II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 4

"Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar" adıyla Piyale'nin başına konulan metin "Bir Günün Sonunda Arzu" şiirinin çok muğlak (kapalı) olduğu yönündeki tenkitlere cevap niteliğindedir ve edebiyatımız için orijinal bir poetikadır. Diğer şıklarda isimleri verilen şiirler ise Emin Bülent Serdaroğlu'na aittir.

Fecr-i Âtî’nin kurucuları  aras›nda göreceğimiz- Ahmet Haşim, Emin Bülent (Serdaroğlu), Hamdullah Suphi (Tanrıöver), İzzet Melih (Devrim), Müfit Ratip, Refik Halit (Karay), Tahsin Nahit ve herhangi bir zümre içinde olmayıp müstakil olarak edebiyat tarihimizde yer edinmiş ediplerimizden olan Abdülhak Şinasi (Hisar) gibi edebiyat heveslisi bir arkadaş grubu vardır.

Fecr-i Âtî’nin kurucuları  Demet, Mehasin, Resimli Kitap, Servet-i Fünûn, Musavver Muhit, Hale (Musavver Hale) ve Han›mlara Mahsus Gazete’de Yazılar kaleme almışlardır.

Fecr-i Âtî’nin teşekkülünü kolaylaştıran etkenler şöyle sıralanabilir:
• Daha önceden aralarında devam eden beraberlik.
• Batılı edebî mektepler ve Edebiyat-ı Cedide örneği.
• Halis edebiyat arayışı
• Devrin her şeye politik bir gözlükle bakma alışkanlığına tepki.

Fecr-i Âtî Kütüphanesi adlı bir yay›n serisi, niyet safhasından uygulamaya geçirebildikleri bir teşebbüstür. Bu seriden beş kitap yayımlanmışltır: Timsal-i Aşk (Cemil Süleyman), Hayat-i Fikriye (Köprülüzâde Mehmet Fuat), İnhizam (Cemil Süleyman), Ruh-ı Bî-kayt (Tahsin Nahit), Fırtına (Şahabettin Süleyman).

Fecr-i Âtî topluluğu  yayın organı olarak Servet-i Fünûn dergisi etrafında toplanmışlardır.

Topluluk kuruluşu ilan eden haberde “sanat şahsî ve muhteremdir” denmişti. Bu cümle herkesin edebî tavrında serbest olduğunu ve topluluğu değil sadece kendini temsil edebileceği anlamına gelmektedir.

Nesl-i Âtî yazarları Rübap mecmuasında, kendi eserlerinin mevzu ve orijinalite bakımından Fecr-i Âtî eserlerinden üstün olduğunu ileri sürerler.

Büyük Duygu dergisinde “Yeni Bir Haleti Ruhiye” başlıklı yazısıyla onları alkışllayan, onlarla edebiyatımıza yeni bir ruh geldiğini söyleyen Şahabettin Süleyman oldu. Şahabettin Süleyman söz konusu yazısında Nesl-i Âtî gençlerinin eserleriyle “Edebiyatımıza Türklük hissinin hâkim kılındığını”söyleyerek onları takdir ve teşvik etti.

Şahabettin Süleyman  Nesl-i Ati yazarlarını Mevlâna’ya ve onun sembol olan “ney”e nisbetle “Nâyîler” diye adlandırmıştır.

Bu topluluk gayretine katılan başlıca isimler şunlardır: Enis Behiç (Koryürek),Hakkı Tahsin, Halit Fahri (Ozansoy), Hasan Sait Mevlevî, Hemedanîzâde Ali Naci(Karacan), Hıfzı Tevfik (Gönensoy), İsmail Zühtü, Orhan Seyfi (Orhon), Safi Necip,Selahattin Enis (Atabeyoğlu), Tahsin Nihat, Yahya Saim (Ozanoğlu), Yakup Salih.

a. Fecr-i Âtî şairi marazi, melankolik ve platonik, maddeden uzak bir beşerî aşkı terennüm eder.b. Fecr-i Âtî şiirindeki varlıkların hemen hepsi bir aşk unsurudur c. Bu topluluğun şiirinde mevsim ve vakit önemli bir yer tutar. ç. Tabiatın en küçük teferruatına varıncaya kadar şiire girmesi Recaizâde ile başlamış, Edebiyat-ı Cedide ile yaygınlaşmıştı. d. Sanatı “şahsî ve muhterem” kabul eden Fecr-i Âtî şairi, daima ferdî konuları işler e. Fecr-i Âtî şâiri hayallerinde daima hassasiyetin en üst seviyesin-dedir.

Tekellümî hikâye, Fecr-i Âtî yazarlarının Batı dillerindeki "novel dialog" karşılığında kullandığı bir terimdir, daha çok iki şahsın karşılıklı konuşması biçiminde yazılan, tiyatroya benzer hikâyeleri ifade eder.

Tekellümî hikâyelerin temsil edilebilme kabiliyeti bulunmakla birlikte, çoğunlukla hareket unsurlarından yoksundurlar ve asıl mesajı “gösterme” ile değil “anlatma” ile verdikleri için temsile elverişli oldukları söylenemez. Bu hikâyelerde genellikle fiziki bazı özellikleri belirtilen iki kahraman konuşturulur. Onların karşılıklı konuşma ortamına sokulduğu kısım bir çerçeve hikâye, asıl mesajı taşıyan kısım ise kahramanların anlattıklarıdır.

Fecr-i Âtî mensubu olarak Yakup Kadri yazdığı hikâyelerini Bir Serencam (1914) adlı kitabında toplamıştır. Buradaki 12 hikâye Mısır, İstanbul, çeşitli Anadolu ve Avrupa şehirlerinde geçen vakalarıyla mekân genişliği noktasında dikkati çeker. Buna paralel olarak eserlerde, kefen soyuculardan yarı efsanevi kahramanlara, küçük memurlardan bütün düşüncesi aşk olan kimselere kadar çok çeşitli insan manzaraları vardır. Söz konusu mekânlar ile insan manzaraları arasındaki sıkı bağ, onun hikâye tekniğinin tanıtıcı vasıflarından biridir.

Hikâye yazmaya Fecr-i Âtî’de başlayan Refik Halit, bu dönemde; cinsî ihtiyaçlar ve buna bağlı olarak namus kavramını, geçim derdi ve iş hayatını veya İstanbul insanının kötümserlik ve bezginliğini konu alan hikâyeler yazar. Fecr-i Âtî yllarında yazdığı hikâyelerin bazıları Türk edebiyatı için ilkleri işaret eder. Mesela bu dönemdeki hikâyelerinden Hakk-ı Sükût, Türk edebiyatında işçi-patron münasebetleri üzerine yazılmış, işçi haklarının savunulduğu ilk edebî metindir.

Güzel sanatları ve bu arada edebiyatı “cemiyetin bir ifadesi” sayan ve bunların asıl gayesini ruhta estetik heyecan uyandırmak olarak kabul eden Ali Süha, Tanzimat’tan önceki edebiyatımızı “muhtelif zümre edebiyatları” diye değerlendirir. Millî Edebiyat Hareketini ima ederek “Ben yalnız adıyla değil, canıyla, kanıyla, kalbiyle ve ruhuyla millî bir edebiyat bekliyorum. Kütlenin ıstırabını bir teşrih (otopsi) hocası gibi, gözlerimizin önüne seren, muhtelif yaraların yerlerini birer birer bize gösteren bir aksiyon edebiyatı lazım” der. Bu görüşlerini ifade ettiği 1938’de, edebî geçmişini aynı açıdan değerlendirdiğinde ise kendisini, “memlekete karşı günah işlemiş, vazifesini yapamamış yazıcılardan biri” olarak beğenmediğini söyler.

Tezat, Sultan II. Abdülhamit devrinin ağırlığını yaşayan genç subay Nâşid’in, İstanbul’da nişanlısı Behire ile Batum’da tanıştığı bir Rus kızı Miliça arasında, hayatını birleştirmek arzusuyla muhtelif bakımlardan yaptığı mukayeseleri ve nihayet galip gelen milliyet hissiyle Behire’yi tercih edişini anlatmaktadır. Yazarın eserini hangi şartlar altında yazdığını anlattığı bir yazıda kullandığı “fikrî hikâye” ifadesi, “tezli hikâye” anlamına gelir. Diğer taraftan “hüsün ve san’atın kudsiyeti” sözleri Fecr-i Âtî’nin sanatı “muhterem” kabul edişini hatırlatmaktadır. İşte bu noktada Tezat’ı Fecr-i Âtî’yi Millî Edebiyat Hareketine bağlayan bir eser olarak görmek gerekir.

Mensure, duygu yoğunluğunu serbestçe ifadeye imkan verdiği için ferdiyetçi sanat anlayışına çok uygundur. Onun için Edebiyat-ı Cedideciler gibi Fecr-i Âtî mensuplarının da reğbet ettiği türlerden biri olmuştur. Fecr-i Âtî mensupları arasında “mensur şiir”, “mensure", “fantazi” veya “fantaziye” hatta bazen “şiir” diye niteledikleri bu türü denememiş olan yoktur.

Fecr-i Âtî’nin, belki de bütün edebiyatımızın mensur şiir türünde en başarılı yazarı Yakup Kadri Karaosmanoğlu’dur. Onun mensur şiirle ilgisini anlamak için bazı içerik özelliklerine bakacağımız iki devirde incelemek gerekir. Biri Fecr-i Âtî devresi (1910-1914), diğeri Millî Edebiyat Hareketi devresidir (1918-1922).