İDARE HUKUKUNA GİRİŞ

Bir kamu hizmetinin hasar ve zararı idâreye ait olmak ve onu üstlenen özel hukuk kişisine gelir üzerinden bir pay verilmek suretiyle yürütülmesine, müşterek emanet usulü denir. Örneğin, büyükşehir belediyelerinin şehir tiyatrolarının işletilmesi konusunda özel bir şirketle yapmış olduğu sözleşme, müşterek emanet sözleşmesi; yürütülen kamu hizmeti de müşterek emanet sözleşmesi usulüne göre yürütülen bir kamu hizmetidir.

Ruhsat ya da izin usulünde (Özay, 1996, s.255; Akyılmaz-Sezginer-Kaya, 2009, s.463), özel hukuk kişisi ile idâre arasında bir sözleşme bulunmamakta, “ruhsat”, “izin” gibi isimler taşıyan ve tek yanlı bir irâdenin sonucu olan idârî işlemler bu ilişkinin temelini oluşturmaktadır. Ancak özel hukuk kişileri birer mükellef olmadıklarından, ruhsata konu olan kamu hizmetinin yürütülmesi yükümlülükleri, özel kişilerin kendi istekleriyle idâreye başvurup gerekli izni aldıktan sonra başlamaktadır. Örneğin, madenler, petrol, jeotermal kaynaklar ve doğal mineralli sular hep ruhsat usulü ile verilmektedir.

İdârenin imtiyaz sahibinin hiçbir kusuru olmasa dahi, hizmet ve kamu yararının gerektirmesi
nedeniyle, sözleşmeyi tek yanlı feshettiğinde, imtiyaz sahibinin zararını tamamen gidermek zorunda olmasına rachat denir.

Görevlendirme usulü, üç ayrı kamu hizmeti alanında uygulanmaktadır. Bunlardan birincisi, elektrik enerjisi alanındaki görevlendirmedir. Hukuki dayanağı ise 3096 sayılı Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik Üretimi, İletimi, Dağıtımı ve Ticareti İle Görevlendirilmesi Hakkında Kanundur. İkincisi, ulaşım alanındadır. Bu tür görevlendirmeleri ve dayanacakları sözleşmeleri, 3465 sayılı Karayolları Genel Müdürlüğü Dışındaki Kuruluşların Erişme Kontrollü Karayolu (Otoyol) Yapımı, Bakımı ve İşletilmesi İle Görevlendirilmesi Hakkında Kanun düzenlemiştir. Üçüncüsü ise, iletişim alanında yapılan görevlendirmelerdir. Bu tür görevlendirmeleri ve dayanacakları sözleşmeleri, 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu düzenlemektedir

İmtiyaz usulünde, süreklilik, eşitlik, değişkenlik ve uyarlanma ilkelerinin yükümlüsü anonim şirkettir.

İdâre hukuku öğretisinde, kamu hizmeti için çeşitli tanımlar yapılmıştır. Duran’a göre kamu hizmeti, “... devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin toplum ya da toplulukların genel ortak ihtiyaçlarını gereği gibi karşılamak amacıyla ele alıp doğrudan ya da buyruğu ve sorumluluğu altında başkalarına yaptırdığı türlü faaliyetlerdir...” Doğru cevap B'dir.

Bir faaliyetin kamu hizmeti olarak nitelendirilebilmesi için bu faaliyetin bir kamu tüzel kişisi veya onun gözetim ve denetimi altında özel hukuk kişileri tarafından yerine getirilmesi gerekir. Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri tarafından, kendi mal varlıklarını kullanarak ve kendi personeli eliyle yürütülen faaliyetler, kamu hizmeti olmaya elverişli faaliyetlerdir.

Kamu Yararı toplum için hayati bir değer ve önem taşıyan bazı faaliyetlerin kâr amacı gözetilmeksizin, idârece yürütülmek suretiyle toplumun bu hizmetlerden faydalandırılmasıdır. Doğru cevap E'dir.

Kamu hizmetinin idâre tarafından tarafsız olarak herkese yansız biçimde eşit (nesnel) olarak sunulması gerekmektedir. Bu durum, hukuk devleti ilkesinin doğal bir sonucudur. Doğru cevap C'dir.

Kamu Gücü İdârenin kamu yararını gerçekleştirebilmesi için özel kişiler karşısında sahip olduğu üstün yetki ve ayrıcalıklardır. Doğru cevap B'dir.

Kamu hizmetleri, yürütüldükleri coğrafi alana göre evrensel kamu hizmetleri, ulusal kamu hiz- metleri, bölgesel kamu hizmetleri ve yerel kamu hizmetleri olmak üzere dörde ayrılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Ortak gereksinimleri karşılamaya yönelik bir özel girişim faaliyeti kamusal mallar üzerinde yürütülüyorsa, bu faaliyet “virtüel kamu hizmeti” olarak kabul edilebilir ve kamu hizmetlerinin hukuki rejimine tabi olabilir. Doğru cevap E'dir.

Takdir Yetkisi hukuk kurallarının idâreye belli bir yönde hareket etmesi konusunda emir, yetki ve görev vermediği durumlarda, idârenin takdir yetkisinin olduğu kabul edilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Anonim Şirket sermayesi paylara bölünmüş, ortaklarının sorumluluğu taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı, bir ticari ada sahip ortaklıktır. Doğru cevap C'dir.

Kamu Hizmeti: Devlet ya da diğer kamu tüzel kişile­ri tarafından ya da bunların gözetim ve denetimleri altında, ortak gereksinimle­ri karşılamak ve kamu yararını sağlamak için topluma sunulmuş bulunan sürekli ve düzenli etkinliklerdir.

Kamu hizmetinin dört önemli öğesi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, kamu hizmetini sunan, ikincisi kamu hizmetinin sunulduğu kişiler, üçüncüsü kamu yararı, dördüncüsü de kamu hizmetine yönelik faaliyetlerdir.

Hizmetin Sunulduğu Kişiler: Kamu hizmetinin üçüncü öğesi, hizmetin arz edildiği kişilerdir. Kişiler, kamu hizmetleri karşısında, ya hizmetten yararlanan ya da hizmetten yararlanmaya aday durumundadırlar. Ancak, kamu hizmetlerinin kamusal ya da özel yönetim yöntemlerine tabi tutulmuş olmalarına göre, kişilerin kamu hizmetleri karşısındaki durumları da bazı farklılıklar göstermektedir.

Genellik ve Tarafsızlık İlkesi (Eşitlik-Nesnellik) Kamu hizmetinin idâre tarafından tarafsız olarak herkese yansız biçimde eşit (nesnel) olarak sunulması gerekmektedir. Bu durum, hukuk devleti ilkesinin doğal bir sonucudur. Eşitlik ve genellik, bütün kamu hizmetlerinden tüm kişilerin yararlanması anlamına gelmemektedir. Bunun anlamı, kamu hizmetinden önceden belirlenen kurallarına uygun olan herkesin yararlanabileceğidir. Eşitlik ilkesinin bir uzantısı olarak da görülen kamu hizmetinin tarafsızlığı, ayrımcılık yapmama ve çoğulculuğa saygı gösterme anlamına gelmektedir.

Kamu Yararı (Kamu Hizmetinin Manevî Öğesi) Toplum için hayati bir değer ve önem taşıyan bazı faaliyetlerin kâr amacı gözetilmeksizin, idârece yürütülmek suretiyle toplumun bu hizmetlerden faydalandırılmasıdır. Kamu hizmetinin üçüncü öğesini, kamu yararı oluşturmaktadır. Kamu yararı, elle tutulan gözle görülen bir varlık olmadığı ve genel olarak idârî faaliyetlerin ortak amacı olduğu için, kamu hizmetinin manevi unsurunu oluşturmaktadır.