II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 17

m

Einfuhlung teriminin karşılığı "özdeşleyim"dir.

"Edebiyat-ı Cedide şiiri parnasizm ve sembolizm tesiri altında dönemin Türkçesinin imkân verdiği duyarlılıkla vücut bulmuştur."

Bu dönemde örnek alınan ülke Fransa'dır.

Bu şiirin merkezinde “ben” vardır.

Müstezad tarzında kaleme alınmıştır.

Doğanın bir ruha sahip olduğunu kabul etme, onunla bütünleşme ve aynîleşme isteği bu metnin zihniyetini meydana getirir.

Şiirin vezni fe'ilâtün/mefâ'ilün/fe'ilün'dür. İlk tefilede fâ'ilâtün, son tefilede fa'lün kullanımı da vardır.

Metnin teması hakkında birçok şey söylenebilir. Birimlerin ortak paydasının kısa
ve kesin ifadesini tema olarak kabul eden bir dikkat, kötümser bir ruh halinin tabiatı algılayışı ve değerlendirişi üzerinde durur.

Bu şiir, doğal varlık ve görünüşlerde insana özgü ruhî özellikleri görmeye, düşünmeye imkân veren bir zevk ve anlayışın ürünüdür. Sözü edilen zevk ve anlayış da şiirin yazılmasına izin veren zihniyettir.

Yukarıdaki mısralarda ses ve söyleyiş, söyleyicinin hüznünü, daha yerinde bir ifadeyle ruh halini hissettirmektedir. Cenap da, şiir diline özgü ahengi eserleriyle sezdirmek veya ortaya koymak arzusundadır. Şiirde ahenge bu ölçüde önem verenler, sembolist şairlerdir. Edebiyatımıza sembolist şiire özgü ahengi ve ifade tarzını getirmeye gayret gösterenlerin başında Cenap Şahabettin gelmektedir.

Zihniyet, metnin yazıldığı dönemde geçerli her türlü güçten, yani iktisadi, siyasi,
askerî, dinî faaliyetlerden, insani ilişkilerden hareketle oluşan ve bunların hiçbirine indirgenemeyen zevk ve anlayışa verilen addır.

Parnasizme bağlı şairler “betimlemelere uzun yer verip, şiir tabloları çizmeleriyle tanınırlar. Dizeyi kuyumcu gibi işleyen bu şairler ne var ki soğuk bir plastik güzellik yaratmaktan öteye gidememişlerdir. Parnasyen şiirleri, dışı özene bezene işlenmiş değerli taşlarla süslü; ama içi boş bir mücevher kutusuna benzer. Parnas okulu, bir sanat akımı değil; romantizm ile sembolizm arasında bir süreçtir. Bizde bu okulun ilk ve önemli temsilcisi ise Tevfik Fikret’tir.

Soru kökünde sayılan özellikler sembolist şiire aittir. Dolayısıyla sözü edilen şiir duyarlığı sembolizmdir.

Bu Şiirin merkezinde “ben” vardır. Bu “ben” yaşadığı ruh hâlinin bilincindedir, en azından onu bilinciyle kavramak ve anlatmak ister. Bu metnin zihniyetini bulmak için metindeki bazı söz gruplarından hareket etmek gerekir: Bu ruh hâlinin mahiyetini “Ben hakîkatten ihtiraz ederim”, “Asüman... deniz... gece”, “beni terhîb eder” (Gök, deniz ve gece beni korkutur), “o füshattan sıkılır ruh-ı pür-hazerim” (genişlikten çekingen ruhum sıkılır), gibi, kendi hâlini daha canlı anlatmak için verdiği örnekler de ortaya koymaktadır. Yani bu metinde, kişi kendi ruh hâlini problem olarak ele almıştır. “Ben”, yaşadıklarından hareketle kendi iç dünyasının bazı özelliklerini şiirin imkânlarıyla ifade etmektedir. Bu demektir ki bu metin, insanın ruh hâlinin problem olarak ele alındığı bir dönemde ve yerde kaleme alınmıştır. Dikkat dışa değil, “ben”in iç dünyasına yöneliktir. “Ben”in de kötümser olduğu sözlerinden anlaşılmakta ve sesten sezilmektedir. Buradaki “ben”in, daha yerinde bir ifadeyle insanın, daha önceki dönemlerde şiirlerde söz edilenden farklılığı, zihniyetten kaynaklanmaktadır. Artık yaşayan insanın kişisel problemleri ve dikkatleri üzerinde duran bir zihniyet, varlığını sanat eserinde hissettirmektedir.

Soruda bahsedilen ilk şiir olan Sahaif-i Hayatımdan şiirinde şair, kendi bireysel varoluşuna mündemiç sıkıntıyı (ki bu sıkıntı o dönem şiirinde yaygın bir temadır) bireysel izlenim ve tecrübeyi vurgulayarak dile getirmektedir. İkinci şiir olan Haluk'un Bayramı'nda ise bu kez toplumsal bir mesele dile getirilmektedir; fakat bu toplumsal meseleyi dile getiriş esnasında da baskın olan bireysel izlenimlerdir.

“...sükût ile...ihtizâr-ı hâli seyredelim”, “Bir dimağî vedâd ü ref’etle / Kalalım serbe-ser tabiatte”, “Elem-i arza ifltirâk edelim; / Mevsimin kainat-ı ye’sinden / ... olalım gam-ı zinde” söz gruplarıyla şair, can çekişen tabiatı hangi duygu ve düşünceyle seyretmek istediğini dile getirirken, metnin bütününün oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti de ifade etmiştir. O, yanındaki sonbahar yüzlü kadına doğanın güzelliklerini dıştan seyretmeyi değil; can çekiştiğini belirttiği sonbahar ile zihinlerinden doğan dostluk ve acıma hissiyle bütünleşmelerini teklif ediyor. Bu, sonbahar karşısında alışılmışın dışında çok farklı bir tavır olarak düşünülmelidir. Gözlemlenen, daha yerinde bir ifade ile varlığıyla bütünleşilen doğadaki üzüntü hâli, metnin yalnız temasını değil; sesini ve dil malzemesini de belirlemektedir. Bu doğa-insan birlikteliği, metinde dikkatlere sunulan tablonun oluşmasını da sağlar.

Tema, dilini beraberinde getirir. Çağrışım ve telkine zemin hazırlayan duygu hallerinin ifadesi, kabul görmüş ve alışılmış dille gerçekleşmez. Bu yüzden Edebiyat-ı Cedide’de özellikle de Cenap Şahabettin’de sanat dili kelime serveti ve ses bakımından farklı bir görünüm kazanmıştır. Dil; öğretme, gösterme, açıklama aracı olmanın yanında; duyurma, telkin etme, çağrıştırma vasotasıdır. Öyleyse yeni terkiplere, kelimelere ve ifade kalıplarına ihtiyaç duyulmuştur.

Metnin teması hakkında birçok şey söylenebilir. Birimlerin ortak paydasının kısa ve kesin ifadesini tema olarak kabul eden bir dikkat, kötümser bir ruh halinin tabiatı algılayışı ve değerlendirişi üzerinde durur.

Sembolizm, realizmin şiirdeki yansıması olarak görülebilecek Parnasçılığa bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Şiirde bireysel duyarlılığı ön plana alan bir akımdır.