İDARİ YARGI VE ANAYASA YARGISI - Deneme Sınavı - 7

Anayasa değişikliğinde iptale, siyasî partilerin kapatılmasına ya da Devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy çokluğu şarttır.

Anayasa yargısı kavramının en yaygın tanımı, “doğrudan doğruya Anayasa’ya riayeti sağlayan her türlü yargı işlemi” (Balta, 1961: 547) şeklinde olanıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yazılı bir anayasası bulunmayan ülke İngiltere’dir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kelsen’e göre, hukuk normları hiyerarşik yapı dâhilinde bir piramit oluştururlar. Piramidin en üstünde anayasa yer almakta, bunu yasalar, cumhurbaşkanlığı kararnameleri, yönetmelikler ile içtihatlar takip etmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Düşünsel alanda, monarşik güç tekeline ilk karşı çıkan düşünür John Locke olmuştur. Doğru cevap E seçeneğidir.

Amerika Birleşik Devletleri’nde Yüksek Mahkeme başyargıcı (Chief Justice) Marshall 1803 tarihli “Marbury v. Madison” davasında verdiği ünlü kararıyla bu gelişmelere son noktayı koymuştur. Bu tarihî kararda belirtilen görüşler, birçok ülkede anayasa yargısının doğuşuna kaynaklık etmiştir. Dolayısıyla kanunların anayasaya uygunluğunu dünyada ilk kez denetleyen ABD’dir diyebiliriz. Doğru cevap D seçeneğidir.

1 Ekim 1920 tarihli Avusturya Anayasası’yla öngörülen merkezîleşmiş anayasa yargısı uygulaması, zamanla Almanya, İtalya, Türkiye ve diğer birçok Kıta Avrupası ülkesince benimsenmiştir. İsveç merkezileşmemiş ABD modelini benimsemiştir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Merkezileşmiş anayasallık denetimi sistemi ile merkezileşmemiş anayasallık denetimi sistemlerinin her ikisini de bünyesinde taşıyan sisteme karma istem denir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Sert anayasa niteliğinde olan 1293 (1876) tarihli Anayasa’nın, 115. maddesinde “Kanun-ı Esasi’nin bir maddesi hiçbir sebep ve bahane ile tatil ve icradan iskat edilemez.” hükmü yer alır. Doğru cevap E seçeneğidir.

1961 Anayasasına göre Anayasa Mahkemesi on beş asıl beş yedek üyeden oluşmaktaydı. Doğru cevap B seçeneğidir.

Günümüzde Anayasa Mahkemesinin çalışma usulü 1982 Anayasasının 149. Maddesinde düzenlenmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir

Anayasa Mahkemesi Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleri dosya üzerinde inceler. Ancak, bireysel başvurularda duruşma yapılmasına karar verilebilir. Mahkeme ayrıca, gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilir ve siyasî partilerin kapatılmasına ilişkin davalarda, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra kapatılması istenen siyasî partinin genel başkanlığının veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinler.

Anayasaya uygunluk denetimi kapsamlı olarak ilk defa, kendisine, 1961 Anayasasında yer bulmuştur. 1961 Anayasasının esas önemi, Türk Anayasa tarihinde ilk defa anayasa yargısına ilişkin kurumsal bir yapılanmayı 145 vd. maddelerinde başlatmış olması dolayısıyladır.

Anayasal olarak bazı norm ve işlemlerin anayasaya uygunluk denetimine tabi olmadığı açıkça belirtilmektedir. Örneğin anayasa değişiklikleri sadece şekil bakımından denetime tabidir. Yani esas bakımından denetime tabi değildir (md. 148). Ayrıca olağanüstü dönem Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin anayasaya uygunluk denetimine tabi olmadığı da açıkça anayasal olarak düzenlenmektedir (148). Ayrıca milletlerarası antlaşmaların anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurulamamaktadır.

1961 Anayasası ile “Organ Davası’’ kabul edilmiştir. Organ Davası ise, kendi varlık ve görev alanlarını ilgilendiren durumlarda belli kurumların kullandığı dava açma yetkisidir. Bu kurumlar; Yüksek Hâkimler Kurulu, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay ve üniversiteler idi.

Anayasa Yargısında şekli bakımından denetim konusunda en güzel tanımı Anayasa Mahkemesinin kendisi yapmaktadır. Buna göre, şekil bakımından denetim, mevzuatın anayasa ve içtüzükle öngörülmüş bulunan usul ve şekil kurallarına uygun biçimde yapılıp yapılmadıklarının denetimidir.

Kural olarak bütün Cumhurbaşkanlığı kararnameleri yürürlüğe girdikleri andan itibaren anayasaya uygunluk bakımından Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi tutulmakla beraber, Anayasanın 148.maddesi gereğince, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kararnameler denetim dışındadır. 1982 ve 1962 Anayasalarının her ikisinde de düzenleme alanı bulan özel önemi sebebi ile Meclis İçtüzüğünün denetimi de Anayasa Mahkemesi tarafından sağlanmaktadır. Yine her iki anayasada ortak olduğu üzere Milletlerarası Antlaşmalar Anayasa Yargısının denetimi dışındadır. Son olarak, bir hukuk normunun Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenebilmesi için o normun yürürlükte olması gerekir. Ayrıca Anayasa Mahkemesinin yerleşmiş içtihatlarına göre, Anayasa Mahkemesi bir işlemin, anayasaya uygunluk denetiminin kapsamına giren bir işlem olup olmadığının belirlenmesinde işlemi yapan organın nitelendirmesi ile bağlı değildir.