İDARİ YARGI VE ANAYASA YARGISI - Deneme Sınavı - 2

Anayasa’da siyasi partilerle ilgili son değişiklik ise 2010 yılında gerçekleştirilmiştir. Buna
göre, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy çokluğu şartı aranmaktadır (m. 149/3).

2820 sayılı SPK’nin EK 1. maddesi de “Milletvekili genel seçimlerinde toplam geçerli oyların %3’ünden fazlasını alan siyasi partilere” aldıkları oylarla orantılı olarak devlet yardımının yapılacağını düzenlemiştir.

Anayasa Mahkemesi’nin zaman bakımından yetkisi 23 Eylül 2012 tarihiyle başlamış
olup Anayasa Mahkemesi bu tarihten beri bireysel başvuruları incelemekte ve kararlar vermektedir.

Bireysel başvuru, temel hakları ihlal edilenlere tanınan özel bir hak arama yolu olup diğer hak arama yollarına göre yöntemi ve sonuçları itibariyle farklı yönleri bulunmaktadır. Bireysel başvuru kural olarak kamu gücü işlemlerine karşı yapılır.  Bireysel başvuru, ikincil nitelikte bir kanun yoludur. Bireysel başvuru, ek bir istinaf ya da temyiz yolu da değildir. Kanun yolunda ortaya çıkan her türlü hukuka aykırılığın giderilmesi değil, ancak AİHS kapsamındaki anayasal bir hakkın ihlali iddiası, bireysel başvuruya konu olabilmektedir.

Bireysel başvuruda bulunulurken ya da başvurunun incelenme sürecinde avukat tutmak zorunlu değildir. Bireysel başvurular, Anayasa Mahkemesinin sitesinde yer alan başvuru formunun doldurularak Mahkemeye ulaştırılması ile yapılır. İçtüzük ekinde ve Mahkeme İnternet sitesinde yayınlanan bireysel başvuru formu örneği doldurulmak suretiyle bireysel başvuru yapılması öngörülmüş olup, sözlü şekilde başvuru yapılmasına olanak tanınmamıştır. Bu nedenle, başvuruların yazılı şekilde yapılması zorunludur. Bireysel başvuruda başvuru formunun resmi dilde, yani Türkçe olarak doldurulması gerekir. Başvuruların başvuruya konu kararı veren mahkemeler vasıtasıyla yapılma zorunluluğu bulunmamaktadır.

Bireysel başvurunun maddi şartları, başvuru formunda belirtilen hususların içeriğine ilişkin olarak aranan şartlardır. Bu şartlar arasında aşağıdakiler yer alır:

Hukuki belirlilik ilkesi ise yasal düzenlemelerin hem kişiler hem de idare yönünden herhangi bir kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net, anlaşılabilir ve uygulanabilir olmasını ve kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu önlem içermesini ifade etmektedir.

Bireysel başvurulara ilişkin olarak Bölümlerin kararları arasında oluşmuş veya oluşabilecek farklılıkları gidermek ve Bölümlerce kendisine sevk edilen konuları karara bağlamak Genel Kurulun görevleri arasında bulunmaktadır. Dolayısıyla Bölümler, belirli şartların oluştuğu kanaatine varmaları hâlinde karar verme işini Genel Kurula havale edebilmektedir. İhlal kararı verilen hallerde yargılamanın yenilenmesinin gerekliliği hususundaki takdir derece mahkemelerine değil ihlalin varlığını tespit eden Anayasa Mahkemesine bırakılmıştır. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hallerde başvurucu lehine uygun bir tazminata hükmedilebilir. Bölümler kararlarını salt çoğunlukla alırlar.

Bölümler tarafından verilen kararlar kesindir. Kararların imzalı suretleri Mahkeme arşivinde saklanır. Mahkeme kararları kesin olduğu gibi bağlayıcıdır. Anayasa Mahkemesince verilen ihlal kararı nihai ve bağlayıcı nitelikte olup, başka bir merci tarafından Anayasa’ya veya kanuna uygunluk yönünden denetlenemez. İhlal kararının hukuki sonuç doğurabilmesi için Resmî Gazete’de yayımlanması gerekli olmayıp ilgili mercie tebliği veya gönderilmesi yeterlidir.

Tedbir kararının verilmesi halinde esas hakkındaki kararın en geç altı ay içinde verilmesi
gerekir.

6216 sayılı Kanunun 51. maddesine göre, “Bireysel başvuru hakkını açıkça kötüye kullandığı tespit edilen başvurucular aleyhine, yargılama giderlerinin dışında, ayrıca iki bin Türk lirasından fazla olmamak üzere disiplin para cezasına hükmedilebilir”.

Anayasa’da yer alan hak ve özgürlüklerden Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi veya Türkiye’nin taraf olduğu Ek Protokoller kapsamında olmayan haklar bireysel başvuruya konu edilemezler. Bunlar, çalışma hakkı, kamu hizmetine girme hakkı, adaletli bir ücret edinme hakkı, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması hakkı, sosyal güvenlik hakkı, vatandaşlık hakkı, dilekçe hakkı gibi haklardır.

Eski düzenlemedeki “Temelli kapatılan siyasi partilerin kurucuları ile her kademedeki yöneticileri; yeni bir siyasi partinin kurucusu, yöneticisi ve denetçisi olamayacakları gibi, kapatılmış bir siyasi partinin mensuplarının üye çoğunluğunu teşkil edeceği yeni bir siyasi parti de kurulamaz.” hükmü “Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz.” ve “Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan ve faaliyetleriyle sebep olan kurucuları dahil üyeleri, … beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve denetçisi olamazlar.” şeklinde değiştirilmiştir.

2820 sayılı SPK’nin EK 1. maddesi “Milletvekili genel seçimlerinde toplam geçerli oyların %3’ünden fazlasını alan siyasi partilere” aldıkları oylarla orantılı olarak devlet yardımının yapılacağını düzenlemiştir. Bu yardımlar ancak siyasi partinin ihtiyaçları ve parti çalışmaları için kullanılabilecektir.

Hâkimler ve savcılar Sayıştay dâhil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar.

Yasaklara uymayan siyasi partilerin kapatma kararı Anayasa Mahkemesi tarafından verilir.

Kapatma kararı ile birlikte siyasi partinin tüzel kişiliği sona erer; Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatılan siyasi partinin bütün malları Hazineye geçer. (SPK. mad. 107); temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz (Any. mad.69/8 ve SPK mad. 95); bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kurucuları dâhil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazete’de gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar (An. mad. 69/9). SPK 95. madde buna ilave olarak, “Siyasi partiler bu kişileri hiçbir suretle seçimlerde aday gösteremezler.” hükmüne yer vermiştir. Bu durumda beyan ve eylemleri ile partisinin kapatılmasına sebep olanların, parti listesinden milletvekili adayı olmaları mümkün değildir. Ancak bu kişilerin bağımsız aday olarak seçime girmesini engelleyen herhangi bir hukuki engel yoktur.

1982 ve 1961 Anayasalarına göre Anayasa Mahkemesinin kararları kesindir. Bir hukuk kuralına ilişkin iptal kararı verilmesi o kuralın anayasa aykırı olduğu anlamına gelmektedir. Anayasa Mahkemesi kararları Resmî Gazete’de hemen yayımlanır ve bu tarihten itibaren yasama, yürütme ve yargı yerleri de dahil herkes için bağlayıcı bir hal alır. 1982 Anayasasında 1961 Anayasasından farklı olarak, Anayasa Mahkemesine yürürlükten kaldırma tarihi konusunda bir zaman aralığı belirleme hakkı tanımaktadır. Buna göre, Anayasa Mahkemesi iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihi bir yıl süre ile erteleyebilir.

Hakkında yokluk kararı verilen bir işlem hukuka o denli aykırıdır ki yapıldığı andan itibaren hukuk âleminde hiç vücut bulmamış, hüküm ve sonuç doğurmamış sayılır.

Ceza hükmü içeren bir kanunun Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi durumunda, iptal kararının geriye yürümemesi, yani mahkûmiyetin sürdürülmesi en başta “Kanunsuz suç ve ceza olmaz.” temel ilkesine aykırı olacaktır.