II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk uzun hikâyeler -geçiş dönemi eserleri bir tarafa bırakılırsa- Ahmet Midhat Efendi tarafından kaleme alınmıştır. Onun uzun hikâyeleri Letaif-i Rivayat adlı seride yer alan 25 kitap içindeki 27 hikâye ve üç romandan (Yeniçeriler, Çingene, Bahtiyarlık) meydana gelmiştir. Seri, önce üç kitaplık bir çalışma olarak düşünülmüşse de bunların gördüğü ilgi üzerine yazar, daha sonra yazacağı eserleri de bu ana başlık altında neşretme yoluna gitmiştir.

"Muhsin Bey" ve "Şemsa" adlı uzun hikayeleri yazan Recaizade Mahmut Ekrem’dir.

Kırk Yıl: Halit Ziya Uşaklıgil’in 40 yaşına kadar olan hatıralarını içeren kitabıdır. Bu eser, Halit Ziya’nın bu hayat dilimini anlatmasının yanı sıra devrin sanat hayatını anlatması bakımından çok önemli bir eserdir.

Edebiyat-ı Cedide topluluğunda uzun hikaye yazan ilk isim Halit Ziya Uşaklıgil'dir.

Halit Ziya’nın uzun hikayelerinin en önemli özelliği neredeyse hepsinin acıklı bir atmosfere sahip olmasıdır. Bu açıdan Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası iyimser bir atmosfere sahip olması bakımından bir istisna teşkil eder. Hikaye esas olarak birbirini seven evli iki gencin evlenmeden önce birbirlerine yazdıkları mektupları yıllar sonra tekrar birbirlerine okumalarından oluşur.

"Ferda-yı Garam" Servet-i Fünun’da tefrika edildikten sonra kitaplaşmış bir hikayedir. Bu hikaye, yazarın Edebiyat-ı Cedide özelliklerini belirgin bir şekilde yansıtan eseridir. Aşkı muhayyilede yaşama fikrinin Edebiyat-ı Cedide şiirinde de (Sözgelimi, Tevfik Fikret’in “Süha ve Pervin”i) karşılığı vardır. Yine bu eserde Edebiyat-ı Cedide’nin asli temlerinden olan intihar ve kaçış da vardır.

Edebiyat-ı Cedideciler romanlarındaki özellikleri büyük ölçüde hikâyelerine de taşımışlardır. Bu özellikler Mehmet Törenek tarafından şu şekilde tespit edilmiştir:

“Romanda olduğu gibi, hikâyede de realist bir tavrı esas almış, yaşadıkları bir hayatı aksettirmeye gayret etmişlerdir. Romantik hisler, ilişkiler ve tabiata yaklaşım açısından romantizmin etkisi yer yer kendini göstermektedir. Ancak hikâye kişilerini genelde kendilerine benzeyen insanlardan ve yaşadıkları muhitlerden seçmekle gerçekçi bir yaklaşım içinde olmuşlardır. Hemen çoğunu İstanbul zevk ve eğlence âlemlerinin müdavimlerini oluşturan hikâye kişileri yanında, mekânı da bu şehirle sınırlandırmışlardır. Onlar bir İstanbul hikâyecisidirler. Hayallerle dolu, zevk ve neşe içinde yaşamak isteyen kişileri anlatmak onların en büyük zaafıdır. Bu psikolojiyle dolu kişilerin ümitsizlikleri, hayal kırıklıkları, pişmanlıkları maceraların eksenini teşkil eder. Dolayısıyla kişilerin hemen tamamı gençlerden ibarettir. Onlar kişileri, ferdî özelliklerinden ziyade hülyaları, maceraları ile ele alırlar. Maceralar gençler çevresinde teşekkül ettirilir. Şahısların fizikî özellikleri geniş bir şekilde tasvir edilmemiş, daha çok psikolojilerinin verilmesine çalışılmıştır” (Törenek, 1999, 426).

Edebiyat-ı Cedide hikayesinin önemli isimlerinden bir diğeri Mehmet Rauf ’tur. Rahim Tarım’ın tespitiyle Mehmet Rauf, yazı hayatı boyunca yüz otuz iki (kırk altısı II. Meşrutiyet’ten önce, seksen altısı II. Meşrutiyet’ten sonra) hikaye yazmış ve bunları on iki hikaye kitabında bir araya getirmiştir (Tarım, 1998, 85). İhtizar (1909), Aşıkane (1909), Son Emel (1913), Hanımlar Arasında (1914), Üç Hikaye (1919), Kadın İsterse (1919), Pervaneler Gibi (1920), İlk Temas İlk Zevk (1922), Aşk Kadını (1923), Gözlerin Aşkı (1924), Eski Aşk Geceleri (1927), Safo ile Karmen (1920) adlı hikaye kitapları bulunan yazarın ayrıca diğer bazı kitapları içinde de hikayeleri yer almaktadır.

"Solgun Demet" Halit Ziya Uşaklıgil'e ait bir eserdir.

Bu dönemde ismi anılacak bir diğer isim Müf­tüoğlu Ahmet Hikmet’tir. Onun Edebiyat-ı Cedide zevkiyle ve kelime kadrosuyla kaleme aldığı tek eseri Haristan ve Gülistan’dır. Kitaba adını veren “Haristan ve Gülistan”, kadın ve erkeğin birbirini bütünlediğini anlatan şiirsel üslubun hakim olduğu bir hikayedir.

Muhsin Bey ve Şemsa adlı uzun hikâyeleri Recaizade Mahmut Ekrem yazmıştır. Doğru cevap B'dir.

Edebiyat-ı Cedide topluluğunda uzun hikâye yazan ilk ismin Halit Ziya olduğu görülür. Doğru cevap A'dır.

Üç maddede de verilen eserlerin hepsi Halit Ziya'nın kaleme aldığı altı uzun hikayenin arasındadır. Doğru cevap E'dir.

Bir Yazın Tarihi hatıra def­teri kurgusuyla yazılmış bir hikâyedir. Def­terin sahibi İhsan, iznini geçirmek üzere bir akrabasının yalısına gider. Orada kendisinden başka akrabalarından beş kız daha vardır. İhsan def­terine bu kızlarla ilgili izlenimlerini yazar. Ancak bu kızların içinde öksüz ve veremli olan Meliha’ya ilgi duyar. Meliha ise ona olan ilgisini ancak ölürken ortaya koyar. Doğru cevap C'dir.

Garam-ı Şebab, Mehmet Rauf ’un Edebiyat-ı Cedide öncesi kaleme aldığı ilk uzun hikâyesidir. Doğru cevap D'dir.

Türk edebiyatında küçük hikâye, Samipaşazade Sezai’nin yazdığı hikâyelerle gerçek kimliğine kavuşmuştur. Samipaşazade Küçük Şeyler adlı kitabında bir araya getirdiği kısa hikâyelerle bu türün önünü açmış; tür, Edebiyat-ı Cedide topluluğuna mensup yazarlar tarafından daha da geliştirilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Halit Ziya’nın romanlarında ailenin özel bir yeri vardır. Özellikle Kırık Hayatlar aile konusunun en fazla irdelendiği romandır. Bu roman, adeta aile sorunlarını ortaya koymak için yazılmıştır. Bunu kısmen yazarın diğer romanları için de söylemek mümkündür (Nemide, Bir Ölünün Def­teri, Aşk-ı Memnu gibi). Doğru cevap C'dir.

“Balıkçılar”: Tevfik Fikret’in fakir bir gencin ekmek parası uğruna fırtınalı bir havada balık tutmak için denize açılmasını ve ölümünü anlatan manzum hikâye tarzındaki şiiridir. Doğru cevap E'dir.

Edebiyat-ı Cedide topluluğunun diğer bir ismi Hüseyin Cahit (Yalçın), hikâyelerini iki dönemde yazmıştır. II. Meşrutiyet öncesi ve Malta sürgünü sonrası. Bu aralıkta siyaset ve gazetecilikle uğraşan Hüseyin Cahit’in edebiyatla hemen hemen hiç ilişkisi yok gibidir. Ancak bu uzun aralığa rağmen onun iki dönemdeki hikâyeleri muhteva ve yapı bakımından pek fazla değişikliğe uğramamıştır. Hüseyin Cahit hikâyelerini üç kitapta toplamıştır: Hayat-ı Muhayyel (1899), Hayat-ı Hakikiye Sahneleri (1910), Niçin Aldatırlarmış (1922). Doğru cevap A'dır.

Ahmet Hikmet'in Edebiyat-ı Cedide zevkiyle ve kelime kadrosuyla kaleme aldığı tek eseri Haristan ve Gülistan’dır. Kitaba adını veren “Haristan ve Gülistan”, kadın ve erkeğin birbirini bütünlediğini anlatan şiirsel üslubun hâkim olduğu bir hikâyedir. Doğru cevap B'dir.

Mehmet Rauf ’un ilk hikâyesi Halit Ziya’nın Tevfik Nevzat’la İzmir’de çıkardığı
Hizmet gazetesinde “Düşmüş” başlığıyla ve Rauf Vicdanî takma adıyla yayımlanır. Üç Hikâye, Son Emel, Gözlerin Hatırası, İhtizar ise yazarın hikâyelerinin toplandığı eserleridir.