İDARİ YARGI

İdari rejim sistemi idareye üstün ayrıcalıklar tanır, kamu kudretini kullanma imkânını sunar. Kamu kudreti, darenin kamu yararını gerçekleştirebilmek için özel hukuk kişileri karşısında bu kişilerin rızaları aranmaksızın işlemler yapabilme şeklinde sahip olduğu üstün yetki ve ayrıcalıklardır.

Fransa örneğinde, idari rejimin ve dolayısıyla idari yargının doğuşu, hukuki zorunluluklardan ziyade, siyasal ve tarihi nedenlere dayanmaktadır.

Şura-yı Devlet tarafından verilen karar, yargısal bir işlem olarak kabul edilmiyordu. Bu kararlar diğer kararlar gibi istişari (görüş bildirici) nitelik taşıyordu. Bu sistemde Şura-yı Devlet kararı, hukuka aykırılığı veya bir zararın varlığını belirtmekle birlikte, iptal veya tazmin hükmünü içermiyordu.Karar üzerine yapılması gerekenler idarenin takdirine bırakıldığı için verilen karar, sadece görüş bildirme niteliğini taşımaktaydı.

1982 yılında idare, vergi ve bölge idare mahkemelerinin kurulmasıyla iki dereceli idari yargı sistemi tamamlanmıştır. Buna göre; idari işlem ve eylemlerden kaynaklanan uyuşmazlıkları çözümlemekle görevli idari yargı mercileri Danıştay’ın yüksek mahkeme olarak kurulduğu bir sistem içinde yer alırlar.

Anayasa’nın 155. maddesine göre Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir.

Belediye başkanları, Danıştay üyeliğine atanabilecek devlet görevlilerinden değildir.

Başkanvekili ve daire başkanı seçilebilmek için üç yıl süre ile Danıştay üyeliği yapmış olmak zorunludur.

I, II ve IV. cümlelerde verilen işler Birinci Daire'nin karara bağladığı işlerdendir. III. cümledeki uyuşmazlıkları çözmek, dava dairelerinin görevlerinden biridir.

Zorunlu hâllerde daire başkanı ve üyelerin dairelerini değiştirmek, Başkanlık Kurulunun görevleri arasındadır.

Bu mahkemelerin kaldırılmasına veya yargı çevrelerinin değiştirilmesine, İçişleri, Maliye Bakanlıkları ile Gümrük ve Tekel Bakanlığının görüşleri alınarak, Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Kurulunca karar verilir.

Ülkemizde idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların ayrı bir yargı düzeni
içinde yer alan mahkemeler tarafından çözümlenmesi sistemi, Fransa’dan alınmıştır.

1982 yılında idare, vergi ve bölge idare mahkemelerinin kurulması suretiyle ülkemizde iki dereceli idari yargı sistemi tamamlanmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda, Tanzimat sonrasında Fransa örneği benimsenmiş, idari uyuşmazlıklara kadılar değil, mülkiye memurları bakmaya başlamıştır.1838 tarihinde kurulan Meclis-i Vala-yı Ahkâm-ı Adliye, hem memurların yargılandığı hem de idare aleyhine dava açılabilen bir idari yargı mercii olarak görev yapmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda, Tanzimat sonrasında Fransa örneği benimsenmiş, idari uyuşmazlıklara kadılar değil, mülkiye memurları bakmaya başlamıştır.1838 tarihinde kurulan Meclis-i Vala-yı Ahkâm-ı Adliye, hem memurların yargılandığı hem de idare aleyhine dava açılabilen bir idari yargı mercii olarak görev yapmıştır. 1861 tarihinden itibaren bu görevi Meclis-i Vala bünyesinde kurulan Muhakemat Dairesi yürütmüş; 1868 yılında ise Meclis-i Vala, Şurayı Devlet (Danıştay) ve Divan-ı Ahkâm-ı Adliye olarak ikiye ayrılarak adli ve idari yargı ayırımı tesis edilmiştir.

Anayasa’nın 155. maddesine göre Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir.

Danıştay üyeleri, idari yargı hâkim ve savcıları ile Yasa’nın 8. maddesinde sayılan idari görevlerde bulunanlar arasından on iki yıl için seçilir.

Danıştay Kanunu’nun 8.maddesine göre, Cumhurbaşkanı
şu görevleri yapanlar arasından üye seçmektedir:
a. Bakanlık, müsteşarlık, müsteşar yardımcılığı, elçilik, valilik,
b. Generallik, amirallik,

c. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterliği,
d. Hâkimler ve Savcılar Kurulu Genel Sekreterliği,
e. Genel ve katma bütçeli dairelerde veya kamu kuruluşlarında genel müdürlük veya
en az bu derecedeki tetkik ve teftiş kurul başkanlıkları, ile düzenleyici ve denetleyici
kurumların başkanlıkları,
f. Yükseköğrenim kurumlarında hukuk, iktisat, maliye, kamu yönetimi profesörlüğü,
g. Kamu kurum ve kuruluşlarının başhukuk müşavirliği, birinci hukuk müşavirliği, hukuk hizmetleri başkanlığı ve hukuk işleri müdürlüğü,

Birinci Daire’nin inceleyeceği ve karara bağlayacağı veya düşüncesini bildireceği işler şunlardır:
a. Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri,
b. İdari makamlar arasında görev ve yetkiden doğan uyuşmazlıklar,
c. Kanunlarında Danıştay’dan alınacağı yazılı bulunan düşüncelere ilişkin istekler,

d. Kamulaştırma Kanunu’nun otuzuncu maddesinin uygulanmasından çıkan uyuşmazlıklar,
e. İl Özel İdaresi Kanunu gereğince doğrudan doğruya veya itiraz yoluyla Danıştay’a verilen işler
f. Belediye Kanunu ile Danıştay’a verilip idari davaya konu olmayan işler,
g. Derneklerin, kamu yararına çalışan derneklerden sayılabilmesi için yapılacak  teklifler,
h. Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yargılanmalarına ilişkin mevzuat uyarınca görülecek işler.

Genel Kurulun toplanma ve görüşme yeter sayısı, başka bir yasal düzenleme bulunmadığı takdirde, Başkan ve üyeler tam sayısının yarısından fazlası yani salt çoğunluktur.

Başkanlık Kurulunun görevleri şunlardır:
a. Üyelerin görev yerlerini, dairelerin iş durumunu ve ihtiyaçlarını göz önünde tutarak
belirlemek.
b. Zorunlu hâllerde daire başkanı ve üyelerin dairelerini değiştirmek.
c. Danıştay tetkik hâkimlerinin çalışacakları daireleri, kurulları ve görecekleri işleri belli
etmek ve gerektiğinde yerlerini değiştirmek.
d. Daireler arasında iş bölümünü belirlemek.
e. Yetkili merciin neresi olduğu belirtilmemiş olan yönetim işlerini belli etmek veya bu işleri yapmak.
f. Kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirmek.