II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

Bu dönemde kahramanlık temasına rastlanmaz.

Mensur şiir edebiyatımıza Tanzimatın ikinci kuşağını takip eden ara nesille girmiştir.

m

Mensur şiir, bir başka söyleyişle düzyazı şiir, şiire has bir duygu yahut olgunun düzyazı formunda varlık kazanması kavram alanıyla karşı karşıya getirir. Bu da şiirin ya da şiire has özün, geleneğin belirlediği şiir formundan başka bir şekilde ortaya konduğu fikrine götürür. Bu alanda ilk örnekleri veren ve türe adını veren Halit Ziya Uşaklıgil’dir.

Dünyada ilk kez Fransız edebiyatında kullanılan mensur şiir, Klasik Türk edebiyatında şairane yazı yahut sanatkârane düzyazı şeklinde adlandırılan sanatlı söyleyişler içinde değerlendirilmektedir. Ancak bunları mensur şiir olarak nitelendirmek doğru olmaz. Ayrıca romanlarda yer alan sanatlı söyleyişler de mensur şiir dışındadır. Bunun yanında her mensur şiirin sanatlı söyleyişe sahip olması gerekmemektedir.

Mensur şiirin birçok sanatçı ve araştırmacı tarafından özellikleri üzerinde durulmuş, tanımı yapılmıştır. Oktay Rıfat da bir röportaja verdiği cevapta; düzyazı ve şiir ayrımının bir vezin ve kafiye işi olmadığını, şiire ait özü, içeriği düzyazıyla da vermenin mümkün olduğunu belirtmiştir.

Mısraları alt alta dizilen, ölçüsüz ve kafiyesiz yazılan serbest şiirden düzyazı
şeklinde yazılışlarıyla ayrılırlar.

Şiirdeki arayışlardan doğmuştur. Ancak, şiir değildir. Şairâne söyleyişe sahip olmasına rağmen ölçülü ve kafiyeli değildir.

Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayımlanan Halit Ziya’nın ‘’Aşkımın Mezarı’’ başlıklı mensur şiiri, edebiyatımızdaki ilk mensur şiirdir.

Türk edebiyatında mensur şiirin edebi bir tür olarak ortaya çıkışında batı edebiyatlarından yapılan çeviriler önemli rol oynamıştır. Batı edebiyatlarından yapılan şiir çevirilerini konu alan bir makalesinde Mustafa Nihat Özön, düzyazı şeklinde yapılan şiir çevirilerinin ‘’kötü bir çığır’’ olarak gördüğü mensur şiir akımına yol açtığını belirterek eleştirir.

Mehmet Rauf ‘’Eylül’’ romanında, Halit Ziya da ‘’Maî ve Siyah’’ romanında mensur şiire benzer söyleyişler kullanmışlardır.

Samimi Teessürler adlı eser Hüseyin Cahit Yalçın’a aittir.

Mensur şiirin moda haline gelmesinde Mehmet Rauf’un Servet-i Fünûn dergisinde çıkan bu yoldaki yazılarının önemli bir payı vardır. Ayrıca dönemin içe dönük duygusal hayatı da mensur şiirin yaygınlık kazanmasında etkili olmuştur.

Servet-i Fünûn ve II. Meşrutiyet yıllarında daha çok “mensûr şiir” kelime grubu tercih edilir ve böylece bir türün adı olarak bu adlandırma yaygınlaşır. Cumhuriyet döneminde ise uzun yıllar kullanılan bu kelime grubunun yanında, yakın yıllarda bazı yazarların kaleminde onun yerine şairâne nesir, düzyazı şiir, yazı şiirler, düzanlatım şiiri, düz şiir, şiirsel düzyazı, şiirsel metin gibi çeşitli adlandırmalar kullanılır.

Mensur şiirin özelliklerini şöyle sıralanabilir:

Ahmet Hamdi Tanpınar’a göre mensur şiirin yolunu Recaizade Mahmut Ekrem açmıştır. Recaizade Mahmut Ekrem şiirde vezin ve kafiyenin varlığını hafifletmek isteyenlere karşı Takdir-i Elhan’da ‘Bendenizce kafiyesiz şiir yazmaktansa nesr-i muhayyel yolunda tasvir-i merâm etmek evlâ ve efdaldir. Nesr-i muhayyel ise mevzun değil iken, âdeta tavr-ı şi’ri alabiliyor’ şeklinde düşüncelerini ifade etmesi, mensur şiirin yolunu açtığını ve gençlerin bu yola yönelmesini sağladığını göstermektedir.

Bu mensur şiirlerini Gözyaşları adlı kitapta toplayan Mustafa Reşit, günlük yaşayışı içerisinde tesadüfen karşılaştığı küçük hayat sahnelerini konu edinir. Kısa cümlelerden kurulu, kısa zaman dilimlerinin üzerinde toplanan dikkatiyle metni genellikle çarpıcı bir sonla bitirir. Gözyaşları’nda aşk, öne çıkan tema durumundadır. Yazar, çevreye ve tabiat varlıklarına duyarlı yaklaşımıyla lirik söyleyişe ulaşır. Bazen şairâne söyleyişin yerini küçük hikâyeyi hatırlatan anlatım tekniği alır.

Mensur şiirde yazar, duygu ve düşüncelerini, kimi zaman acılarını tabiat güzelliklerinin aracılığıyla ifadeye yönelir. Başta çiçek olmak üzere çeşitli bitkiler ve nesneler yazarın iç dünyasının yansıtılmasında rol oynar. Özellikle çiçeğe, ulaşılamayan, uzak bir yerlerdeki sevgiliyi ve aşkı temsil edecek şekilde anlam yüklenir. Çoğu kez tabiatın gerçekliği aşırı santimantal duyarlılıkla bozulur. Tabiat varlıkları kendi gerçekliğiyle değil, ona bakanın ruh hâliyle görünürlük kazanır.

Edebiyat-ı Cedide (Servet-i Fünûn) topluluğu sanat merkezli bir anlayış çerçevesinde insan ruhunun dalgalanışlarını edebî metnin dünyasına taşımak isterler. Düzyazıyla sanatkârane söyleyişe yönelirler. Nazmı mutlak unsur olarak görmemeleri, duyguların ifadesine ağırlık vermeleri, pratikte mensur şiir tarzının ortaya çıkmasında rol oynar.

Halit Ziya’nın mensur şiirlerinde tasvir önemli yer tutar. Bakan kişinin ruh hâline göre anlam kazanan tabiat, gerçekçi bir yaklaşımla değil daha çok resim fikriyle belirir. Bu da yapılan tasvirin ve buna bağlı olarak manzaranın yapmacıklı yapı kazanmasına yol açar. Yazar, bazı mensur şiirlerini âdeta sadece tasvir için yazmış izlenimi uyandırır.