II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 12

Türk Bilgi Derneği: Emrullah Efendi’nin başkanlığında bir akademi gibi çalışmak üzere 1913’te kurulmuştur.

1921-1923 tarihleri  arasında 42 sayı çıkan Dergâh’ın yazarları arasında Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Yakup Kadri, Halide Edip, Falih Rıf­kı gibi isimler bulunmaktadır.

Ömer Seyfettin, bazı şairlerin heceden vazgeçerek aruza geri dönmeleri konusundaki düşüncelerini Şair’de yer alan “Yalpa Vuranlar” (Ömer Seyfettin, 2001, 136-139) başlıklı makalesinde ifade eder.

Milliyetçi edebiyatla kastedilen doğrudan doğruya bir fikir hareketi olarak ‘Milliyetçilik’in inanan kitleler yaratmak amacıyla edebiyat üzerinden sunuş ve savunmasının yapıldığı edebiyat olmalıdır. Millî Edebiyat aslında Batıdaki
milliyetçilik akımlarının tesiriyle Türk milletinin millîleşme yıllarında oluşturduğu edebiyattır. Bunun için önce imparatorluk anlayışından vazgeçilmesi ve bu anlayış yüzünden millî kimliği baskılanmış olan Türklerin kendileriyle karşılaşmaları, kendilerini tanımaları ve bu kimlik etrafında toplanmaları gerekir. II. Meşrutiyet Döneminin, başka bir söyleyişle 20. yüzyılın ilk çeyreğinin tarihî ve siyasi portresi, milliyetçiliğin yalnız olmadığını, devletin içinde bulunduğu olumsuz durum yüzünden pek çok fikrî ve siyasi arayışın ve aydınların ileri sürdükleri kurtuluş önerilerinin zihinleri meşgul ettiğini göstermektedir. Bu yıllarda ileri sürülen Batıcılık, Türkçülük, İslamcılık ve hatta Osmanlıcılık gibi eğilimler, zaman zaman birbirlerini etkileyerek ve birleşerek etki alanlarını genişletirler. Çünkü her biri yüzyılın başındaki milletin realitesinden doğmuşlardır. Bu sebeple Millî Edebiyat’a sadece milliyetçilik hareketinin edebiyattaki yansıması olarak bakmamak ve bu yılları bütünüyle kavrayacak şekilde genişletmek gerekir. Şerif Aktaş bu konuda şunları söylemektedir: “Dönemin bütün düşünce adamları, yazar, şair ve hatta siyasileri millî devlet fikrinde birleşirler. Farklılıklar ayrıntıdadır. Bunun için Millî Edebiyat başlığı altında sadece Türkçü edebiyattan söz etmek doğru değildir. Çünkü Millî Edebiyat bir dönemin adıdır. Bu dönemde yazılmış edebî eserlerde millet halinde yaşama istek ve iradesi bazen açıkça ifade edilir, bazen de değişik şekillerde kuvvetle hissettirilir”. Cevap C şıkkıdır.

Ziya Gökalp’ın İttihat ve Terakki toplantısı için Selanik’tebulunması, babası buraya sürülmüş olan Ali Canip’in 1902’den itibaren Selanik’te yaşıyor olması (Filizok, 2001, 18-21), Ömer Seyfettin’in 1910’da askerliği bırakarak Selanik’e yerleşmesi (Yöntem, 1947, 9) bu üç öncünün aynı şehirde buluşarak hareketi başlatmaları için uygun zemini hazırlar.

Konuyla ilgili olarak fikir beyan edenlerin düşüncelerine bakılırsa Millî Edebiyat’ı 1908 ile başlatmayı uygun bulanlar varsa da 1911 olarak kabulü daha yaygındır. 1911’i kabul eden yaklaşım “Yeni Lisan” makalesinin Genç Kalemler dergisindeki yayımını esas almaktadır. Çünkü “Yeni Lisan” makalesi çoğunlukla Millî Edebiyat Hareketinin beyannamesi olarak değerlendirilmektedir. Cevap C şıkkıdır.

Millî Edebiyat’ın belirleyici karakterini Genç Kalemler dergisinde başlayan Yeni Lisan hareketi oluşturur. Öncüleri ise Ziya Gökalp (1876-1924), Ömer Seyfettin (1884-1920) ve Ali Canip (Yöntem, 1887-1967)’dir. Ziya Gökalp Yeni Lisan’ın fikir babasıdır. Türk milliyetçiliği ile ilgili söylemlerini makaleleri yoluyla olduğu kadar şiirleriyle de anlatmaya çalışır. Bu durum Ömer Seyfettin ve Ali Canip için de geçerlidir. Üstelik Ömer Seyfettin’e makale ve şiirin yanında hatta daha baskın olarak hikâyeyi de eklemek gerekir. Yine Halide Edip (Adıvar, 1882-1964)’le sonraki yıllarda bu anlayışa katılan Yakup Kadri (Karaosmanoğlu, 1889-1974), Refik Halit (Karay, 1888-1965), Aka Gündüz (1886-1958), Reşat Nuri (Güntekin, 1889-1956), Fahri Celalettin (Göktulga, 1895-1975), Müfide Ferid (Tek, 1892-1971), Ahmet Hikmet (Müf­tüoğlu, 1870-1927) Millî Edebiyat’ın roman ve hikâyedeki temsilcileridirler. Cevap B şıkkıdır.

Millî Edebiyat’ın belirleyici karakterini Genç Kalemler dergisinde başlayan Yeni Lisan hareketi oluşturur. Öncüleri ise Ziya Gökalp (1876-1924), Ömer Seyfettin (1884-1920) ve Ali Canip (Yöntem, 1887-1967)’dir. Ziya Gökalp Yeni Lisan’ın fikir babasıdır. Türk milliyetçiliği ile ilgili söylemlerini makaleleri yoluyla olduğu kadar şiirleriyle de anlatmaya çalışır. Bu durum Ömer Seyfettin ve Ali Canip için de geçerlidir. Üstelik Ömer Seyfettin’e makale ve şiirin yanında hatta daha baskın olarak hikâyeyi de eklemek gerekir. Cevap C şıkkıdır.

Milli Edebiyat Döneminde şiirde Ziya Gökalp (1876-1924), Ömer Seyfettin (1884-1920) ve Ali Canip (Yöntem, 1887-1967)’ten başka Fuad Köprülü (1890-1966), Mithat Cemal (Kuntay, 1895-1956), Halide Nusret (Zorlutuna, 1901-1983), Şükûfe Nihal (Başar 1896-1973), Faruk Nafiz (Çamlıbel, 1898-1973), Enis Behiç (Koryürek, 1892-1949), Orhan Seyfi (Orhon, 1890-1972), Halit Fahri (Ozansoy, 1891-1971), Yusuf Ziya (Ortaç, 1895-1967) önde gelen temsilcilerdir. Yahya Kemal (Beyatlı, 1884-1958) ve Mehmet Âkif (Ersoy, 1873-1936) Millî Edebiyat anlayışının içinde olmasalar ve vezin kullanımı gibi bir takım temel konularda ayrılsalar da dönem şiirinin kendini bulmasında etkili olmuş isimlerdir. Öte yandan bu iki ismi, düşünceleri bakımından da devri şekillendiren isimlerin
içinde ve hatta başında saymak gerekir. Cevap C şıkkıdır.

Millî Edebiyat’ın belirleyici karakterini Genç Kalemler dergisinde başlayan Yeni Lisan hareketi oluşturur. Öncüleri ise Ziya Gökalp (1876-1924), Ömer Seyfettin (1884-1920) ve Ali Canip (Yöntem, 1887-1967)’dir. Ziya Gökalp Yeni Lisan’ın fikir babasıdır. Türk milliyetçiliği ile ilgili söylemlerini makaleleri yoluyla olduğu kadar şiirleriyle de anlatmaya çalışır. Bu durum Ömer Seyfettin ve Ali Canip için de geçerlidir. Üstelik Ömer Seyfettin’e makale ve şiirin yanında hatta daha baskın olarak hikâyeyi de eklemek gerekir. Yine Halide Edip (Adıvar, 1882-1964)’le sonraki yıllarda bu anlayışa katılan Yakup Kadri (Karaosmanoğlu, 1889-1974), Refik Halit (Karay, 1888-1965), Aka Gündüz (1886-1958), Reşat Nuri (Güntekin, 1889-1956), Fahri Celalettin (Göktulga, 1895-1975), Müfide Ferid (Tek, 1892-1971), Ahmet Hikmet (Müf­tüoğlu, 1870-1927) Millî Edebiyat’ın roman ve hikâyedeki temsilcileridirler. Şiirde ise Ziya Gökalp (1876-1924), Ömer Seyfettin (1884-1920) ve Ali Canip (Yöntem, 1887-1967)’ten başka Fuad Köprülü (1890-1966), Mithat Cemal (Kuntay, 1895-1956), Halide Nusret (Zorlutuna, 1901-1983), Şükûfe Nihal (Başar 1896-1973), Faruk Nafiz (Çamlıbel, 1898-1973), Enis Behiç (Koryürek, 18921949), Orhan Seyfi (Orhon, 1890-1972), Halit Fahri (Ozansoy, 1891-1971), Yusuf Ziya (Ortaç, 1895-1967) önde gelen temsilcilerdir. Cevap E şıkkıdır.

Millî Edebiyat hareketi Nisan 1911’de Millî Edebiyatın beyannamesi sayılan “Yeni Lisan” makalesinin Genç Kalemler dergisinde yayımlanmasıyla başlar ve 1922 sonlarında İstiklal Savaşının bitimiyle tamamlanır. Bundan sonraki Türk edebiyatı da dönemin ihtiyaç ve yönlendirmelerinden dolayı aynı edebiyat anlayışını benimseyerek sürdürdüğünden aslında Millî Edebiyatın bir devamı sayılabilir. 1911 ve sonrasındaki 10 yılı aşkın zaman imparatorluktan millî devlete geçiş sürecinin idrak edildiği, Türk insanının kendi millî kimliğine ulaşmak ve millet olmak için sorular sorduğu, bunların etrafında bir değerler bütününü kurmaya çalıştığı süredir. Millet olma bilincinin uyandırılması, millî kimliğin inşası ve millî devlete geçiş sürecinin olguları bu edebiyat anlayışının estetik değerler bütününü de şekillendirir. Bu sebeple Yeni Lisancıların edebiyatta ileri sürdükleri ‘sade Türkçe - hece vezni’ vurgulaması kadar yüzyıllar boyunca kullanılarak millete özgü estetik değerler bütününe eklemlenmiş aruz vezni ve ‘Osmanlıca’ denilen işlenmiş dile de bu yılların edebiyat dünyasının kullanımları arasında rastlanır. Öte yandan 1911 öncesi edebiyatını temsil eden kalemlerin halen hayatta oldukları ve yazmaya devam ederek etki alanlarını kısmen de olsa canlı tuttukları düşünülürse başka renklerin varlığından haberdar olunur. Buna göre 1911-1922 arası edebiyatının baskın sesi, her ne kadar milliyetçilik düşüncesinin etrafında gelişen ve Yeni Lisan hareketinin şekillendirdiği bir anlayış olursa da milleti yapan dinamiklerin ortaya koyduğu başka edebiyat anlayışlarından da söz etmek gerekir. Millî edebiyatın belirleyici unsurlarının vezin ve dil kullanımı kadar aktarılmak istenen ruhta olduğu kolayca söylenebilir. Dolayısıyla her ne kadar dönemin hâkim edebiyat anlayışı sade Türkçe ve hece vezninden yana bir tavır koyarsa da aruz veznini kullandıkları için Mehmet Âkif ve Yahya Kemal’i millî edebiyatın dışında değerlendirmek mümkün değildir. Yeni Lisan hareketindeki başlangıç noktası ve hedef­lerden dolayı dönemin eğilimlerinde dil ve dilin kullanımı öncelikli konudur. Ancak en az bunun kadar önemli olan diğer konu, millet bilinci oluşturmak gayesiyle gidilen tarih ve sanat gibi millî kültürü oluşturan diğer birikimlerdir.

Mehmet Emin (Yurdakul, 1869-1944), millî edebiyat şiirinin erken sesidir. Çünkü 1898’de yayımladığı Türkçe Şiirler adlı şiir mecmuasıyla 10 yıldan daha öncesinde millî şiir ahenginin öncülüğünü yapmıştır. Üstelik bu kitabın Servet-i Fünûn şiirinin en iyi eserlerinin yazıldığı sırada yayımlanmış olması önemlidir. Sanatın amaç olduğu yıllarda taşıdığı sosyal içerikle halkın gönlüne giren bu şiirler, dönemin edebiyat konusundaki başka arayışlarının da göstergesi olurlar. Yetişme yıllarından getirdikleri, çocukluktan itibaren okudukları ve Cemalettin Efgani’nin sohbetlerinden aldığı etkilerle sanatçı kimliğini oluşturan Mehmet Emin, ilk kitabı Fazilet ve Asalet’ten (1890) sonra yayımladığı Türkçe Şiirler’le modern Türk edebiyatında hece vezni ve sade Türkçeyle yazılmış şiirin öncülüğünü yapar. “Anadolu’dan Bir Ses Yahut Cenge Giderken”, “Yunan Sınırını Geçerken”, “Tırhala Kalesine Bayrak Dikildikten Sonra”, “Şehit Yahut Osman’ın Yüreği”, “Yetim Çocuk Yahut Ahmet’in Kaygusu”, “Ah Analık Yahut Zeynep’in Duası”, “İyilik ve Güzellik Karşısında”, “Kuran-ı Kerim”, “Biz Nasıl Şiir İsteriz?” başlıklı dokuz şiirin toplandığı bu küçük kitap, şiirde iddialı bir yaklaşımı benimseyen Servet-i Fünûn şairlerinin karşısına yıllardır kullanılmayan ve ‘parmak hesabı’ diyerek küçümsenen hece veznini getirir.

Millî şiir ahenginin oluşturulması sırasında ilk önemli ve dikkat çekici çıkış, Mehmet Emin’in Türkçe Şiirler’inde yer alan ve Türklük şuurunu daha geniş kitlelere ulaştıran “Anadolu’dan Bir Ses Yahut Cenge Giderken” şiiriyle olmuştur. Aynı kitapta yer alan “Biz Nasıl Şiir İsteriz?” ise bir anlamda Millî Edebiyatın ‘erken poetikası’ niteliğini taşır. Bu şiirle Millî Edebiyatın halk için bir edebiyat olması fikri ortaya konmuştur. Fakat kitap bütünüyle bir uyanışın ve kendi kimliğini arama arzusunun da ifadesi olur. Millî meseleler konusunda çok duyarlı olan Mehmet Emin zaman zaman diğer kitaplarında yer alan bazı parçalarla bu şiir anlayışını anlatmak ve savunmak zorunluluğu hissetmiş olmalıdır. “Şâir”, “Şiirimin Perisine”, “Benim Şiirlerim”, “Büyük Sanatkâr”, “Anlamayanlara”, “Benim Ömrüm” sanatçının bu içerikteki şiirlerindendir.

Millî Edebiyat şiirinin belirleyici üç özelliği vezin ve dil kullanımı ile içerikte yerliliktir. 1905 Edebî tartışmasından sonra aslında hece vezni ve sade Türkçe kullanımı artık belirginleşmiştir. Fakat özellikle de hecenin kullanımı Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Ali Canip gibi öncü isimlerin bizzat kendi şiirlerinde bu geçişi gerçekleştirmeleriyle mümkün olur. Şiir, yaşanan savaşlar, savaşın getirdiği felaketler ve insan hayatında açtığı yoksunluklarla diğer sosyal olaylardan etkilenir ve onları anlatır. Diğer yandan edebiyatla millî bilinç oluşturma, Türklük şuuru uyandırma arzusu dönem şiirinin fikrî bir içerik taşımasını da getirmiştir. Hemen bu paralelde vatan, millet ve kahramanlık duygularını anlatan şiirlerle yeni değerler dünyası oluşturulmaya çalışılır. Destanlardan ve tarihten çıkarılmış portrelere yapılan göndermelerle veya onların doğrudan anlatılmasıyla kahramanlık duygusu oluşturulmaya ve dönem insanına rol modeller sunulmaya çalışılır. Milli Edebiyat anlayışı, halkla edebiyatın buluştuğu, edebiyatın halka ulaştığı, halkı anlatan ve eğiten bir edebiyat yönelişidir. Doğuşunun en büyük amili ise 1908 Meşrutiyeti sonrasında açık bir söyleme ulaşan Türk milliyetçiliği fikridir.

1911-1922 dönemine fikirleriyle yön veren Ziya Gökalp (1876-1924)’tır. Dönemin fikir babası bunun için edebiyata da öncü olur. Çünkü dönem edebiyatını etkileyen aslında dil ya da edebiyattan çok düşünce dünyasında meydana gelen değişikliklerdir. Gökalp ise bir edebiyatçı/sanatçı olmaktan çok bir fikir adamı ve sosyologdur. Denilebilir ki onun fikrî ya da edebî bütün kalem faaliyeti Türkleri yükseltmek içindir. Edebiyatı düşüncelerini geniş kitlelere ulaştırmak için araç olarak kullanmıştır. Onun şiiri tam anlamıyla bir düşünce şiiridir. Gökalp millî edebiyatın vezninin hece olduğu inancındadır. İlk şiirlerini aruz vezniyle yazmış olsa da sonraki yıllarda hece vezninin yaygınlaşması için çaba harcar. 1910 tarihli “Turan” manzumesi bu anlamda bir dönüm noktasıdır. Çünkü “Turan”, Türkçülük düşüncesini anlatan ve fikrî bir edebiyata yönelişin başladığı bir şiirdir.

Millî Edebiyat’ı öncü çalışmalarıyla hazırlayan Mehmet Emin (Yurdakul, 1869-1944) ve Rıza Tevfik (Bölükbaşı, 1869-1949) bu yıllarda da şiir yazmayı sürdürürlerken Tanzimat yılları edebiyatının önemli isimlerinden Ahmet Mithat Efendi (1844-1912) ve Fatma Aliye Hanım’la (Topuz, 1862-1936), Servet-i Fünûn’dan Halit Ziya (1868-1945) ve Tevfik Fikret (1867-1915) son eserlerini verirler ve değişen edebiyat anlayışının içerisinde yer almazlar. Servet-i Fünûn’un bakiyesi olan diğer isimler Cenap Şehabettin (1871-1934), Celal Sahir (1883-1935), Süleyman Nazif (1869-1927), Mehmet Rauf (1875-1931) kendi estetik tercihlerinin çok fazla dışına düşmeden yazmayı sürdürürler. Cevap A şıkkıdır.

Altın Işık (1923) Türk masallarının manzum şekilde yeniden düzenlenerek sunulduğu bir eserdir.

Yeni Hayat’taki “Vatan” ve “Çobanla Bülbül” şiirlerinde ise vatan fikri oldukça değişmiştir. Vatanla artık dönemin fikrî ve sosyal yönelişlerine uygun olarak sınırları belirsiz, müphem bir toprak parçası değil daha belirgin, adı konulmuş bir coğrafya kastedilir. Bu son dönem şiirlerinde Turan ideali, kültür milliyetçiliği/Türkçülüğü haline gelmiştir. Eserleri şunlardır: Şaki İbrahim Destanı (1908), Kızıl Elma (1904), Yeni Hayat (1918), Altın Işık (1923), Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak (1918), Türkçülüğün Esasları (1923), Türk Töresi (1923), Doğru Yol (1923), Türk Medeniyeti Tarihi (1926).

Türk edebiyatı tarihinde hikâye yazarı olarak önemli bir yeri olan Ömer Seyfettin, yazmaya şiirle başlar. Sonraki yıllarda sanatının asıl faaliyet alanı olarak hikâyeyi seçince daha az sayıda şiir yazacaktır. Sanatçının şimdilik tespit edilebilen ilk şiiri, 14 yaşındayken yayımlandığı anlaşılan 1898 tarihli “Lane-i Garam”dır. Aruzu hem Arap ve İran kökenli olması, hem de Türkçenin yapısına uymaması sebebiyle ‘gayr-i millî’ addeden sanatçıdaki bu değişim ilk olarak 12 Mart 1914’te Zekâ dergisinde yayımlanan “Millî Şiirler” başlıklı yazıda ortaya çıkar. Fakat şiirde kullanılan dil ve vezinde yerli bir duruşu benimseyen Ömer Seyfettin’in nazım şekilleri konusunda aynı kararlılığı göstermediği ve ‘asrî neviler’i kullanmayı tercih ettiği görülmektedir. Çünkü şiirlerinde en çok kullandığı nazım şekli sonedir. Halk edebiyatı nazım şekli olarak sadece 7 adet koşması vardır. Ancak bu koşmaların 1914’te yayımlanmış olması sanatçının yerli şekilleri kullanma konusunda duyarlıklarının olduğunu düşündürmektedir. Fakat bu tarihten sonra kendi sanatı için artık hikâyeyi seçmiş olması, daha az şiir yazması bu tespiti kesinleştirecek verilerin olmamasını getirir.

1913 sonrasında Ali Canip’in kendini daha çok ilmî çalışmalara verdiği ve giderek şiir yazmayı bıraktığı görülür. Fakat yine de kaynaklar onun 1913 yılında yayımlanan “Kaval” adlı şiirini hece vezninin ilk başarılı kullanıldığı şiir olarak göstermektedirler. “‘Kaval’ şiiri hece vezninin yedili, on birli, on beşli kalıplarıyla yazılmış değişik vezinli bir manzumedir ve bu yönüyle de hece şiirinin gelişmesinde önemli bir merhaledir. Şair, bu şiirinde Selanik’in kaybedilmesinden duyduğu ıstırabı dile getirmiştir.”