İDARİ YARGI VE ANAYASA YARGISI

Anayasaya uygunluk denetimi öteden beri anayasalarımızda  tartışılmıştır. Şöyle ki; 1921 Anayasasını bir kenara bırakırsak,
Osmanlı Devleti’nin son zamanına damgasını vuran 1876 Anayasasında ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kapsamlı kurucu metni olan 1924 Anayasasında bu durum yeterli açıklıkta düzenlenmemiştir. 1924 Anayasasında bu durumun düzenlenmemesi ve mahkemelerin Somut Norm Denetimi vasıtası ile kanunların anayasaya uygunluğunu denetleyeceği fikri, gerekli hukuki zemine oturtulamadığından uygulanamamış ve bir boşluk söz konusu olmuştur. Anayasaya uygunluk denetimi kapsamlı olarak ilk defa, kendisine, 1961 Anayasasında ve ardından da 1982 Anayasasında yer bulmuştur.

1982 Anayasasının 148–152. maddeleri arasında; Anayasa Mahkemesinin, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve çeşitli parlamento kararları ile TBMM içtüzüğünün şekil ve muhteva açısından denetlenebileceği düzenlenmiştir.

Kararnameler, mevcut sistemdeki gibi Anayasa Mahkemesi tarafından esas ve şekil denetimine tabidir. Şekil ve esas bakımından Resmî Gazete’de yayımlandığı tarihten itibaren 60 günlük süre zarfında; Cumhurbaşkanı, TBMM’de en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubu ve TBMM’nin en az beşte biri tutarındaki milletvekili Anayasa Mahkemesi’ne iptal davası açmaya yetkilidir.

Parlamento kararlarının denetimi, 1982 Anayasasına göre, Anayasa Mahkemesinin istisnai yetkisi olarak gözükmektedir. Bunlar, yasama dokunulmazlığın kaldırılmasına ve TBMM üyeliğinin düşmesine ilişkin kararlardır.

1961 ve 1982 Anayasalarının her ikisinde de düzenleme alanı bulan Milletlerarası Antlaşmalar anayasa yargısının denetimi dışında tutulmuştur (1961 AY. md. 65 ve 1982 AY. md. 90).

Bu denetim şeklinin, esas bakımından denetimden önemli bir farkı söz konusudur. Esas bakımından denetim; kanunlar, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, parlamento kararları ve içtüzük için yapılabilmektedir. Oysa şekil bakımından denetiminde, bunlara ilaveten anayasa değişikliklerinin yargısal denetimi de söz konusu olmaktadır. 1982 Anayasası’na göre kanunlar, olağan dönem cumhurbaşkanlığı kararnameleri, anayasa değişiklikleri şekil bakımından denetime tabidir. Anayasanın 148/I maddesinde açıkça düzenlenmiştir.

İptal davasının genel korunma davası ve organ davası olmak üzere iki çeşidi vardır. Organ davası belirli organ veya kurumlar tarafından, kendi varlık ve görevlerini ilgilendiren durumlarda kanunların anayasaya aykırılığından bahisle açılan davadır. 1961 Anayasasında her iki yolda tatbik alanı bulmuşken 1982 Anayasasında organ davası ile ilgili düzenlemelere yer verilmemiştir.

1961 Anayasası ile “Organ Davası’’ kabul edilmiştir. Organ Davası, kendi varlık ve görev alanlarını ilgilendiren durumlarda belli kurumların kullandığı dava açma yetkisidir. Bu kurumlar; Yüksek Hâkimler Kurulu, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay ve üniversiteler idi.

Vergi itiraz ve temyiz komisyonları, il ve ilçe seçim kurulları, hakemler gibi görevi uyuşmazlık çözmek olsa bile, bu kişilerin Anayasa Mahkemesine somut norm denetimi ile başvuruları söz konusu olmamaktadır.

1961 Anayasasında genel mahkemelere istisnai ve şartlı olarak tanınmış bulunan anayasaya uygunluk denetimi yapma yetkisi, 1982 Anayasası ile tamamen kaldırılmıştır.