II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 11

Faruk Nafiz ilk gençlik yıllarında Millî Edebiyatın şiirini Servet-i Fünûn ve Fecri Âti şiiriyle birlikte alsa da sonraki yıllarda millî şiiri seçmiştir. Millî Edebiyattan Cumhuriyet edebiyatına geçen en iyi şairlerden biridir. İlk şiirlerinde o da aruz veznini kullanmış, Fikret ve Cenap’ın tesir dairesinde ferdî duygulanışlarını anlattığı şiirler yazmıştır. Faruk Nafiz, 1926 yılında yazdığı “Sanat” şiiriyle de millî edebiyat anlayışının poetikası sayılabilecek metni ortaya koyar. “Han Duvarları” ve “Sanat” şiirleri onu Cumhuriyet edebiyatının iyi şairleri arasına yerleştirir. Sanatının asıl iyi örneklerini de zaten Cumhuriyet yıllarında ortaya koyduğu eserleriyle verecektir. Şairin Millî Edebiyat sınırları içerisinde yayımlamış olduğu şiir kitapları üç tanedir: Şarkın Sultanları (1918), Dinle Neyden (1919) ve Gönülden Gönüle (1919). Ziya Gökalp’la tanıştıktan sonra ondan etkilenerek heceye geçen dönemin bir başka genç şairi de Yusuf Ziya’dır. Şairler Derneği’nin kurucularından olan sanatçı hece veznini kullanan şairlere kapısını açan Şair adlı dergiyi de çıkarmıştır. Daha sonra mizaha yönelen Yusuf Ziya’nın bu yıllarda yayımlanan şiir kitapları Akından Akına (1916), Cenk Ufukları (1917), Âşıklar Yolu (1919), Şen Kitap (1919), Şairin Duası (1919)’dır. Yazarın baştan sona heceyle yazdığı Binnaz (1917) adlı üç perdelik manzum tiyatro eseri, hecenin başarısını göstermesi bakımından dikkate değer görünmektedir. Gönülden Sesler’e yazdığı ön söz yazısında Ziya Gökalp etkisiyle Millî Edebiyata geçişinden söz eden Orhan Seyfi de ilk şiir kitabı Fırtına ve Kar’da aruz veznini kullanmıştır. Ancak ikinci şiir kitabı Peri Kızıyla Çoban Hikâyesi hece vezniyle yazılmıştır. Mehmet Âkif, şiirlerini yedi kitaptan meydana gelmiş olan Safahat’ta toplamıştır. 1911 tarihli birinci kitap Safahat başlığını taşır. Sadece ismiyle değil aynı zamanda içindeki şiirlerle de Safahat’ın bütününü işaret eder. Kitabın başında şairin şiir görüşünü ifade eden bir poetik metinden sonra yer alan “Tevhid yahud Feryad”, “Fatih Camii” ve “Hasta” Âkif ’in bundan sonra üzerinde duracağı konuları müjdeler. “Fatih Camii” ve “Hasta” şiirleriyle sosyal içerikli bir şiirin “Tevhid yahud Feryad”la da şiirde İslamcı bir yaklaşımın ilk haberleri vardır. Batı hayranlığı ile dine karşı bir kavmiyet anlayışının tenkidi 1912 tarihli ilk kitap Süleymaniye Kürsüsünde’nin ana temasını oluşturmaktadır. 1913 tarihli Hakkın Sesleri, Safahat’ın üçüncü kitabıdır. Kitapta sekiz ayet ve bir hadisin manzum şekilde açıklaması yapılmaktadır. Balkan Savaşlarının olumsuz sonuçlarından bahsedilerek Süleymaniye Kürsüsünde’de olduğu gibi İslam dünyası bir uyanışa çağrılır. Yahya Kemal (Beyatlı, 1884-1958), edebiyat sanatındaki en iyi eserlerini sonraki yıllarda verdiği ve bu anlamda asıl tesirlerini daha çok Cumhuriyet yıllarında yaptığı için Cumhuriyet devri sanatçılarından sayılabilir. Fakat sanat görüşü, Millî Edebiyat yıllarında etkili bir şekilde yönlendirdiği fikir ve sanat hareketleri içerisinde olgunlaşmıştır. Ona göre şiir, bir ‘istif ’ ya da ‘külçeleştirme’ sanatıdır. Eski Şiirin Rüzgârıyla ve Kendi Gök Kubbemiz başlıklı kitaplarda yer alan şiirleri, bu istif/külçeleştirme sanatının her bakımdan en güzel örneklerini sunarlar.

1861’de Şinasi Agâh Efendi ile birlikte Tercüman-ı Ahval’i, 1863’te ise tek başına Tasvir-i Efkâr’ı çıkarmıştır. Bunlar Osmanlı İmparatorluğu’nda çıkan ilk özel gazetelerdir. Cevap B şıkkdır.

Türk milliyetçiliğinin başlangıç noktasında geniş bir Türk coğrafyasını içine alan ‘Turancılık’ vardır. Bu görüşün fikir babası Ziya Gökalp’tır. Gökalp, aynı zamanda bir sosyologdur. Bu durumu ona realist bir kafa yapısını, gerçekleri gözleyip değerlendirebilme, düşüncelerini içinde yaşanılan şartlara göre gözden geçirerek zamana uyarlayabilme esnekliğini kazandırmıştır. Kendisini değişen şartlar doğrultusunda yenileyebilen Gökalp, sonraki yıllarda Turan anlayışından Türkiye Türkçülüğüne doğru bir geçiş yapacaktır. Cevap A şıkkıdır.

İstanbul’da ise I. Meşrutiyet sonrasında istibdada rağmen Sabah, Tercüman-ı Hakikat ve İkdam gazetelerinde kültürel içerikli olduğu gerekçesiyle konuyla ilgili tartışmalar engellenmediği gibi İkdam 1894’te “Türk gazetesidir” sloganıyla yayımlanmaya başlar. Bu tarihlere kadar bilimsel planda devam eden Türkçülük’ten böylece siyasal boyutları da olan Türk milliyetçiliği/Türkçülük fikrine geçilir. Bu geçişte yüzyıl boyunca ‘milel-i mütemeddine’ diye tanımlanan Avrupa devletlerinin tarizleri ile Osmanlı’nın Türk olmayan unsurlarının faaliyetleri etkin olmuştur. Çünkü birinci ve ikinci meşrutiyetlerin meclisleri, Balkan Harbi, Osmanlı’nın Türkler dışındaki tebasının kendi milliyetlerinin davasından vazgeçmediklerini çok açık bir şekilde göstermiştir. Cevap E şıkkıdır.

Genç Kalemler’den önce etkili ve son bir deneyim, Türk Derneği etrafinda gelişir. Millî edebiyat “Yeni Lisan” makalesinin Genç Kalemler dergisinde yayımıyla kendini ifade etmeye başlayacaktır. Ancak bir kaç yıl öncesinde önemli bir son adım da Türk Derneği’nin çalışmalarında gerçekleşir. 25 Kânunıevvel 1908’de kurulan Türk Derneği, Türk milliyetçiliği düşüncesi etrafında oluşturulmuş ilk dernektir. Kurucuları Ahmet Mithat Efendi, Emrullah Efendi, Necip Asım, Bursalı Mehmet Tahir, Veled Çelebi, Akçuraoğlu Yusuf, Agop Boyacıyan Efendi, Arif Bey, Akyiğitoğlu Musa Bey, Fuad Raif Bey, Rıza Tevfik Bey, Ferid Bey ve Celal Beydir. Daha sonra derneğin çalışmalarına bazı Türkologlar da katılmışlardır. Türk Derneği, etki alanını bir süreli yayınla genişletmek ister. Başlangıçta o yıllarda çıkmakta olan Sırat-ı Müstakim dergisini kendisine yayın organı olarak seçerse de 1911 yılında Türk Derneği dergisini çıkarmaya başlar. Aylık yayımlanan bu dergi ancak 7 sayı çıkabilir. Kapağında “Türklüğe dair tetebbuatı havi,” cümlesini taşımaktadır. Derginin ilk sayısında yer alan “Beyanname” başlıklı yazı, derneğin nizamnamesiyle örtüşmektedir ve dönemin insanına derneğin Türkçe konusundaki görüşlerini ve konuyla ilgili olarak nasıl bir yol takip edeceğini anlatır. Bu “Beyanname”ye göre Türk Derneği, Osmanlı coğrafyasında yaşayan gönülleri bir dilleri ayrı insanları aynı maksat etrafında birleştirmek için millî dille yani Türkçeyle konuşmayı esas almaktadır.

‘Yeni Lisan’ hareketi 1911’de Selanik’te çıkmakta olan Genç Kalemler dergisinde başlar. Sadece dil ve edebiyat odaklıymış gibi görünmesine rağmen çalışmalarına, uzun yıllar boyunca farklı yayın organlarındaki devamlılığına ve yansımalarına bakılırsa aslında çok yönlü ilmî, fikrî ve siyasi boyutları olan bir harekettir. Öncüleri Ömer Seyfettin, Ali Canip ve Ziya Gökalp’tır. Ancak bu hareketin fikir babası olma sıfatı Ziya Gökalp’a aittir. ‘Yeni Lisan’ bir anlayış olarak Türk millî edebiyatının yeniden doğuşunu sağlayacak prensipleri içermektedir. Prensipler, Genç Kalemler dergisinin 11 Nisan 1911 tarihli sayısında yer alan “Yeni Lisan” makalesinde ortaya konur. Bu sayı Genç Kalemler dergisinin ikinci cildinin birinci sayısıdır. Böylece prensipleri içeren makale aynı zamanda bu dil ve edebiyat anlayışının adı olarak da benimsenir. Fakat sonraki yıllarda ‘Yeni Lisan’ bir edebiyat hareketi olmanın ötesine geçerek daha geniş bir etki alanı oluşturur ve ‘Yeni Hayat’ adı verilen bir yaşama biçimi ortaya çıkarır. Yeni Lisan, 19. yüzyıl ortalarından itibaren ilmî alanda başlayan ve fikrî bir akım haline gelmiş olan Türk milliyetçiliğinin daha fazla yayılarak benimsenmesini edebiyat üzerinden sürdürmüş, Türk milletinde bir uyanışı gerçekleştirmiştir.

“Yeni Lisan”ın yayın organı Genç Kalemler, 1909’dan itibaren Hüsn ve Şiir adıyla çıkmakta olan bir dergidir. Müdürlüğü Nesimî Sarım tarafından yürütülen derginin asıl sahipleri Hüsnü ve Hâmit isimli gençlerdir. Dergideki başmakaleler ise Ali Canip imzasını taşır. 1909-1910 yılları arasında 8 sayı olarak neşredilmiş olan Hüsn ve Şiir dergisi, adından da anlaşılabileceği gibi gerçekten bir sanat ve edebiyat dergisidir. Anlayış olarak da İstanbul’da sürmekte olan Fecr-i Âti paralelindedir. Dolayısıyla etrafında bir millî bilinç oluşturacak dil anlayışına sahip değildir. Sayfalarında daha çok şiir ve mensur şiirler yer alır. Bir süre sonra Ali Canip’in teklifiyle derginin adı Genç Kalemler olarak değiştirilir. Derginin yeni bir adla yayımlanan ilk sayısında okuyuculara bu değişikliğin gerekçeleri hakkında da açıklama yapılır. Artık dergi sadece sanat ve şiirle meşgul olmayacak sayfalarında ilmî yazılara da yer verilecektir. Böylece Hüsn ve Şiir sadece ismini değiştirmemiş aynı zamanda çizgisini de değiştirmiş görülür. Hüsn ve Şiir’den Genç Kalemler’e geçiş, Balkanlar’da hızlı bir şekilde gelişen Osmanlı aleyhtarı milliyetçilik hareketlerinden etkilenen ve milliyetin esasının dil olduğuna inanan Ömer Seyfettin’in Ali Canip’le yakınlaşmasına sebep olur. Ömer Seyfettin Ali Canip’in bu sıralarda yazdığı başmakalelerde kullandığı sade dili beğenmektedir.

“Yeni Lisan” Genç Kalemler’de yayımlanan ve bir beyanname niteliği taşıyan makaledir. Hareketi etraf­lıca anlatmak, tenkitlere cevap vermek ve giderek sistemleştirmek arzusuyla diğer sayılarda da “Yeni Lisan” başlıklı makalelerin yayımı sürdürülür. Bu yazıların bazılarının Ömer Seyfettin, bazılarının Ali Canip, bazılarının da Ziya Gökalp da dahil olmak üzere yazı heyeti tarafından ortaklaşa yazıldığı ve 5. sayıdan itibaren de başyazıların “Genç Kalemler Tahrir Heyeti” imzasını taşıdığı görülmektedir. Yazılarda dilde sadeleşme özendirilmeye, sadeleşmenin prensipleri belirlenmeye ve Türkçenin bilim ve sanat dili olarak yeterliliği ve güzelliği ispatlanmaya, bu dilin etrafında bir edebiyat anlayışı oluşturulmaya çalışılmıştır.

Genç Kalemler’e millî edebiyat kavramıyla ilgili olarak yöneltilen tenkit konularından biri de ırkî edebiyat, modern bir zamanda millî edebiyat oluşturmanın mümkün olup olmadığı, millî edebiyatın diğer milletlerin edebiyatları karşısındaki tutumu, halk için edebiyatın taşıdığı anlam dünyası gibi başlıklardan oluşur. Bu sebeple Ali Canip, “Millî, Daha Doğrusu Kavmî Edebiyat Ne Demektir?” başlıklı makalesinde bu kavram kargaşasını gidermeye uğraşır ve millî edebiyatın ırkî değil, kavmî bir anlam taşıdığını, bununla ‘lisanî bir cemaat’in yani aynı dili konuşan insanların edebiyatının kastedildiğini anlatır.

Trablusgarp ve onu takip eden Balkan Savaşları millî bir dil ve edebiyatı yaratmak isteyen gençleri derinden sarsar. Genç Kalemler’in yazar kadrosu Balkan Savaşlarına katılmak arzusuyla yazı hareketlerine ara verirler. Türk Ocaklarının yayın organı olan Türk Yurdu dergisi ise İttihat ve Terakki Cemiyetinden aldığı yardımla güçlenir ve Genç Kalemler dergisinin rolünü üstlenir. Öte yandan önceki yıllarda Genç Kalemler’deki çalışmaları küçümseyen ve tenkit eden Fuad Köprülü ve Yakup Kadri gibi isimlerin saf değiştirdikleri, Yeni Lisanı ve millî edebiyatı savunmaya, ayrıca bu çizgide eser yazmaya başladıkları görülür.

Türk Ocaklarının kuruluşunda Askerî Tıbbiye öğrencilerinin girişimlerinin önemli bir yeri vardır. Önce kendi okullarında başlattıkları Türk milliyeti doğrultusunda bir dernek oluşturma çabalarına okul düzeninin izin vermemesi üzerine dışarıda devam etmişler, sonra da devrin konuya ilgi duyan Mehmet Emin, Yusuf Akçura, Hüseyin Cahit, Ahmet Ferit, Ağaoğlu Ahmet gibi önemli isimleriyle yaptıkları görüşmeler arkasından 20 Haziran 1911 tarihinde düzenledikleri geniş bir toplantıda ‘Türk Ocağı’nı fiilen kurmuşlardır. Derneğin resmen kuruluşu, nizamnamesinin hazırlanmasından sonra Ziya Gökalp’ın da katıldığı 25 Mart 1912 tarihindeki toplantıyladır. İlk yönetim kurulu üyeleri Ahmet Ferit (Tek), Yusuf Akçura, Mehmet Ali Tevfik ve Dr. Fuad Sabit’tir. Türk Ocaklarının ilk başkanı Ahmet Ferit Bey’dir.

Birinci Dünya Savaşı sırasında savaşın getirdiği sıkıntılar arasında edebî faaliyet zaman zaman kesintiye uğrar. Doğal olarak tartışılmaya devam eden Türkçe ve millî edebiyatla ilgili meselelerin de aynı durumda olduğu görülür. Fakat artık zamanın da yönlendirmesiyle öyle bir noktaya gelinmiştir ki tamamen durması mümkün değildir. Şairler Derneği işte bu durdurulamayan çalışmalardan biridir. Haziran 1917’de ‘ibdaî bir edebiyat’ vücuda getirecekleri beyanıyla ortaya çıkan ve hece vezinli şiirler yazacaklarını söyleyen bir grup genç, Türk Ocağı’nda yaptıkları birkaç toplantı sonunda Şairler Derneği’ni kurarlar. Dernek üyeleri, kendilerine yayın organı olarak da Servet-i Fünûn’u tayin eder. Orhan Seyfi, Hasan Zeki, Hakkı Tahsin, Safi Necip, Salih Zeki, Selâhattin Enis, Ömer Seyfettin, Faruk Nafiz, Yahya Saim, Yusuf Ziya Şairler Derneği’nin üyeleridir.

Türk Yurdu Cemiyeti 31 Ağustos 1911’de Mehmet Emin, Ahmet Hikmet, Ahmet Ağaoğlu, Âkil Muhtar ve Yusuf Akçura gibi dönemin Türkçüleri tarafından kurulmuştur. Düşüncelerini anlatmak üzere bir gazete çıkarmayı ve Türk çocukları için bir pansiyon açmayı hedef­lemişse de Türk Ocaklarının kuruluş çalışmalarının yapıldığı sıralarda fazla faaliyet gösterememiştir. Yine de en kalıcı ve etkili çalışması Türk Yurdu Dergisi’ni çıkarmaya başlamış olmasıdır. Dernek üyeleri gibi bu dergi de daha sonra Türk Ocaklarının kadrosuna geçecektir.

1921-1923 tarihleri arasında 42 sayı çıkan Dergâh, millî edebiyat anlayışını Millî Mücadele günlerinde müdafaa eden ve değişik yaş gruplarından kalabalık bir sanatçı kadrosuna sahip önemli bir dergidir. Dergâh’ın yazarları arasında Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Yakup Kadri, Halide Edip, Falih Rıf­kı, Ruşen Eşref, İsmayıl Hakkı, Abdülhak Şinasi, Mehmet Halid, Fuad Köprülü, Necmeddin Halil, Ali Mümtaz, Ahmet Kutsi, Nurullah Ata yer alır. Aslında bu kadro, Dergâh’ta yazan şair ve yazarlar arasında sanat konusunda bir görüş birliği olmadığını düşündürmektedir.

Modern Türk edebiyatının ilk polisiye romanı Ahmet Mithat Efendi’nin yazdığı 1885 tarihli Esrar-ı Cinayat’tır.

''Eniye'' Fatma Aliye Hanım tarafından yazılmıştır.

1911-1922 arası Türk edebiyatının baskın karakterini Yeni Lisan anlayışının da etrafında meydana geldiği Türk milliyetçiliği düşüncesi oluşturmaktadır.

Halide Edip de aynı etkilenme sebebiyle Mütareke ve Millî Mücadele yıllarında yaşananları, bunlar karşısındaki duygulanışlarını anlattığı hikâyelerini Dağa çıkan Kurt (1922) isimli kitabında bir araya getirmiştir.

Yakup Kadri, Kiralık Konak romanında Çanakkale Savaşında elde edilen zaferin millet üzerinde
gerçekleştirdiği uyanışı kahramanları üzerinden anlatır.

Halit Ziya Uşaklıgil ''hikaye'' adlı eseri yazmıştır.