İDARİ YARGI VE ANAYASA YARGISI

GİRİŞ
Anayasa Mahkemesi’nin norm denetimi dışında da Anayasanın kendisine vermiş olduğu birtakım yetki ve görevleri söz konusudur. Bunlardan
birisi siyasi partileri denetlemektir. Siyasi partiler
demokratik bir devletin vazgeçilmez unsurlarından olması sebebiyle kural olarak serbestlik ilkesine tabidirler. Ancak bu serbestlik belli sebeplere
dayanılarak anayasal ve yasal bazı kısıtlamalara
tabi tutulabilir. Bu kısıtlamalara uyulup uyulmadığının tespitini ve uyulmadığı durumlarda uygulanacak yaptırımı belirlemek görevi Anayasa
Mahkemesi’ne aittir.

Anayasa Mahkemesi ayrıca bazı kamu görevlilerini yargılamakla görevlidir. Bu kamu görevlileri
bulundukları konum itibariyle devletin üç temel
erkini ve silahlı kuvvetleri temsilde hiyerarşik açıdan en üst sırada yer alan kişilerdir. Yapılan yargılama ilgili kişilerin görevleriyle ilgili cezai sorumluluğuna ilişkin olup bu yargılama sırasında yüksek
mahkeme Yüce Divan sıfatını almaktadır. Bu kişilerin Yüce Divan’a sevk edilmesi ise bazı özel usul
ve esaslara tabi tutulmuştur.

Anayasa Mahkemesi ayrıca bazı kamu görevlilerini yargılamakla görevlidir. Bu kamu görevlileri
bulundukları konum itibariyle devletin üç temel
erkini ve silahlı kuvvetleri temsilde hiyerarşik açıdan en üst sırada yer alan kişilerdir. Yapılan yargılama ilgili kişilerin görevleriyle ilgili cezai sorumluluğuna ilişkin olup bu yargılama sırasında yüksek
mahkeme Yüce Divan sıfatını almaktadır. Bu kişilerin Yüce Divan’a sevk edilmesi ise bazı özel usul
ve esaslara tabi tutulmuştur.
Anayasa Mahkemesi kararları hukuk düzende
yarattığı etki ve sonuçlar açısından ayrıca değerlendirilmeyi gerektirmektedir. Zira yüksek mahkemenin kararları herkes için bağlayıcı ve kesindir. Ayrıca Mahkeme, kanunların ve anayasada sayılan diğer
düzenlemelerin anayasaya uygun olup olmadığını
denetleyerek anayasaya aykırı bulduğu normları
iptal edebilir veya aykırı bulmayarak iptal talebini reddedebilir. Diğer bir deyişle yetkili organlarca
yürürlüğe konulan hukuk kuralları Mahkemenin
vereceği karara göre hukuk aleminden silinebilir
veya hukuk aleminde kalmaya devam edebilir.

SİYASİ PARTİLERİN YARGISAL
DENETİMİ VE YÜCE DİVAN GÖREVİ
Siyasi partilerin yargısal denetimi esasları aşağıda ayrıntılarıyla incelenmiştir.
Siyasi Partilerin Uyacakları Esaslar
(Yasaklar ve Sınırlandırmalar)
Siyasi partilerin serbestçe faaliyette bulunması
kuraldır. Buna karşın demokratik rejimin gereği
gibi işleyebilmesi için, siyasi partilere birtakım sınırlamalar getirilebilir (Anayasa Mahkemesi’nin,
E.2002/1 -Siyasî Parti Kapatma- K.2008/1 sayılı kararı). Anayasa’nın siyasi partilerin uyacakları
esaslara yönelik 69. maddesinin ilk hali ile 1995 ve
2001 yılında yapılan değişiklikler karşılaştırıldığında çıkan farklılıklar şu şekilde sıralanabilir:
• Siyasi partilerin parti içi düzenlemeleri ve çalışmalarının yanı sıra “faaliyet”lerinin de demokrasi ilkelerine uygun olması öngörülmüştür.
• Siyasi partilerin dernek, sendika, vakıf, kooperatif ve mesleki kuruluşlarla ilişki kurma
ve işbirliği yapma yasağı kaldırılmıştır.
• Siyasi partilerin mali denetimine ilişkin
esaslar daha ayrıntılı olarak yeniden düzenlenmiştir.
• Siyasi partilerin kapatılması konusunda
yeni bir düzenleme yapılarak “partinin tüzüğü ve programının Anayasal hükümlere
aykırı olması” veya “partinin anayasal hükümlere aykırı eylemlerin işlendiği bir odak
haline gelmesi” nedenleriyle kapatılması
şeklinde bir ayrıma yer verilmiştir.
• Eski düzenlemedeki “Temelli kapatılan siyasi
partilerin kurucuları ile her kademedeki yöneticileri; yeni bir siyasi partinin kurucusu,
yöneticisi ve denetçisi olamayacakları gibi,
kapatılmış bir siyasi partinin mensuplarının
üye çoğunluğunu teşkil edeceği yeni bir siyasi
parti de kurulamaz.” hükmü “Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz.”
ve “Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına
beyan ve faaliyetleriyle sebep olan kurucuları
dahil üyeleri, … beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve denetçisi
olamazlar.” şeklinde değiştirilmiştir.

2001 yılında Anayasa’nın 69. maddesindeki
değişikliklerle ek birtakım yenilikler getirilmiştir.
Bunlar şunlardır:
Anayasa’ya aykırı eylemleri nedeniyle partilerin
kapatılması için aranan odak haline gelme kriteri
doğrudan Anayasa ile tanımlanmıştır; partilerin
tüzük, program ya da eylemlerinin Anayasa’ya
aykırılığı nedeniyle kapatılabileceği durumlarda,
kapatma yerine, eylemin ağırlığına göre devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakma
yaptırımının da uygulanabilmesi kabul edilmiştir.
Nihayet Anayasa’da siyasi partilerle ilgili son değişiklik ise 2010 yılında gerçekleştirilmiştir. Buna
göre, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet
yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy
çokluğu şartı aranmaktadır (m. 149/3).

Siyasi Partilerin Amaç ve
Faaliyetlerine İlişkin Yasaklar
1982 Anayasası siyasi partilerin amaç ve faaliyetlerine ilişkin uyacakları esasları, ilk ve en temel olarak 68/4. maddesinde göstermiştir. Buna
göre, ”Siyasal partilerin tüzük ve programları ve
eylemleri, devletin bağımsızlığına, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına,
eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine aykırı olamaz;
sınıf veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi
bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi
amaçlayamaz; suç işlenmesini teşvik edemez.” (m.
68/4). Bu sınırlamalar siyasal parti faaliyetlerinin
ve amaçlarının sınırlarını çizmektedir. Anayasa’nın
69. maddesinin 1, 2 ve 3. maddesi siyasi partilerin
faaliyetleriyle ilgili şu esaslara yer vermiştir:
Siyasi partilerin faaliyetleri parti içi düzenlemeleri ve çalışmaları demokrasi ilkelerine uygun
olur, bu ilkelerin uygulanması kanunla düzenlenir;
siyasi partiler ticari faaliyetlere girişemezler; siyasi
partilerin gelir ve giderleri amaçlarına uygun olması gerekir bu kuralın uygulanması kanunla düzenlenir. Denetim Anayasa Mahkemesince yapılır.
Anayasa Mahkemesi bu görevi yerine getirirken
Sayıştay’dan yardım alır. Denetim sonunda verilen
karar kesindir.

Siyasi partilerin gelir ve olağan harcamaları ile
seçim harcamalarının mevzuata uygun olup olmadığı yönünden yapılacak denetime mali denetim
denilmektedir. Demokratik toplumlarda siyasal
rekabetin adil olması ve partilerin ekonomik güç
odaklarının baskısından kurtulması açısından
önem arz etmektedir (Anayurt, 2019: 532).

Siyasi partilerin amaç ve faaliyetlerine ilişkin yasaklara ait düzenlemeler, Siyasi Partiler Kanunu’nda da yer almaktadır.

Siyasi Partilerin Uyacakları Esaslar
(Yasaklar ve Sınırlandırmalar)

Siyasi Partilerin Amaç ve
Faaliyetlerine İlişkin Yasaklar

Siyasi Partilerin Örgütlenmelerine
İlişkin Yasaklar

Yasaklara Uymayan Partilere
Uygulanacak Yaptırımlar

-Siyasi Partinin Eylemlerinin Anayasa’nın
Madde 68/4 Hükmüne Aykırı Olması

Siyasi Partinin Yabancılardan Yardım
Alması

Siyasi Partiler Kanunu’nda 101.
Madde Dışında Öngörülmüş Olan
Yaptırımlar

Doktrinde çoğunluk görüşü, siyasi partilerin sadece Anayasa’da sayılan sebeplerle kapatılabileceğini,
bu sebepler dışında diğer sebeplerle siyasi partilerin kapatılamayacağını ileri sürmektedir (Sabuncu,
2005: 127). Anayasa Mahkemesinin de bu doğrultuda yukarıda belirtilen doktrin görüşünü kabul
ettiğini söyleyebiliriz (Anayasa Mahkemesi’nin,
E.2003/21 K.2003/13 sayılı kararı).

Dava Açma ve Davaya Bakma Yetkisi 2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 100. maddesinde dava açma yetkisi düzenlenmiştir. Buna göre “Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı siyasal parti kapatılması davasını ya re’sen veya Adalet Bakanının istemiyle yahut bir başka siyasal partinin istemi üzerine açar.”