İDARİ YARGI VE ANAYASA YARGISI

Türkiye, bireysel başvuru müessesesinin kabul edilmesi, aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılacak başvuru sayısını azaltmak ve Türkiye’yi ihlal kararları nedeniyle yüklü miktarda tazminat ödemekten kurtarmak nedeniyledir. Prestij kazanmakla hiçbir ilgisi yoktur.

Alman öğretisini izleyen yazarlar, bireysel başvurunun işlev- lerini Alman öğretisine benzer şekilde sıralamaktadır. Örneğin Sağlam’a göre, bireysel başvuru, her şeyden önce temel hak ve özgürlüklerin dolaysız kullanımını sağlar; “anayasaya uygun yorum” yönteminin alanını genişletir; tüm hukuk düzenine yayılan etkisiyle anayasa düzeyinde yargıda birlik ve bütünlüğü sağlar; eğitici bir etkiye sahiptir; yurttaşlarda demokrasi bilincinin, “hak sahibi vatandaş olma”, hakkını sonuna kadar arama bilincinin yaygınlaşmasını sağlar.

Ancak bireysel başvurunun milliyetçilik duygularının geliştirilmesiyle ilgili bağlantısı yoktur.

Ülkemizde bireysel başvuru yolu, 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan halkoylamasıyla kabul edilen 5982 sayılı Kanun’un, Anayasa’nın 148. ve 149. maddelerinde yaptığı değişiklikle hukuk sistemimize girmiştir. Anayasanın 148. maddesinin birinci fıkrasında yapılan değişiklikle, bireysel başvuruları karara bağlama, Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerine dâhil edilmiştir.

Başvuru formunda verilmesi gereken kararın yazılması,

Hakkında kabul edilebilirlik kararı verilip esas inceleme aşamasına geçilen başvurularla ilgili olarak, öncelikle Bölümler Başraportörü ilgili başvuruya ilişkin görüşünün alınması için Adalet Bakanlığına bildirimde bulunur (İçtüzük m. 37/4). Adalet Bakanlığı gerekli gördüğü hallerde görüşünü 30 gün içerisinde yazılı olarak Mahkemeye bildirir.

6216 sayılı Kanun’un 49/6. maddesine göre, “Bölümlerin, bir mahkeme kararına karşı yapılan bireysel başvurulara ilişkin incelemeleri, bir temel hak- kın ihlal edilip edilmediği ve bu ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağının belirlenmesi ile sınırlıdır”. İhlal kavramı, daha önce de ifade edildiği gibi, bir temel hak ve hürriyetin koruduğu alana işlem, eylem ya da ihmal yoluyla yapılan hukuka aykırı müdahaleleri ifade etmektedir.

Kişilerin hukuki güvenliğini sağlamayı amaçlayan hukuki güvenlik ilkesi, hukuk normlarının öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde devlete güven duyabilmesini, devletin de yasal düzenlemelerinde bu güven duygusunu zedeleyici yöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar. Bu anlamda temel hak ve özgürlükler alanında yasama organının, keyfiliğe izin vermeyen, öngörülebilir düzenlemeler yapma zorunluluğu bulunmaktadır.

Serbest girişimin hukuki güvenlik ilkesiyle doğrudan bir bağlantısı yoktur.

Mülkiyet hakkı, bireysel başvuruya konu olabilecektir.

Başvurucunun akrabalarının tüm kimlik bilgilerini bildirmesi, bireysel başvuru koşullarından biri değildir.

Bir mahkeme aracılığıyla yapılan başvuruda, başvurunun yapıldığı tarih, başvuru dosyasının Anayasa Mahkemesine ulaştığı tarih değildir. O tarih duruma ve koşullara göre değişebilir.

Anayasa Mahkemesi’nin zaman bakımından yetkisi 23 Eylül 2012 tarihiyle başlamış
olup Anayasa Mahkemesi bu tarihten beri bireysel başvuruları incelemekte ve kararlar vermektedir.

Bireysel başvuru, temel hakları ihlal edilenlere tanınan özel bir hak arama yolu olup diğer hak arama yollarına göre yöntemi ve sonuçları itibariyle farklı yönleri bulunmaktadır. Bireysel başvuru kural olarak kamu gücü işlemlerine karşı yapılır.  Bireysel başvuru, ikincil nitelikte bir kanun yoludur. Bireysel başvuru, ek bir istinaf ya da temyiz yolu da değildir. Kanun yolunda ortaya çıkan her türlü hukuka aykırılığın giderilmesi değil, ancak AİHS kapsamındaki anayasal bir hakkın ihlali iddiası, bireysel başvuruya konu olabilmektedir.

Bireysel başvuruda bulunulurken ya da başvurunun incelenme sürecinde avukat tutmak zorunlu değildir. Bireysel başvurular, Anayasa Mahkemesinin sitesinde yer alan başvuru formunun doldurularak Mahkemeye ulaştırılması ile yapılır. İçtüzük ekinde ve Mahkeme İnternet sitesinde yayınlanan bireysel başvuru formu örneği doldurulmak suretiyle bireysel başvuru yapılması öngörülmüş olup, sözlü şekilde başvuru yapılmasına olanak tanınmamıştır. Bu nedenle, başvuruların yazılı şekilde yapılması zorunludur. Bireysel başvuruda başvuru formunun resmi dilde, yani Türkçe olarak doldurulması gerekir. Başvuruların başvuruya konu kararı veren mahkemeler vasıtasıyla yapılma zorunluluğu bulunmamaktadır.

Bireysel başvurunun maddi şartları, başvuru formunda belirtilen hususların içeriğine ilişkin olarak aranan şartlardır. Bu şartlar arasında aşağıdakiler yer alır:

Hukuki belirlilik ilkesi ise yasal düzenlemelerin hem kişiler hem de idare yönünden herhangi bir kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net, anlaşılabilir ve uygulanabilir olmasını ve kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu önlem içermesini ifade etmektedir.

Bireysel başvurulara ilişkin olarak Bölümlerin kararları arasında oluşmuş veya oluşabilecek farklılıkları gidermek ve Bölümlerce kendisine sevk edilen konuları karara bağlamak Genel Kurulun görevleri arasında bulunmaktadır. Dolayısıyla Bölümler, belirli şartların oluştuğu kanaatine varmaları hâlinde karar verme işini Genel Kurula havale edebilmektedir. İhlal kararı verilen hallerde yargılamanın yenilenmesinin gerekliliği hususundaki takdir derece mahkemelerine değil ihlalin varlığını tespit eden Anayasa Mahkemesine bırakılmıştır. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hallerde başvurucu lehine uygun bir tazminata hükmedilebilir. Bölümler kararlarını salt çoğunlukla alırlar.

Bölümler tarafından verilen kararlar kesindir. Kararların imzalı suretleri Mahkeme arşivinde saklanır. Mahkeme kararları kesin olduğu gibi bağlayıcıdır. Anayasa Mahkemesince verilen ihlal kararı nihai ve bağlayıcı nitelikte olup, başka bir merci tarafından Anayasa’ya veya kanuna uygunluk yönünden denetlenemez. İhlal kararının hukuki sonuç doğurabilmesi için Resmî Gazete’de yayımlanması gerekli olmayıp ilgili mercie tebliği veya gönderilmesi yeterlidir.

Tedbir kararının verilmesi halinde esas hakkındaki kararın en geç altı ay içinde verilmesi
gerekir.

6216 sayılı Kanunun 51. maddesine göre, “Bireysel başvuru hakkını açıkça kötüye kullandığı tespit edilen başvurucular aleyhine, yargılama giderlerinin dışında, ayrıca iki bin Türk lirasından fazla olmamak üzere disiplin para cezasına hükmedilebilir”.

Anayasa’da yer alan hak ve özgürlüklerden Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi veya Türkiye’nin taraf olduğu Ek Protokoller kapsamında olmayan haklar bireysel başvuruya konu edilemezler. Bunlar, çalışma hakkı, kamu hizmetine girme hakkı, adaletli bir ücret edinme hakkı, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması hakkı, sosyal güvenlik hakkı, vatandaşlık hakkı, dilekçe hakkı gibi haklardır.