Kanun Yolları

Bir hukuksal uyuşmazlık önce ilk derece yargı mercilerinde (idare ve vergi mahkemesinde) yargılanacak, sonra bölge idare mahkemesinde istinaf yoluyla hem maddi hem hukuki olarak tekrar gözden geçirilerek lüzumu hâlinde tekrar yargılanacak, nihayet Danıştay’da üçüncü kez hukuki noktalarda temyiz incelemesine tabi tutulacaktır. 

Kural olarak aleyhine hüküm verilen taraf veya taraflar, ilk derece yargı kararının hukuka aykırılığı ileri sürerek bir üst yargı merciine başvurur ve yeniden incelenerek değiştirilmesini ve düzeltilmesini isterler. Bu usule kanun yolları adı verilmektedir.

Kanun yollarına, mahkemelerin ara kararları değil davayı sonuçlandıran nihai kararları için başvurulabilir. Ara kararlara (yürütmenin durdurulması, görevsizlik itirazının reddi, bilirkişi incelemesi, keşif, vb.) karşı tek başına kanun yollarına başvurmak mümkün değildir.

Kesinleşmiş yargı kararlarına karşı kanunda tahdidi olarak sayılmış nedenler çerçevesinde önemli usul hatalarının yapılması durumunda başvurulacak ve kural olarak kararların yerine getirilmesini engellemeyen olağanüstü kanun yolu ise bir tanedir: Yargılamanın yenilenmesi.

Kanun yararına temyiz ise, ayrı ve olağanüstü bir kanun yolu olarak sayılabileceği gibi, olağan temyiz yolunun belli durumlarda uygulanacak bir başka usulü olarak da nitelenebilir.

Kararlarına karşı temyize başvurulacak idari yargı yerleri üç tanedir:
1. Bölge idare mahkemeleri (İstinaf makamı olarak İYUK Md. 46’da sayılan 14 uyuşmazlıkla ilgili verdikleri kararlar)
2. İlk derece yargı yeri sıfatıyla Danıştay dava daireleri
3. Sadece “İvedi Yargılama Usulü” ile “Merkezî ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usulüne” tabi uyuşmazlıklar üzerine verdikleri kararlarda idare mahkemeleri

Danıştay dava dairelerinin nihai kararları ile bölge idare mahkemelerinin aşağıda sayılan 14 dava hakkında verdikleri kararlar, başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi Danıştay’da, kararın
tebliğinden itibaren otuz gün içinde temyiz edilebilir:

1. Davanın başka bir yargı kolunun (adli yargının) görev alanına girdiği gerekçesiyle verilen “görevsizlik” kararları
2. İdari merci tecavüzü nedeniyle davanın “görevli idari mercie tevdii” kararları
3. Davanın “ehliyet yönünden reddi” kararları
4. Dava konusu işlemin idari davaya konu olacak “kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem olmadığı” gerekçesiyle davanın reddi kararları
5. Dava açma süresinin geçmesi nedeniyle “süre aşımından dolayı davanın reddi” kararları
6. Dava dilekçesinin biçim yönünden İYUK Md. 3 veya 5 çerçevesindeki sakatlıklar yönünden dilekçenin reddinden sonra otuz gün içinde yeniden verilen dilekçelerde aynı yanlışlıkların devam etmesi durumundaki “davanın reddi” kararları
Bu kararlara karşı temyiz yolu açıktır.

Otuz günlük temyiz süresinin geçirilmesinden sonra yapılacak başvurular, işin esasına girilmeden süre aşımı nedeniyle reddedilir.

Temyiz makamı olarak Danıştay, bölge idare mahkemesinin ya da ilk derece yargı yeri sıfatıyla dava dairesinin kararını, kanunda tahdidi olarak sayılmış olan şu üç nedeni göz önünde bulundurarak inceler ve bozar:
a) Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması
b) Hukuka aykırı karar verilmesi
c) Usul hükümlerinin uygulanmasında kararı etkileyebilecek nitelikte hata veya eksikliklerin bulunması

Öncelikle belirtmek gerekir ki, temyize konu edilen kararı veren ya da karara katılan hâkim aynı
davanın temyiz incelemesinde görev alamaz.

Binaenaleyh, ister bölge idare mahkemesinin istinaf sıfatıyla isterse baktığı davalarda, isterse
Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak baktığı davalarda temyiz mercii olarak Danıştay, ilk incelemeden sonra, temyiz istemini esastan inceler ve şu kararlardan birini verir:
a. Onama
b. Bozma
c. Gerekçesini değiştirerek onama
d. Kısmen bozma, kısmen onama
e. Düzelterek onama

Temyiz mercii, temyiz nedenlerinden birinin veya birden çoğunun varlığı hâlinde temyiz istemini
kabul ederek ilgili idari yargı yerinin kararını bozar. Kararın bozulması hâlinde dosya, Danıştay tarafından kararı veren Danıştay dava dairesine ya da bölge idare mahkemesine gönderilir.

Gerekçesini Değiştirerek Onama
Kararın sonucu hukuka uygun olmakla birlikte gösterilen gerekçeyi doğru bulmaz veya eksik bulursa kararı, gerekçesini değiştirerek onar.

Yürütmenin durdurulması istemli temyizler, karşı tarafa tebliğ edilmeden doğrudan temyiz
merciine gönderilir. Temyiz merciinin yürütmenin durdurulması istemine ilişkin kararından sonra
temyiz dilekçesi karşı tarafa tebliğ edilir ve otuz günlük cevap verme süresi başlar. Yürütmenin durdurulması istemlerinin içeriği ve sonuçları davanın kabul ya da reddedilmiş olmasına göre değişir:

Kesinleşmiş kararlara karşı yapıldığı için olağanüstü kanun yolu olarak da nitelenebilecek kanun yararına temyiz yolu, kanunda temyiz kadar geniş düzenlenmemiştir. Kanun yararına temyiz yetkisi,
kesinleşmiş yargı kararından olumsuz biçimde etkilenen, dolayısıyla bozulmasında menfaati bulunan ilgili bakanlıkların talebi üzerine veya göreceği lüzum üzerine kendiliğinden münhasıran Danıştay
Başsavcısına tanınmıştır. 

İdare ve vergi mahkemelerinin kararlarına karşı, başka kanunlarda farklı bir kanun yolu öngörülmüş olsa dahi, mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine yapılan kanun yolu başvurusuna istinaf yolu denmektedir.

İstinaf Mercii
İdare ve vergi mahkemelerinin yukarıda sayılan iki istisna hariç diğer tüm kararlarına karşı istinaf
mercii, bu mahkemelerin yargı çevresinde bulundukları bölge idare mahkemesidir.

Yargılamanın yenilenmesi istenebilecek idari yargı mercileri şunlardır:
1. İlk derece mahkemesi sıfatıyla Danıştay dava daireleri
2. Bölge idare mahkemeleri
3. İdare mahkemeleri
4. Vergi mahkemeleri

Aşağıdaki kararlar için yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilemez:
1. Danıştay’ın temyiz yoluyla verdiği onama ve bozma kararları. Bu kararlar esas karar olmayıp esas kararı veren ilk derece mahkemesinin kararının yeniden incelenmesidir. Temyize tabi olmuş kararlara karşı yargılamanın yenilenmesi, ilk derece sıfatıyla davayı karara bağlamış mahkemeden istenebilir.
2. İdari yargı mercilerinin yargılama sırasında verdikleri davayı sonuçlandırmayan ara kararlar, yürütmenin durdurulması kararları, dava harcı ve giderlerinin tamamlanmaması sonucu verilen dosyayı işlemden kaldırma kararları.
3. Dava dilekçesinin İYUK Md. 3 ve 5’te belirtilen esaslara uygun olmaması veya davanın ehliyetli şahsın avukat olmayan vekili tarafından açılması dolayısıyla verilen dilekçe ret kararları.
4. Tarafların açık iradeleriyle davadan feragat etmeleri ya da davayı kabul etmeleri hâlinde verilen kararlar.
5. Danıştay İdari Dairesi ve İdari İşler Kurulu tarafından verilen kararlar.
6. Görev ve yetki uyuşmazlıklarına ilişkin mercii tayini kararları.
7. Yargılanmanın yenilenmesi istemi üzerine verilen kararlar.
8. İYUK Ek 2. Madde uyarınca mahalli idarelerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatlarını kaybetmeleri hakkında verilen kararlar.