İDARİ YARGI - Deneme Sınavı - 8

Adli yargı ceza davalarının ve kişiler arasında çıkan hukuki uyuşmazlıkların çözümlendiği genel yargı
düzenidir. Bu yargı düzeninin yüksek mahkemesi Yargıtay’dır.

Birden fazla yargı düzeninin varlığının kaçınılmaz sonucu olan görev ve hüküm uyuşmazlıklarının çözümlenmesi için Uyuşmazlık Mahkemesi kurulmuştur. Anayasa’nın 158.maddesine göre: Uyuşmazlık Mahkemesi adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir.

Yürütme ve idarenin hukuka aykırı işlemlerini iptal etmek; idari işlem ve eylemlerden zarar görenlerin zararlarının tazminini sağlamakla görevli yargı düzeni idari yargıdır.

İdari rejim sistemi idareye üstün ayrıcalıklar tanır, kamu kudretini kullanma imkânını sunar. Kamu kudreti, darenin kamu yararını gerçekleştirebilmek için özel hukuk kişileri karşısında bu kişilerin rızaları aranmaksızın işlemler yapabilme şeklinde sahip olduğu üstün yetki ve ayrıcalıklardır.

Fransa örneğinde, idari rejimin ve dolayısıyla idari yargının doğuşu, hukuki zorunluluklardan ziyade, siyasal ve tarihi nedenlere dayanmaktadır.

Şura-yı Devlet tarafından verilen karar, yargısal bir işlem olarak kabul edilmiyordu. Bu kararlar diğer kararlar gibi istişari (görüş bildirici) nitelik taşıyordu. Bu sistemde Şura-yı Devlet kararı, hukuka aykırılığı veya bir zararın varlığını belirtmekle birlikte, iptal veya tazmin hükmünü içermiyordu.Karar üzerine yapılması gerekenler idarenin takdirine bırakıldığı için verilen karar, sadece görüş bildirme niteliğini taşımaktaydı.

1982 yılında idare, vergi ve bölge idare mahkemelerinin kurulmasıyla iki dereceli idari yargı sistemi tamamlanmıştır. Buna göre; idari işlem ve eylemlerden kaynaklanan uyuşmazlıkları çözümlemekle görevli idari yargı mercileri Danıştay’ın yüksek mahkeme olarak kurulduğu bir sistem içinde yer alırlar.

Anayasa’nın 155. maddesine göre Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir.

Belediye başkanları, Danıştay üyeliğine atanabilecek devlet görevlilerinden değildir.

Başkanvekili ve daire başkanı seçilebilmek için üç yıl süre ile Danıştay üyeliği yapmış olmak zorunludur.

I, II ve IV. cümlelerde verilen işler Birinci Daire'nin karara bağladığı işlerdendir. III. cümledeki uyuşmazlıkları çözmek, dava dairelerinin görevlerinden biridir.

Zorunlu hâllerde daire başkanı ve üyelerin dairelerini değiştirmek, Başkanlık Kurulunun görevleri arasındadır.

Bu mahkemelerin kaldırılmasına veya yargı çevrelerinin değiştirilmesine, İçişleri, Maliye Bakanlıkları ile Gümrük ve Tekel Bakanlığının görüşleri alınarak, Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Kurulunca karar verilir.

Ülkemizde idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların ayrı bir yargı düzeni
içinde yer alan mahkemeler tarafından çözümlenmesi sistemi, Fransa’dan alınmıştır.

1982 yılında idare, vergi ve bölge idare mahkemelerinin kurulması suretiyle ülkemizde iki dereceli idari yargı sistemi tamamlanmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda, Tanzimat sonrasında Fransa örneği benimsenmiş, idari uyuşmazlıklara kadılar değil, mülkiye memurları bakmaya başlamıştır.1838 tarihinde kurulan Meclis-i Vala-yı Ahkâm-ı Adliye, hem memurların yargılandığı hem de idare aleyhine dava açılabilen bir idari yargı mercii olarak görev yapmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda, Tanzimat sonrasında Fransa örneği benimsenmiş, idari uyuşmazlıklara kadılar değil, mülkiye memurları bakmaya başlamıştır.1838 tarihinde kurulan Meclis-i Vala-yı Ahkâm-ı Adliye, hem memurların yargılandığı hem de idare aleyhine dava açılabilen bir idari yargı mercii olarak görev yapmıştır. 1861 tarihinden itibaren bu görevi Meclis-i Vala bünyesinde kurulan Muhakemat Dairesi yürütmüş; 1868 yılında ise Meclis-i Vala, Şurayı Devlet (Danıştay) ve Divan-ı Ahkâm-ı Adliye olarak ikiye ayrılarak adli ve idari yargı ayırımı tesis edilmiştir.

Anayasa’nın 155. maddesine göre Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir.

Danıştay üyeleri, idari yargı hâkim ve savcıları ile Yasa’nın 8. maddesinde sayılan idari görevlerde bulunanlar arasından on iki yıl için seçilir.

Danıştay Kanunu’nun 8.maddesine göre, Cumhurbaşkanı
şu görevleri yapanlar arasından üye seçmektedir:
a. Bakanlık, müsteşarlık, müsteşar yardımcılığı, elçilik, valilik,
b. Generallik, amirallik,

c. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterliği,
d. Hâkimler ve Savcılar Kurulu Genel Sekreterliği,
e. Genel ve katma bütçeli dairelerde veya kamu kuruluşlarında genel müdürlük veya
en az bu derecedeki tetkik ve teftiş kurul başkanlıkları, ile düzenleyici ve denetleyici
kurumların başkanlıkları,
f. Yükseköğrenim kurumlarında hukuk, iktisat, maliye, kamu yönetimi profesörlüğü,
g. Kamu kurum ve kuruluşlarının başhukuk müşavirliği, birinci hukuk müşavirliği, hukuk hizmetleri başkanlığı ve hukuk işleri müdürlüğü,