İDARE HUKUKUNA GİRİŞ

Kamu Hizmetlerinin Bedelsizliği İlkesi: Kamu hizmetlerinin sınırlı olduğu zamanlarda, gerçek anlamıyla parasız, bedavadır. Bugün özellikle devletin sunduğu geleneksel kamu hizmetleri bu durumdadır. Örneğin; Millî Eğitim Bakanlığının, kendi okullarında ve kendi personeliyle sunduğu ilköğretim kamu hizmetinin karşılığı olarak bir bedel alınmamaktadır.

Süreklilik, Kesintisizlik ve Düzenlilik İlkesi: Toplumun ortak ihtiyacı devam ettikçe kamu hizmeti de sürecektir. Ancak kamu hizmetlerinin kesintisiz sürekli olması demek, faaliyetin mutlaka günde 24 saat yılda 365 gün işlemesi anlamında değildir.

Kamu Hizmetini Sunanlar (Organik Öğe): Bir faaliyetin kamu hizmeti olarak nitelendirilebilmesi için bu faaliyetin bir kamu tüzel kişisi veya onun gözetim ve denetimi altında özel hukuk kişileri tarafından yerine getirilmesi gerekir. Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri tarafından, kendi mal varlıklarını kullanarak ve kendi personeli eliyle yürütülen faaliyetler, kamu hizmeti olmaya elverişli faaliyetlerdir

Yerel Kamu Hizmetleri Belli bir il, belde veya köy sınırları içinde yaşayan kişilere sunulan kamu hizmetlerine yerel kamu hizmeti denmektedir (Özay, 1996, s.250; Günday, 2003, s.290). Bu tür kamu hizmetleri, belirli bir yerel idârî birimin coğrafi sınırları içinde yaşamaktan kaynaklanmaktadır. Örneğin Konya Tramvay İşletmesinin veya Konya Su ve Kanalizasyon İdâresinin sunmuş olduğu hizmetler, yerel kamu hizmetlerindendir

Kamu hizmetinin dört önemli öğesi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, kamu hizmetini sunan (organik öğe), ikincisi kamu hizmetinin sunulduğu kişiler, üçüncüsü kamu yararı, dördüncüsü de kamu hizmetine yönelik faaliyetlerdir.

Kamu hizmetinin dört önemli öğesi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, kamu hizmetini sunan (organik öğe), ikincisi kamu hizmetinin sunulduğu kişiler, üçüncüsü kamu yararı, dördüncüsü de kamu hizmetine yönelik faaliyetlerdir.

Kamu hizmetlerinin yürütülüş biçimi ne olursa olsun, hepsine egemen olan bazı özellikler söz konusudur. Bu özellikler, süreklilik ve kesintisizlik, genellik ve tarafsızlık, düzenlilik, değişkenlik ve uyarlanabilirlik, eşitlik ve bedelsizlik ilkeleridir.

Açıklanan ilke eşitlik ilkesidir. Eşitlik ve genellik, bütün kamu hizmetlerinden tüm kişilerin yararlanması anlamına gelmemektedir. Bunun anlamı, kamu hizmetinden önceden belirlenen kurallarına uygun olan herkesin yararlanabileceğidir. Eşitlik ilkesinin bir uzantısı olarak da görülen kamu hizmetinin tarafsızlığı, ayrımcılık yapmama ve çoğulculuğa saygı gösterme anlamına gelmektedir.

Kural olarak bir idârî işlemi yapmaya yetkili makam o işlemi kaldırmaya veya değiştirmeye de yetkilidir. Bu durum yetkide paralellik ilkesinin sonucudur.

Kamu hizmetlerinin kaldırılıp, özel teşebbüs hâline getirilmesi kanunla olmak zorundadır.

İdari işlemin yapılması sırasında izlenen şekil ve usul kurallarının, o işlemin değiştirilmesi veya kaldırılması sırasında da izlenmesi usulde paralellik ilkesinin sonucudur.

Günümüzde kamu hizmetlerinin mutlaka klasik idâre kuruluşları tarafından görülmesi şartı aranmamaktadır. Bu bakımdan kamu hizmetleri, kendilerini sunan hukuk öznesine göre üçe ayrılırlar: Kamu tüzel kişileri tarafından sunulan kamu hizmetleri, özel hukuk özneleri tarafından sunulan kamu hizmetleri ve kamu-özel karma oluşumlar tarafından sunulan kamu hizmetleri.

Ulusal (millî) kamu hizmetleri, tüm ülke düzeyinde yürütülen ve bundan dolayı da ülkede yaşayan herkese sunulan kamu hizmetleridir. Örneğin, TCDD’nin sunduğu ulaştırma ve taşıma hizmeti, hastanelerde sunulan sağlık hizmetleri ve üniversitelerde yürütülen yükseköğretim faaliyeti bu türdendir.

Sosyal kamu hizmetleri, devlet ve öteki kamu tüzel kişileri tarafından öteden beri yürütülen emeklilik ve fakirlere yardım gibi faaliyetlerin yanı sıra, öncelikle 2. Dünya Savaşından sonra gelişmeye başlayan çalışma düzenine ve sosyal güvenliğe ilişkin faaliyetlerdir. Verilen faaliyet de bu türdendir.

İdârenin imtiyaz sahibinin hiçbir kusuru olmasa dahi, hizmet ve kamu yararının gerektirmesi nedeniyle, sözleşmeyi tek yanlı feshettiğinde, imtiyaz sahibinin zararını
tamamen gidermek zorunda olmasına rachat denilir.

Herkese ve her zaman aynı biçimde ve yoğunlukta hizmet sunulması gerekir. Bu, kamu hizmetinin sunulmasında düzenlilik ilkesinin bir sonucudur.

Eşitlik ve genellik, bütün kamu hizmetlerinden tüm kişilerin yararlanması anlamına gelmemektedir. Bunun anlamı, kamu hizmetinden önceden belirlenen kurallarına uygun olan herkesin yararlanabileceğidir. Eşitlik ilkesinin bir uzantısı olarak da görülen kamu hizmetinin tarafsızlığı, ayrımcılık yapmama ve çoğulculuğa saygı gösterme anlamına gelmektedir.

Anayasanın 47. Maddesine göre, kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının zorunlu kıldığı hâllerde, gerçek karşılığı üzerinden devletleştirilebilir.

Kamu hizmetinin önceden kararlaştırılan belli bir bedel karşılığı özel hukuk kişisi tarafından yürütülmesi usulüne iltizam usulü denir.

4283 sayılı Kanun sadece termik santral kurma ve işletme izni verilmesi ile bu termik santrallerde üretilen enerjinin satışını kapsamaktadır. Dolayısıyla, hidroelektrik, jeotermal, nükleer santraller ve diğer yenilenebilir enerji kaynakları ile çalıştırılacak santraller bu Kanunun kapsamı dışındadır.