II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 13

Tanzimat döneminin ünlü şairlerinden Namık Kemal, muhalefeti nedeniyle 6 Şubat 1877’de tutuklanıp beş ay hapis yattıktan sonra, zorunlu ikametle Midilli Adası’na gönderilir, 2 Aralık 1888’de Sakız’da ölür.

Tanzimat sonrası Türk edebiyatı, kendi içinde iki döneme ayrılır. 1860-1876 arasındaki ilk döneme Tanzimat’ın I. kuşağına mensup Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa ve Ahmet Midhat gibi şair ve yazarlar damgasını vurmuştur. Onlardan sonra, edebiyatımızın yenileşmesindeki en etkili iki isim, Tanzimat’ın II. kuşağına mensup olan Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hâmit’tir.

1880’li yıllardan itibaren özellikle Recaizade Mahmut Ekrem ile Muallim Naci arasında meydana gelen edebî tartışmalar sonucunda ortaya çıkan gruplaşmalar da Edebiyat-ı Cedide’nin doğuşunu hazırlayan etkenler arasında sayılmalıdır.

Öyle ise dönemi adlandırırken bu durumu dikkate alarak “II. Abdülhamit Dönemi” ifadesini kullanmak lazımdır. Söz konusu dönemin başlarındaki edebî hareketlilik, uzun yıllardır, konuyla ilgili kaynaklarda, “Tanzimat’ın ikinci devresi” adı altında verilmektedir.

Bu harekete katılanlar, içinde bulundukları topluluğu “Edebiyat-ı Cedide” adı ile anmışlar ve daha sonra edebiyat tarihleri de genellikle bu adı benimsemişlerdir. Ancak, Tanzimat dönemi edebiyatı da bafllangıçta “yeni edebiyat” anlamında aynı adla anıldığı için bazı araştırmacılar, Sultan II. Abdülhamit dönemindeki bu edebî oluşumu, etrafında birleştikleri derginin adına izafeten “Servet-i Fünûn Edebiyatı” adıyla tanıtmıştır.

Bu oluşumdan önceki dönem Tanzimat Dönemi Edebiyatı, sonrakilerse II. Meşrutiyet Dönemi Edebiyatı ve Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı diye tanıtılırken sadece bu oluşumun hatta dönemin bir derginin adı ile anılması, eğitim öğretim açısından uygun görülmemektedir.

Kimi şairler, Naci’nin etrafında Ukâz-ı Osmânî adı altında toplanıp Saadet gazetesinde birbirlerine nazireler yazmışlardır.

Servet-i Fünûn Edebiyatının kurulmasına zemin hazırlayan bir başka edebî olayda, Hasan Âsâf adlı bir genç şairin Musavver Malûmat’ta yayımlanan “Burhân-ı Kudret” (7 Kasım 1895) başlıklı şiiri dolayısıyla çıkan tartışmalardır. Bu tartışma edebiyatımızda ‘abes-muktebes’ tartışması olarak da bilinir. Tartışmalara neden olan şiirdeki beyit şöyledir:
“Zerre-i nûrundan iken muktebes
Mihr ü mehe etmek işâret abes”
Bu beyitte kafiye oluşturan ‘muktebes’ kelimesinin sonu harfiyle, ‘abes’ kelimesinin sonu ise ile biter. Divan edebiyatı kafiye geleneğine göre, yazılışları farklı olduklarından bu iki harf kafiye olamaz. O nedenle Mehmet Tahir Efendi, ‘muktebes’ ve ‘abes’ kelimelerinin kafiye olamayacağını ileri sürer. Tartışma, kafiye kulak için midir, göz için mi sınırını aşıp, Recaizade Mahmut Ekrem’i de içine alan bir yenilikçi-gelenekçi tartışmasına dönüşür.

Bazı kaynaklar, Edebiyat-ı Cedide topluluğunun dağılmasına yol açan bir başka neden olarak, Servet-i Fünûnculardan bir kısmının adlarının, Abdülhamit karşıtı siyasî bir olaya karışmalarını gösterir. Buna göre, 1898 yılında, Güney Afrika’daki Transval’da sömürgeci İngilizlerle yerli halk Boerler arasında savaş çıkar. Abdülhamit karşıtı bazı aydınlar ve bir rivayete göre Hüseyin Cahit dışındaki Edebiyat-ı Cedideciler, bu savaşta İngilizlerin galibiyetini temenni eden bir metin hazırlarlar. Metin, dönemin İngiliz Büyükelçisi Sir Nicolas O’Conor’a sunulur. Bundan amaç, Sultan Abdülhamit’e karşı İngiltere’nin sempatisini kazanmaktır. Sonuçta, sarayın bu olaydan haberi olur. Metne imza atan bazı Servet-i Fünûn yazarları sorguya alınır. İsmail Safa ve Hüseyin Siret sürgüne gönderilir (1900). Kuşkusuz bu siyasi olay da, Edebiyat-ı Cedideciler üzerinde olumsuz etki yapmış, topluluğun dağılmasında rol oynamıştır.

Şark Meselesi’ni Londra Konferansı’nda tekrar gündeme getirerek, ağır şartlar taşıyan Londra Protokolü’nü haırladılar (31 Mart 1877). Osmanlı Meclis’i, Londra Protokolü’nü de reddetti (12 Nisan 1877). Bunun üzerine Rusya, 24 Nisan 1877’de Osmanlı Devleti’ne savaş açtı.

Namık Kemal, muhalefeti nedeniyle 6 Şubat 1877’de tutuklanıp beş ay hapis yattıktan sonra, zorunlu ikametle Midilli Adası’na gönderilir, 2 Aralık 1888’de Sakız’da ölür.

Edebiyatımızın yenileşmesindeki en etkili iki isim, Tanzimat’ın II. kuşağına mensup olan Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hâmit’tir.

Mekke’nin yakınında bulunan ve Arapların her yıl bir ay boyunca eğlenip alış veriş
yaptıkları, karşılıklı şiir okudukları pazar yerine ukaz adı verilir.

Edebiyat tarihlerinde “Edebiyat-ı Cedîde” (veya bazı kaynaklarda Servet-i Fünûn) adıyla bilinen hareket de Tevfik Fikret’in derginin başına geçmesiyle başladı.

Tanzimat’ın ilk dönemindeki eserlerde toplumsal konulara ağırlık verilmesine karşılık Edebiyat-ı Cedide topluluğunda ağırlıklı olarak bireysel temalar işlenmiştir.

İlgili eserler roman örnekleridir.

II. Abdülhamit, tahta çıktıktan hemen sonra Kanûni Esasi’yi yürürlüğe koydu (23 Aralık 1876)

II. Abdülhamit, 31 Ağustos 1876’da tahta çıktı. Tahta çıktıktan hemen sonra Kanûn-i Esasi’yi yürürlüğe koydu (23 Aralık 1876), Ardından seçimlerin yapılmasını sağlayıp Meclis-i Mebûsân (Millet Meclisi) açtı (19 Mart 1877).

Recaizade Ekrem yanlıları Gülşen, Gayret, Sebat, Risalei Hafîgibi dergilerde yer almışlardır.

Servet-i Fünûn Edebiyatının kurulmasına zemin hazırlayan Hasan Âsâf adlı bir genç şairin Musavver Malûmat’ta yayımlanan “Burhân-ı Kudret”başlıklı şiiri dolayısıyla çıkan tartışmalardır. Bu tartışma edebiyatımızda ‘abes-muktebes’ tartışması olarak da bilinir.