İDARİ YARGI VE ANAYASA YARGISI - Deneme Sınavı - 4

Hakkında kabul edilebilirlik kararı verilip esas inceleme aşamasına geçilen başvurularla ilgili olarak, öncelikle Bölümler Başraportörü ilgili başvuruya ilişkin görüşünün alınması için Adalet Bakanlığına bildirimde bulunur. Adalet Bakanlığı gerekli gördüğü hallerde görüşünü 30 gün içerisinde yazılı olarak Mahkemeye bildirir.

Temel hak ve özgürlüklere müdahalenin dayanağını oluşturan kanunun hukuk devleti ilkesinin gereklerine uygun olması da gerekir. Buna göre kanunların genel ve soyut olması gerekmektedir. Bireysel ve sübjektif işlemlerin kanunla yapılması hukuk devleti ilkesini zedeleyebilir. Hukuk devleti ilkesi, aynı zamanda, hukuki güvenlik ve belirlilik ilkelerini de beraberinde getirir. Zira Anayasa Mahkemesi tarafından kanunun şeklen var olması yeterli kabul edilmemekte, niteliği de araştırılmakta ve bir sınırlamanın nerede başlayıp nerede bittiğinin belirlenmiş olması aranmaktadır.

Türkiye, bireysel başvuru müessesesinin kabul edilmesi, aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılacak başvuru sayısını azaltmak ve Türkiye’yi ihlal kararları nedeniyle yüklü miktarda tazminat ödemekten kurtarmak nedeniyledir. Prestij kazanmakla hiçbir ilgisi yoktur.

Alman öğretisini izleyen yazarlar, bireysel başvurunun işlev- lerini Alman öğretisine benzer şekilde sıralamaktadır. Örneğin Sağlam’a göre, bireysel başvuru, her şeyden önce temel hak ve özgürlüklerin dolaysız kullanımını sağlar; “anayasaya uygun yorum” yönteminin alanını genişletir; tüm hukuk düzenine yayılan etkisiyle anayasa düzeyinde yargıda birlik ve bütünlüğü sağlar; eğitici bir etkiye sahiptir; yurttaşlarda demokrasi bilincinin, “hak sahibi vatandaş olma”, hakkını sonuna kadar arama bilincinin yaygınlaşmasını sağlar.

Ancak bireysel başvurunun milliyetçilik duygularının geliştirilmesiyle ilgili bağlantısı yoktur.

Ülkemizde bireysel başvuru yolu, 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan halkoylamasıyla kabul edilen 5982 sayılı Kanun’un, Anayasa’nın 148. ve 149. maddelerinde yaptığı değişiklikle hukuk sistemimize girmiştir. Anayasanın 148. maddesinin birinci fıkrasında yapılan değişiklikle, bireysel başvuruları karara bağlama, Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerine dâhil edilmiştir.

Başvuru formunda verilmesi gereken kararın yazılması,

Hakkında kabul edilebilirlik kararı verilip esas inceleme aşamasına geçilen başvurularla ilgili olarak, öncelikle Bölümler Başraportörü ilgili başvuruya ilişkin görüşünün alınması için Adalet Bakanlığına bildirimde bulunur (İçtüzük m. 37/4). Adalet Bakanlığı gerekli gördüğü hallerde görüşünü 30 gün içerisinde yazılı olarak Mahkemeye bildirir.

6216 sayılı Kanun’un 49/6. maddesine göre, “Bölümlerin, bir mahkeme kararına karşı yapılan bireysel başvurulara ilişkin incelemeleri, bir temel hak- kın ihlal edilip edilmediği ve bu ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağının belirlenmesi ile sınırlıdır”. İhlal kavramı, daha önce de ifade edildiği gibi, bir temel hak ve hürriyetin koruduğu alana işlem, eylem ya da ihmal yoluyla yapılan hukuka aykırı müdahaleleri ifade etmektedir.

Kişilerin hukuki güvenliğini sağlamayı amaçlayan hukuki güvenlik ilkesi, hukuk normlarının öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde devlete güven duyabilmesini, devletin de yasal düzenlemelerinde bu güven duygusunu zedeleyici yöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar. Bu anlamda temel hak ve özgürlükler alanında yasama organının, keyfiliğe izin vermeyen, öngörülebilir düzenlemeler yapma zorunluluğu bulunmaktadır.

Serbest girişimin hukuki güvenlik ilkesiyle doğrudan bir bağlantısı yoktur.

Mülkiyet hakkı, bireysel başvuruya konu olabilecektir.

Başvurucunun akrabalarının tüm kimlik bilgilerini bildirmesi, bireysel başvuru koşullarından biri değildir.

Bir mahkeme aracılığıyla yapılan başvuruda, başvurunun yapıldığı tarih, başvuru dosyasının Anayasa Mahkemesine ulaştığı tarih değildir. O tarih duruma ve koşullara göre değişebilir.

Anayasa’nın 68. maddesinin son fıkrası, siyasi partilere devlet tarafından mali yardım yapılmasını öngörmüştür. Buna göre, “Siyasi partilere, devlet, yeterli düzeyde ve hakça mali yardım yapar. Parti- lere yapılacak yardımın, alacakları üye aidatının ve bağışların tabi olduğu esaslar kanunla düzenlenir".

1995’te yapılan Anayasa değişiklikleri ile siyasi partilerin örgütlenme ve çalışmalarına ilişkin yasaklar oldukça hafifletilmiştir.

Bir siyasi partinin Cumhuriyet Başsavcılığından dava açılmasını isteyebilmesi için şu şartları birlikte taşıması gerekir. Son milletvekili seçimlerine katılmış olmalı, TBMM’de grubu bulunmalı, ilk büyük kongresini yapmış olmalı, dava açılması partinin merkez karar ve yönetim kurulunun üye tamsayısı- nın salt çoğunluğu ile istenmiş olmalı ve parti genel başkanı bu isteği Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısına yazılı olarak sunmalı. İktidara gelmiş olması veya olmaması dava açması için aranmaya bir koşuldur.

2017 değişikliği sonrasında Anayasa Mahkemesi 15 üyeli hâle getirilmiştir. Yeni hâliyle 149. maddenin 3. fıkrası “Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardı- mından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy çokluğu şarttır.” hükmüne yer vermiştir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içerisinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır.

1982 Anayasası’nın 105. maddesine göre; Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisince üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istene- bilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir.