II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 5

m

m

Hüseyin rahmi Gürpınar, Ahmet Mithat Efendi çevresinde yetişmiş yazarlarımızdandır. Ahmet Mithat Efendi’yle tanışmasına vesile olan ve böylelikle Tercüman-ı Hakikat gazetesinde çalışmaya başlamasında etken olan ‘’Şık’’ romanıdır.

Servet-i Fünun Döneminde eser vermeye başlayan sanatçı, gerek Milli Edebiyat Döneminde gerekse Cumhuriyet Döneminde eser vermesine karşın, eserlerinde milli mücadeleyi hiç işlememiştir. Toplumun aksak yönlerini ele alarak halkı aydınlatmayı amaçlamıştır.

Hüseyin Rahmi Gürpınar, toplumda görülen aksaklıkları mizahi bir dille sergiler. Bu aksaklıklardan biri de din konusundaki yanlış bilgi ve boş inançlar ile bunların sebep olduğu yersiz davranışlardır. Bunları mizahi bir üslupla ele alır ve sergiler. Dini inanç ve düşünceyi değil, dini değer ve tavırların yanlış yorumlanışını, saplantıları ve dini kimliğe bürünmüş geleneksel bazı davranış ve düşünce biçimlerini eleştirir. Batıl inançlardan doğan komik sonuçlar aracılığıyla, batıl inançların akıl dışılığını göstermeye çalışan sanatçı, bunu güçlü mizah yeteneğiyle başarır.Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç, Muhabbet Tılsımı, Efsuncu Baba, Dirilen İskelet gibi romanlarında batıl inançlardan doğan durumları ele alan Hüseyin Rahmi, halkın din ve inançlar konusunda aydınlanmasını amaçlar.

Tanzimat döneminde Ahmet Mithat Efendi, edebiyat aracılığıyla halkı eğitmeyi amaçlamıştır. Ahmet Mithat Efendi gibi Hüseyin Rahmi Gürpınar da aynı şekilde roman yoluyla geri kalmış Osmanlı toplumuna faydalı olmak amacıyla romanlarını kaleme almıştır. Toplumdaki aksaklıkları, yanlışları mizahi bir anlayışla ele alarak insanların doğruyu görmelerine katkıda bulunmuştur.

Hüseyin Rahmi Gürpınar, batılı ve gözleme dayalı roman anlayışını benimsemiştir. Onun romanlarında görülen realist ve natüralist etkiler, batılı sanat akımlarından gelir.

Mizah edebiyatımızın da kurucu isimlerinden biri olan Hüseyin Rahmi, Ahmet Rasim’le birlikte Boşboğaz ve Güllabi adlı mizah gazeteleri çıkarır. Uzun soluklu olmayan bu yayınlar kısa bir süre sonra kapanır.

Mahalle hayatını, şehri bütün yönleriyle anlatması, içinde yaşadığı mekanı zenginleştirmesi ve derinleştirmesi, geçmişe ve kendi zamanına dair bilgi ve gözlemlerde bulunması Ahmet Rasim’in şehir tarihçisi olarak anılmasına neden olmuştur.

İstanbul’un gizli kalmış köşelerindeki zengin ve renkli hayatı samimi, eğlenceli ve mizahi bir dille anlatan eserin yazarı Ahmet Rasim’dir.

Mehmet Celal şiirlerini ve nesirlerini sade dille basit biçimde yazmıştır. Eserlerinde gereksiz duygusallık bulunmakta; eserleri edebi değer taşımamakta ve teknik yönden zayıftır.

Ali Kemal, Muallim Naci’nin etkisinde kalmış, Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nca kurulan hükümette dahiliye nazırlığı yaparken hain olarak tanınmasına yol açan faaliyetleri, Kuva-yı Milliye hareketine karşı çıkardığı genelgelerle dikkati çeken sanatçı, İstiklâl Savaşı’nı Ankara hükümetinin kazanması üzerine 1922 yılında İzmit’te linç edilerek öldürülmüştür.

Edebiyat-ı Cedide topluluğu edebiyatı mensuplarının eser verdiği senelerde, Servet-i Fünûn edebiyatı dışında eser veren yazarlar da mevcuttur. Bu şair ve romancıların bazıları ara nesil başlığı altında tanımlanan yıllarda eser vermiş olmakla beraber bazıları, ilk eserlerini Servet-i Fünûn’un en güçlü olduğu senelerde vermişler ve Edebiyat-ı Cedide topluluğunun edebi görüşlerine iştirak etmemişlerdir. Servet-i Fünûn Dışı Türk Edebiyatında Hüseyin Rahmi Gürpınar’ı, Ahmet Rasim’i, Mehmet Celal’i, Şair Nigar Hanım’ı, Ali Kemal’i, Selanikli Fazlı Necib’i, Tevfik Nevzat’ı ve Mustafa Reşit Bey’i görmek mümkündür. Diğer iki şair Edebiyat-ı Cedide topluluğuna mensuptur.

Edebiyat tarihimize hikâye, roman, şiir, hatıra, makale, sohbet, gezi yazısı, tarih ve okul kitapları gibi türlerde yazdığı eserleri ile katkıda bulunan Ahmet Rasim’in Fonograf adlı ilk kitapçığı Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayınlanmıştır. Şıklardaki diğer eserler ise Hüseyin Rahmi Gürpınar’a ait eserlerdir.

Romanlarının konularını genellikle doğu-batı meselesi üzerine bina eden Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın eserlerinin en önemli yanı dilidir. Tanzimat sonrası Türkçesindeki değişim Hüseyin Rahmi ile roman dili olma yolunda yeni bir aşamaya girmiştir. Çünkü roman sanatı, batıdan gelmiş bir tür olarak farklı bir dil gerektirmektedir. Batı tarzı roman ve hikâyenin dilinin günlük ve konuşma dili olması gerekmektedir. Hüseyin Rahmi,  halkın anlayacağı bir dil kullanarak, okuyucunun severek ve beğenerek okuyabileceği romanlar yazan, halk deyimlerine ve argoya da geniş yer vermiş bir yazardır.

Tanzimat’ın sosyal faydacı edebiyat anlayışına bağlı olan Hüseyin Rahmi, tamamen batıya dönük edebiyata sosyal fayda gerekçesiyle karşı çıkmıştır. Edebiyat-ı Cedide’nin sanat anlayışı edebiyatı karşısında Hüseyin Rahmi tepki gösterir. Türk romanındaki yozlaşmış roman kahramanlarının temel özelliği, bilhassa Tanzimat dönemi romanları söz konusu olduğunda, yarım yamalak Fransızca bilmeleri, batı özentisi giyim tarzına sahip olmaları Hüseyin Rahminin eleştirdiği ve yazarın romanlarındaki anlatıcıların konumları bakımından sübjektif konumu benimseyen romancılar olduğu görülür. Yazar batılı hayat tarzı ile yerli hayat tarzını mukayese etmiş ve hangisinin ne derece benimsenmesi konusunda kararını vermiş anlatıcı tipleri, roman kahramanlarına yönelik bakış açılarını da buna göre sergilerler. Hüseyin Rahmi, batılı ve gözleme dayalı roman anlayışlarını benimsemiştir. Onun romanlarında gördüğümüz realist ve natüralist etkiler, batılı sanat akımlarından gelir.

Ahmet Rasim yazı faaliyeti boyunca, çok çeşitli alanlardaki gözlemlerini, hafızasındaki bilgi ile birleştirmiştir. Bir yandan sokağın dilini keşfetmiş, doğal ve renkli bir Türkçe ile yazılar kaleme almıştır. Yazarın edebi faaliyeti, onun hem klasik edebiyat ve klasik zevke, hem de batı edebiyatına aşina olduğunu göstermektedir. İstanbul’un eğlence yerleri, mahalleler, basın hayatı, yankesiciler, dolandırıcılar, meyhaneler gibi çok farklı kesimlerden tipler ve hayat şekilleri bütün zenginliği ile onun yazılarında bulunabilir. Yazar Tanzimat’ın sosyal faydacı anlayışına bağlı kalır. Ahmet Rasim’in yazı faaliyetinin tamamını halkı eğitmek amacıyla yapılanmıştır. Onun fıkralar, makaleler, sohbetler, hatıralar, tarih ve seyahat yazıları vasıtasıyla bilgilendirmek amaçlı, ansiklopedist bir tavrının olduğu açıktır.

Ahmet Rasim çocukluğundan beri halk arasında yaşamış bir yazardır. Hüseyin Rahmi Bey’in edebi metinlerinde ele aldığı kahramanlara bakış açısı ve dili aşağılayıcı,kahramanları aydınlatmayı esas alan bir dil iken, Ahmet Rasim’in dili daha samimi ve  doğaldır. Bizzat benimsediği ve sevdiği mekânlarda, benimsediği ve sevdiği insanların hayatına iştirak eder, yaşar ve anlatır. Edebi ekolün prensipleriyle büyük toplumsal projelerin peşinde olmamıştır. Kendisini herhangi bir felsefi inanışın emrine vermemiştir. Onun gözlemci ve aynı zamanda anlattıklarını bizzat yaşayan bir yazar olmasında gazeteciliğinin etkisi vardır.

Mehmet Celal Türk edebiyatı tarihinde ara nesil adıyla bilinen yazar ve şair grubunun tanınmış isimlerindendir. İrticalen şiir söyleme yeteneği ile tanınır. Mehmet Celal kolay yazan ediplerimizdendir. Bu yüzden şiirleri edebi kıymet bakımından zayıftır. Hikâyeleri konu bakımından devrin sosyal hayatına ilişkin işaretler içermekle beraber teknik bakımdan zayıftır.

Mehmet Celal, bir takım temleri ve konuları eserlerinde, belki ilk olarak değil ama ısrarla işleyerek, bunların edebiyatımızda kalıcı olarak yer almasını sağlamıştır. Bu özelliği Türk edebiyatı için bir zenginlik olmuştur.