II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

Parnasizme bağlı şairler “betimlemelere uzun yer verip, şiir tabloları çizmeleriyle tanınırlar. Dizeyi kuyumcu gibi işleyen bu şairler ne var ki soğuk bir plastik güzellik yaratmaktan öteye gidememişlerdir. Parnasyen şiirleri, dışı özene bezene işlenmiş değerli taşlarla süslü; ama içi boş bir mücevher kutusuna benzer. Parnas okulu, bir sanat akımı değil; romantizm ile sembolizm arasında bir süreçtir. Bizde bu okulun ilk ve önemli temsilcisi ise Tevfik Fikret’tir.

Soru kökünde sayılan özellikler sembolist şiire aittir. Dolayısıyla sözü edilen şiir duyarlığı sembolizmdir.

Bu Şiirin merkezinde “ben” vardır. Bu “ben” yaşadığı ruh hâlinin bilincindedir, en azından onu bilinciyle kavramak ve anlatmak ister. Bu metnin zihniyetini bulmak için metindeki bazı söz gruplarından hareket etmek gerekir: Bu ruh hâlinin mahiyetini “Ben hakîkatten ihtiraz ederim”, “Asüman... deniz... gece”, “beni terhîb eder” (Gök, deniz ve gece beni korkutur), “o füshattan sıkılır ruh-ı pür-hazerim” (genişlikten çekingen ruhum sıkılır), gibi, kendi hâlini daha canlı anlatmak için verdiği örnekler de ortaya koymaktadır. Yani bu metinde, kişi kendi ruh hâlini problem olarak ele almıştır. “Ben”, yaşadıklarından hareketle kendi iç dünyasının bazı özelliklerini şiirin imkânlarıyla ifade etmektedir. Bu demektir ki bu metin, insanın ruh hâlinin problem olarak ele alındığı bir dönemde ve yerde kaleme alınmıştır. Dikkat dışa değil, “ben”in iç dünyasına yöneliktir. “Ben”in de kötümser olduğu sözlerinden anlaşılmakta ve sesten sezilmektedir. Buradaki “ben”in, daha yerinde bir ifadeyle insanın, daha önceki dönemlerde şiirlerde söz edilenden farklılığı, zihniyetten kaynaklanmaktadır. Artık yaşayan insanın kişisel problemleri ve dikkatleri üzerinde duran bir zihniyet, varlığını sanat eserinde hissettirmektedir.

Soruda bahsedilen ilk şiir olan Sahaif-i Hayatımdan şiirinde şair, kendi bireysel varoluşuna mündemiç sıkıntıyı (ki bu sıkıntı o dönem şiirinde yaygın bir temadır) bireysel izlenim ve tecrübeyi vurgulayarak dile getirmektedir. İkinci şiir olan Haluk'un Bayramı'nda ise bu kez toplumsal bir mesele dile getirilmektedir; fakat bu toplumsal meseleyi dile getiriş esnasında da baskın olan bireysel izlenimlerdir.

“...sükût ile...ihtizâr-ı hâli seyredelim”, “Bir dimağî vedâd ü ref’etle / Kalalım serbe-ser tabiatte”, “Elem-i arza ifltirâk edelim; / Mevsimin kainat-ı ye’sinden / ... olalım gam-ı zinde” söz gruplarıyla şair, can çekişen tabiatı hangi duygu ve düşünceyle seyretmek istediğini dile getirirken, metnin bütününün oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti de ifade etmiştir. O, yanındaki sonbahar yüzlü kadına doğanın güzelliklerini dıştan seyretmeyi değil; can çekiştiğini belirttiği sonbahar ile zihinlerinden doğan dostluk ve acıma hissiyle bütünleşmelerini teklif ediyor. Bu, sonbahar karşısında alışılmışın dışında çok farklı bir tavır olarak düşünülmelidir. Gözlemlenen, daha yerinde bir ifade ile varlığıyla bütünleşilen doğadaki üzüntü hâli, metnin yalnız temasını değil; sesini ve dil malzemesini de belirlemektedir. Bu doğa-insan birlikteliği, metinde dikkatlere sunulan tablonun oluşmasını da sağlar.

Tema, dilini beraberinde getirir. Çağrışım ve telkine zemin hazırlayan duygu hallerinin ifadesi, kabul görmüş ve alışılmış dille gerçekleşmez. Bu yüzden Edebiyat-ı Cedide’de özellikle de Cenap Şahabettin’de sanat dili kelime serveti ve ses bakımından farklı bir görünüm kazanmıştır. Dil; öğretme, gösterme, açıklama aracı olmanın yanında; duyurma, telkin etme, çağrıştırma vasotasıdır. Öyleyse yeni terkiplere, kelimelere ve ifade kalıplarına ihtiyaç duyulmuştur.

Metnin teması hakkında birçok şey söylenebilir. Birimlerin ortak paydasının kısa ve kesin ifadesini tema olarak kabul eden bir dikkat, kötümser bir ruh halinin tabiatı algılayışı ve değerlendirişi üzerinde durur.

Sembolizm, realizmin şiirdeki yansıması olarak görülebilecek Parnasçılığa bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Şiirde bireysel duyarlılığı ön plana alan bir akımdır.

"Edebiyat-ı Cedide şiirinin tanıtıcı taraflarından biri olan bu şiir yaklaşımı, bir duygu ve düşünce halini, bir görünüşü, belli bir noktadan alıp, doğal gelişimini bir bütün içinde anlatan, baştan sona birbirini anlam, ses ve söyleyiş bakımlarından tamamlayan birimlerden oluşan şiire verilen addır. Türk edebiyatı bu tarz şiiri Edebiyat-ı Cedide döneminde tanır." 

verilen pasajda anlatılan şiir yaklaşımı organik şiir olarak adlandırılmaktadır.

Edebiyat-ı Cedide 1895-1901 yılları arasındaki döneme verilen addır. Bu dönemde şiir yazan şairler ise başta Tevfik Fikret ve Cenap Şahabettin olmak üzere şöyle sıralanır: Süleyman Nâzif, Ali Ekrem Bolayır, Hüseyin Sîret, Celal Sahir Erozan, Faik Âli Ozansoy, Ahmet Reşit Rey. Şiirde yeniliği Tevfik Fikret ve Cenap Şahabettin’in eserlerinde aramak yerinde olur. İsmi geçen diğer şairler genellikle bunların getirdikleri yeniliklere bağlı kalmışlardır.

Realizmin şiirdeki yansıması olarak görülebilecek Parnasçılığa bir tepki olarak ortaya çıkan edebi akım sembolizmdir.

Edebiyat-ı Cedide’nin Avrupa Edebiyatını en iyi tanıyan şairi, Cenap Şahabettin'dir.

Edebiyat-ı Cedide döneminde tanınan şairlerden biri olmayan Nazım Hikmet'tir.

Türk edebiyatında Parnas okulunun ilk ve önemli temsilcisi, Tevfik Fikret'tir.

Tevfik Fikret’in şiirinde, Türk şiiri bir duygu hâlini, bir görünüşü bütün hâlinde verme ve anlatma başarısına kavuşmuştur. Bu başarı şiirimizde köklü bir değişikliğin ifadesidir. Bunun için Servet-i Fünûn şiiri, şiir tarihimizde özellikle yenileşme döneminde son derece önemlidir. Bu tarz şiire de organik şiir denir.

Özdeş (Alm. Identisch), (Fra.Identique), (İng. Identical), (Lat. Identicus = aynı olan),(Es. T. Aynî) kelimesinden hareketle oluşturulan Einfühlung teriminin kelime anlamı içten duyma manasına gelir.

Şiir çözümlenmesinde dikkat edilmesi gereken unsurlar zihniyet, şiir dili, yapı, tema, ahenkdir.

Metnin kaleme alındığı dönemde geçerli olan zevk ve anlayışı ifade etmek için kullanılan terim zihniyettir.

Parnas okulunun önemli şairleri şunlardır: Théophile Gautier (1811-1872),
Leconte de Lisle (1818-1894), José Maria de Hérédia (1842-1905).

Parnas okulunun önemli şairleri şunlardır: Théophile Gautier (1811-1872), Leconte de Lisle (1818-1894), José Maria de Hérédia (1842-1905). Sembolizmin öncüleri olan Baudelaire, Verlaine, Rimbaud ve Mallarme de bu okulun ve romantizm döneminin şairleri arasından çıkmıştır.