İDARİ YARGI VE ANAYASA YARGISI

Siyasi partilerin faaliyetleri parti içi düzenlemeleri ve çalışmaları demokrasi ilkelerine uygun olur, bu ilkelerin uygulanması kanunla düzenlenir; siyasi partiler ticari faaliyetlere girişemezler; siyasi partilerin gelir ve giderleri amaçlarına uygun olması gerekir bu kuralın uygulanması kanunla düzenlenir. Denetim Anayasa Mahkemesince yapılır. Anayasa Mahkemesi bu görevi yerine getirirken Sayıştay’dan yardım alır. Denetim sonunda verilen karar kesindir.

2017 değişikliği sonrasında Anayasa Mahkemesi 15 üyeli hâle getirilmiştir.

Anayasa’da 2001 yılında yapılan değişikliklerle, Anayasa Mahkemesinin, temelli kapatması yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasî partinin devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verebileceği hükmü getirilmiştir.

2017 Anayasa değişikliklerinin hükümet sistemine ilişkin kısımları yürürlüğe girdiğinden bir siyasi partinin kapatılmasını isteyebilecek makam Cumhurbaşkanlığı’dır.

Bir siyasi partinin Cumhuriyet Başsavcılığından dava açılmasını isteyebilmesi için şu şartları birlikte taşıması gerekir. Son milletvekili seçimlerine katılmış olmalı, TBMM’de grubu bulunmalı, ilk büyük kongresini yapmış olmalı, dava açılması partinin merkez karar ve yönetim kurulunun üye tamsayısının salt çoğunluğu ile istenmiş olmalı ve parti genel başkanı bu isteği Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısına yazılı olarak sunmalı.

Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kurucuları dâhil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazete’de gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar (An. mad. 69/9).

Kapatma kararı ile birlikte siyasi partinin tüzel kişiliği sona erer; Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatılan siyasi partinin bütün malları Hazineye geçer. (SPK. mad. 107); temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz (Any. mad.69/8 ve SPK mad. 95); bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kurucuları dâhil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazete’de gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar (An. mad. 69/9). SPK 95. madde buna ilave olarak, “Siyasi partiler bu kişileri hiçbir suretle seçimlerde aday gösteremezler.” hükmüne yer vermiştir. Bu durumda beyan ve eylemleri ile partisinin kapatılmasına sebep olanların, parti listesinden milletvekili adayı olmaları mümkün değildir. Ancak bu kişilerin bağımsız aday olarak seçime girmesini engelleyen herhangi bir hukuki engel yoktur. Diğer deyişle, bu gibi kişiler bir partiye bağlı olarak değil, bağımsız olarak siyasi faaliyetlerini sürdürebilirler.

Yüce Divan’da savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcı vekili yapar.

Anayasa’da siyasi partilerle ilgili son değişiklik ise 2010 yılında gerçekleştirilmiştir. Buna
göre, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy çokluğu şartı aranmaktadır (m. 149/3).

2820 sayılı SPK’nin EK 1. maddesi de “Milletvekili genel seçimlerinde toplam geçerli oyların %3’ünden fazlasını alan siyasi partilere” aldıkları oylarla orantılı olarak devlet yardımının yapılacağını düzenlemiştir.

Eski düzenlemedeki “Temelli kapatılan siyasi partilerin kurucuları ile her kademedeki yöneticileri; yeni bir siyasi partinin kurucusu, yöneticisi ve denetçisi olamayacakları gibi, kapatılmış bir siyasi partinin mensuplarının üye çoğunluğunu teşkil edeceği yeni bir siyasi parti de kurulamaz.” hükmü “Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz.” ve “Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan ve faaliyetleriyle sebep olan kurucuları dahil üyeleri, … beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve denetçisi olamazlar.” şeklinde değiştirilmiştir.

2820 sayılı SPK’nin EK 1. maddesi “Milletvekili genel seçimlerinde toplam geçerli oyların %3’ünden fazlasını alan siyasi partilere” aldıkları oylarla orantılı olarak devlet yardımının yapılacağını düzenlemiştir. Bu yardımlar ancak siyasi partinin ihtiyaçları ve parti çalışmaları için kullanılabilecektir.

Hâkimler ve savcılar Sayıştay dâhil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar.

Yasaklara uymayan siyasi partilerin kapatma kararı Anayasa Mahkemesi tarafından verilir.

Kapatma kararı ile birlikte siyasi partinin tüzel kişiliği sona erer; Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatılan siyasi partinin bütün malları Hazineye geçer. (SPK. mad. 107); temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz (Any. mad.69/8 ve SPK mad. 95); bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kurucuları dâhil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazete’de gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar (An. mad. 69/9). SPK 95. madde buna ilave olarak, “Siyasi partiler bu kişileri hiçbir suretle seçimlerde aday gösteremezler.” hükmüne yer vermiştir. Bu durumda beyan ve eylemleri ile partisinin kapatılmasına sebep olanların, parti listesinden milletvekili adayı olmaları mümkün değildir. Ancak bu kişilerin bağımsız aday olarak seçime girmesini engelleyen herhangi bir hukuki engel yoktur.

1982 ve 1961 Anayasalarına göre Anayasa Mahkemesinin kararları kesindir. Bir hukuk kuralına ilişkin iptal kararı verilmesi o kuralın anayasa aykırı olduğu anlamına gelmektedir. Anayasa Mahkemesi kararları Resmî Gazete’de hemen yayımlanır ve bu tarihten itibaren yasama, yürütme ve yargı yerleri de dahil herkes için bağlayıcı bir hal alır. 1982 Anayasasında 1961 Anayasasından farklı olarak, Anayasa Mahkemesine yürürlükten kaldırma tarihi konusunda bir zaman aralığı belirleme hakkı tanımaktadır. Buna göre, Anayasa Mahkemesi iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihi bir yıl süre ile erteleyebilir.

Hakkında yokluk kararı verilen bir işlem hukuka o denli aykırıdır ki yapıldığı andan itibaren hukuk âleminde hiç vücut bulmamış, hüküm ve sonuç doğurmamış sayılır.

Ceza hükmü içeren bir kanunun Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi durumunda, iptal kararının geriye yürümemesi, yani mahkûmiyetin sürdürülmesi en başta “Kanunsuz suç ve ceza olmaz.” temel ilkesine aykırı olacaktır.

1982 Anayasasının 153. maddesinin 3. fıkrası ile 1961 Anayasasının 152. maddesinin 2. fıkrasına göre; kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri veya TBMM İçtüzüğü ya da bunların hükümleri, iptal kararının Resmî Gazete’de yayımlandığı gün yürürlükten kalkar. 1982 Anayasasında 1961 Anayasasından farklı olarak, Anayasa Mahkemesine yürürlükten kaldırma tarihi konusunda bir zaman aralığı belirleme hakkı tanımaktadır. Buna göre, Anayasa Mahkemesi iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihi bir yıl süre ile erteleyebilir. Ancak bu süre bir yılı geçemez.

Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında görevleri ile ilgili suç işledikleri iddiasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir. Cumhurbaşkanı’nın Yüce Divan’a sevki kararı alınabilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyu gereklidir.