Davaların İncelenmesi

Dava dilekçeleri ve davaya ilişkin her türlü evrak, ilgili mahkemeye ya da bu mahkemelere gönderilmek üzere idare ve vergi mahkemesi başkanlıklarına verilmelidir. İdare ve vergi mahkemesi bulunmayan yerlerde asliye hukuk hâkimliklerine veya yabancı ülkelerdeki Türk konsolosluklarına verilebilir.

Esas olarak her idari işlem aleyhine ayrı ayrı dava açılması gereklidir. Ancak, İYUK’un 5.maddesine göre, aralarında maddi veya hukuki yönden bağlılık ya da sebep-sonuç ilişkisi bulunan birden fazla işleme karşı bir dilekçe ile de dava açmak mümkündür.

Maddi yönden bağlılık, dava konusu edilecek işlemlerin aynı maddi sebeplere dayanılarak tesis edilmesi halinde söz konusudur. Örneğin aynı eylem sebebiyle kamu görevlisine hem disiplin cezası verilmesi hem de görev yerinin değiştirilmesi işlemleri arasında maddi yönden bağlılık vardır.

Hukuki yönden bağlılık; işlemlerin hukuki dayanaklarının aynı olmasıdır. Ayrıca “idari işlemlerden biri ile ilgili hukuki sorunun çözümünün diğeri veya diğerleri ile ilgili hukuki sorunların çözümünü de etkileyecek olması” halinde de hukuki yönden bağlılıktan söz edilmektedir.

İYUK birden fazla işleme karşı tek dilekçeyle dava açılmasına imkân tanıdığı gibi; hak ve menfaatlerinde iştirak olması ve davaya yol açan maddi olay veya hukuki sebeplerin aynı olması koşuluyla birden fazla kişinin ortak dilekçeyle dava açabilmesine de imkân sağlamaktadır.

Örneğin düzenleyici işlemlere karşı, bu işlemlerden etkilenenlerin de birlikte dava açmaları mümkündür. Çevreyle ilgili işlemlerde, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasında birden fazla kişi ortak dilekçeyle dava açabilmektedirler. Bir belediyenin tüzelkişiliğinin kaldırılması işlemi o beldede yaşayanların ortak menfaatini ihlal etmektedir. Bu sebeple beldede yaşayanların ayrı ayrı dilekçelerle bu işlemin iptali için dava açmaları gerekmemektedir.

Danıştay, idare mahkemesi ve vergi mahkemesi başkanlıklarına veya buralara gönderilmek üzere
ilgili mercilere verilen dilekçelerin harç ve posta ücretleri alındıktan sonra deftere derhal kayıtları yapılarak kayıt tarih ve sayısı dilekçenin üzerine yazılır. Dava bu kaydın yapıldığı tarihte açılmış sayılır. Davacılara, kayıt tarih ve sayısını gösteren imzalı ve mühürlü, pulsuz bir alındı kâğıdı verilir.

Danıştay, idare mahkemesi veya vergi mahkemelerine sunulan dava dilekçeleri, Danıştay’da daire başkanının görevlendireceği bir tetkik hâkimi, idare ve vergi mahkemelerinde ise mahkeme başkanı veya görevlendireceği bir üye tarafından ilk incelemeye tabi tutulur.

İlk inceleme sırasında davanın süresinde açılmadığı, dava açmak için gereken sürenin geçirilmiş olduğu tespit edilmişse, dava bu aşamada reddedilir.

Dava dilekçesinde bulunması gereken hususlar, İYUK’un 3.maddesinde düzenlenmiştir. Bu hususlardan bazılarının eksikliği halinde, 30 gün içinde eksikliklerin giderilmesi için dilekçenin reddine karar verilir. Dilekçenin reddi kararları kesindir. Verilen süre sonrasında aynı eksikliklerle dava açılması halinde dava reddedilir.

İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 16.maddesine göre; dava dilekçelerinin ve eklerinin birer örneği davalıya tebliğ edilir. Davalı idarenin dava dilekçesine karşı vereceği savunma da davacıya tebliğ olunur. Dava konusu işleme ilişkin işlem dosyalarının aslı veya onaylı örneği de idarenin savunması ile birlikte, Danıştay veya ilgili mahkeme başkanlığına gönderilir. Davacının, idarenin cevabına karşı ikinci bir dilekçe sunma hakkı daha mevcuttur. Davacının ikinci dilekçesi davalıya, davalının vereceği ikinci savunma da davacıya tebliğ edilir. Buna karşı davacı cevap veremez.

İdari yargılama usulünde, görülmekte olan davanın çözümlenmesi için gereken bilgi ve belgeler, idari yargı mercileri tarafından doğrudan araştırılır ve incelenir. Davanın taraflarının sunmasına veya talebine bağlı olmaksızın her çeşit incelemenin mahkeme tarafından yapılması, resen araştırma ilkesi olarak adlandırılmıştır. Resen araştırma ilkesi, bir taraftan yargılamada, göz önüne alınması gereken kamu düzenine ilişkin hususlarda mahkemenin sağlıklı bir sonuca ulaşabilmesi, bir taraftan da idari yargı denetiminin bir hukuka uygunluk denetimi olması ve herhangi bir işlem veya eylemin hukuka uygun olup olmadığının bazen kapsamlı bir araştırma ve incelemeyi gerektirebilmesi nedeniyle önemli bir ilkedir.

Duruşmalara ilişkin esaslar, Kanun’un 18. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre: duruşmaları Daire
veya mahkeme başkanı yönetmektedir. Duruşmalar açık olarak yapılır. Ancak genel ahlakın veya kamu güvenliğinin gerekli kıldığı hallerde, görevli daire veya mahkemenin kararı ile duruşmanın bir kısmı veya tamamının gizli olarak yapılması mümkündür.

Danıştay’da görülen davaların duruşmalarında savcının bulunması şarttır. Taraflar dinlendikten sonra savcı yazılı düşüncesini açıklar. Bundan sonra taraflara son olarak ne diyecekleri sorulur ve duruşmaya son verilir. Duruşmalı işlerde savcılar, keşif, bilirkişi incelemesi veya delil tespiti yapılmasını yahut işlem dosyasının getirtilmesini istedikleri takdirde, bu istekleri görevli daire veya kurul tarafından kabul edilmezse, işin esası hakkında ayrıca yazılı olarak düşünce bildirirler.

Duruşmalarda tutanak tutulmaması, tarafların belirttikleri hususların sonradan tekrar gözden geçirilmesini engellediği için yargıçların görevini güçleştirmektedir. Gerçi, genellikle dilekçelerde yazılanlar, duruşmalarda tekrar edildiği için bu yönden fazla sakınca olduğu söylenemez. Kaldı ki duruşma esnasında alınan notlarla duruşmaların tutanak altına alınmamasının yarattığı olumsuzluklar giderilebilir. Fakat, yargıcın daha sağlıklı karar verebilmesi için duruşmalarda yapılan açıklamaların tutanak altına alınması gereklidir.

İYUK’un 20. maddesinin 5. fıkrasına göre: Danıştay, bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinde dosyalar, bu Kanun ve diğer kanunlarda belirtilen öncelik veya ivedilik durumları ile Danıştay için Başkanlar Kurulunca, diğer mahkemeler için Hâkimler ve Savcılar Kurulunca konu itibariyle tespit edilip Resmi Gazete’de ilan edilecek öncelikli işler göz önünde bulundurulmak suretiyle geliş tarihlerine göre incelenir ve tekemmül ettikleri sıra dâhilinde bir karara bağlanır. Bunların dışında kalan dosyalar ise tekemmül ettikleri sıraya göre ve tekemmül tarihinden itibaren en geç altı ay içinde sonuçlandırılır.

Kanun, davaların dosyanın tekemmülünden yani dilekçelerin verilmesi, gerekli bilgi ve belgelerin toplanması aşamasından sonra en geç altı ay içinde sonuçlandırılmasını emretmektedir.

İdari yargıdaki ağır iş yükü, davaların Kanun’da belirtilen sürelerde sonuçlandırılmasına
engel olmaktadır.

Her dava dosyası için görüşmelere katılan başkan ve üyelerin, Danıştayda düşünce veren savcının, tetkik hâkiminin ve tarafların ad ve soyadlarını, incelenen dosya numarasını, kısaca dava konusunu ve verilen kararın neticesini, çoğunlukta ve azınlıkta bulunanları gösteren bir tutanak düzenlenmektedir.

Kararlar, verildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yazılır ve imzalanır.