikâye kurma tekniğinde Maupassant’ı örnek alan yazarımız anlatma tekniği bakımından zaman zaman Daudet’yi hatırlatır”. Kötümser bir yazar olan Yakup Kadri, Maupassant’ın kötümserliğiyle de birleşerek Anadolu manzaraları ve içinde yaşayan insanın hayat sahnelerini anlatırken dönem yazarlarının aksine dikkatleri olumsuzluklara çeker. Yeninin içinde yer alan ve onu çürüten eskiyi, kuruluşun içindeki yıkılışı gören yazar, hikâyeleri gibi romanlarında da bu bakış açısını sürdürür. Bu, ilk roman Kiralık Konak’tan itibaren yazarın hiç değiştirmediği bir bakış açısıdır. Cevap D şıkkıdır.

Genç Kalemler dergisinin yazı işleri müdürlüğünü en son sayıya kadar Nesimî Sarım sürdürür.