İDARE HUKUKUNA GİRİŞ

Ulusal (millî) kamu hizmetleri, tüm ülke düzeyinde yürütülen ve bundan dolayı da ülkede yaşayan herkese sunulan kamu hizmetleridir. Örneğin, TCDD’nin sunduğu ulaştırma ve taşıma hizmeti, hastanelerde sunulan sağlık hizmetleri ve üniversitelerde yürütülen yükseköğretim faaliyeti, tüm ülke düzeyinde yürütüldüğü ve ülkede yaşayan her bir kişinin yararlanmasına açık olduğu için ulusal kamu hizmetleri arasında yer almaktadır.

Kamu hizmetlerinin dokuz tür usulle görülmekte veya yürütülmektedir. Bu usuller, emanet usulü, müşterek emanet usulü, iltizam usulü, ruhsat usulü, imtiyaz usulü, yap-işlet-devret usulü, yap-işlet usulü, görevlendirme usulü ve özel yasalarla kurulan dernek ve vakıflar eliyle yürütülüş usulüdür.

Hizmetin devlet idâresi dışından diğer kamu tüzel kişileri tarafından görülmesine emanet usulü denilmektedir (Özay, 1996, s.250-252; Duran, 1982, s.328). Emanet, idâre hukukunda teknik bir terim olarak kamu hizmetinin bir kamu tüzel kişisi tarafından kendi örgüt, araç-gereç, personel ve malvarlığıyla görülmesini anlamak için kullanılır.

Kamu hizmetinin önceden kararlaştırılan belli bir bedel karşılığı özel hukuk kişisi tarafından yürütülmesi usulüne iltizam usulü denir (Duran, 1982, s.333; Giritli-Bilgen-Akgüner, 2001, s.792). Sözleşmedeki bedel maktu bir ücret olabileceği
gibi, götürü veya orantılı kazanç da olabilir.

Bir kamu hizmetinin hasar ve zararı idâreye ait olmak ve onu üstlenen özel hukuk kişisine gelir üzerinden bir pay verilmek suretiyle yürütülmesine, müşterek emanet usulü denir.

İdâre hukuku öğretisinde, kamu hizmeti için çeşitli tanımlar yapılmıştır. Duran’a göre kamu hizmeti, “... devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin toplum ya da toplulukların genel ortak ihtiyaçlarını gereği gibi karşılamak amacıyla ele alıp doğrudan ya da buyruğu ve sorumluluğu altında başkalarına yaptırdığı türlü faaliyetlerdir...” diye tanımlanabilir. (Duran, 1982, s.307).

Kamu hizmetinin dört önemli öğesi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, kamu hizmetini sunan (organik öğe), ikincisi kamu hizmetinin sunulduğu kişiler, üçüncüsü kamu yararı, dördüncüsü de kamu hizmetine yönelik faaliyetlerdir.

Kamu hizmetinin üçüncü öğesi, hizmetin arz edildiği kişilerdir. Kişiler, kamu hizmetleri karşısında, ya hizmetten yararlanan ya da hizmetten yararlanmaya aday durumundadırlar. Ancak, kamu hizmetlerinin kamusal ya da özel yönetim yöntemlerine tabi tutulmuş olmalarına göre, kişilerin kamu hizmetleri karşısındaki durumları da bazı farklılıklar göstermektedir.

Genellik ve Tarafsızlık İlkesi (Eşitlik-Nesnellik) Kamu hizmetinin idâre tarafından tarafsız olarak herkese yansız biçimde eşit (nesnel) olarak sunulması gerekmektedir. Bu durum, hukuk devleti ilkesinin doğal bir sonucudur. Eşitlik ve genellik, bütün kamu hizmetlerinden tüm kişilerin yararlanması anlamına gelmemektedir. Bunun anlamı, kamu hizmetinden önceden belirlenen kurallarına uygun olan herkesin yararlanabileceğidir. Eşitlik ilkesinin bir uzantısı olarak da görülen kamu hizmetinin tarafsızlığı, ayrımcılık yapmama ve çoğulculuğa saygı gösterme anlamına gelmektedir.

Kamu Yararı (Kamu Hizmetinin Manevî Öğesi) Kamu hizmetinin üçüncü öğesini, kamu yararı oluşturmaktadır. Kamu yararı, elle tutulan gözle görülen bir varlık olmadığı ve genel olarak idârî faaliyetlerin ortak amacı olduğu için, kamu hizmetinin manevi unsurunu oluşturmaktadır.

Kamu Hizmetlerinin Bedelsizliği İlkesi Kamu hizmetlerinin sınırlı olduğu zamanlarda, gerçek anlamıyla parasız, bedavadır. Bugün özellikle devletin sunduğu geleneksel kamu hizmetleri bu durumdadır. Örneğin Millî Eğitim Bakanlığının, kendi okullarında ve kendi personeliyle sunduğu ilköğretim kamu hizmetinin karşılığı olarak bir bedel alınmamaktadır.

Kamu Yararını Hedefleyen Faaliyet (Kamu Hizmetinin Maddi Öğesi) Kamu hizmetinin dördüncü öğesi, hem hukuk alanında hem de fizik alanında değişiklikler yapan faaliyetlerdir. Bundan dolayı kamu hizmetlerinin bireylere yönelik fiilî durumlar, kamu hizmetinin maddi öğesini oluşturmaktadır. Söz konusu maddi öge yani faaliyet (fiilî durumlar) olmazsa toplumun ortak ihtiyacı karşılanmamış olur.

Süreklilik, Kesintisizlik ve Düzenlilik İlkesi: Toplumun ortak ihtiyacı devam ettikçe kamu hizmeti de sürecektir. Ancak kamu hizmetlerinin kesintisiz sürekli olması demek, faaliyetin mutlaka günde 24 saat yılda 365 gün işlemesi anlamında değildir.

Sorunun çözümü: Kamu Hizmetini Sunanlar (Organik Öğe): Bir faaliyetin kamu hizmeti olarak nitelendirilebilmesi için bu faaliyetin bir kamu tüzel kişisi veya onun gözetim ve denetimi altında özel hukuk kişileri tarafından yerine getirilmesi gerekir. Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri tarafından, kendi mal varlıklarını kullanarak ve kendi personeli eliyle yürütülen faaliyetler, kamu hizmeti olmaya elverişli faaliyetlerdir.

Yerel Kamu Hizmetleri: Belli bir il, belde veya köy sınırları içinde yaşayan kişilere sunulan kamu hizmetlerine yerel kamu hizmeti denmektedir (Özay, 1996, s.250; Günday, 2003, s.290). Bu tür kamu hizmetleri, belirli bir yerel idârî birimin coğrafi sınırları içinde yaşamaktan kaynaklanmaktadır. Örneğin Konya Tramvay İşletmesinin veya Konya Su ve Kanalizasyon İdâresinin sunmuş olduğu hizmetler, yerel kamu hizmetlerindendir.

Kamu Hizmeti, devlet ya da diğer kamu tüzel kişileri tarafından ya da bunların gözetim ve denetimleri altında, ortak gereksinimleri karşılamak ve kamu yararını sağlamak için topluma sunulmuş bulunan sürekli ve düzenli etkinliklerdir. Doğru cevap A'dır.

Devlet veya diğer kamu tüzel kişileri üstlendikleri faaliyetleri doğrudan doğruya yürütebilecekleri gibi, bu faaliyetleri kendi denetimleri altında bulunan özel hukuk kişileri aracılığıyla da yürütülebilirler. Ancak özel hukuk kişisinin yürüttüğü faaliyetin kamu hizmeti olarak kabul edilebilmesi için, bu faaliyetlerin yürütülmesi konusunda, idârenin kolluk yetkilerini aşan ve doğrudan faaliyetin işleyişine yönelik bir denetim yetkisine sahip olması ve o faaliyetin özel hukuk kurallarını aşan kamu hukuku rejimine tabi olması gerekir Doğru cevap D'dir.

Bireyler, kamu hizmetlerinden ötürü bir zarara uğradıklarında, tam yargı davası açarak zararlarını idareye tazmin ettirmek imkanına sahiptirler. Bu durumda açılacak olan dava iptal davası değil, tam yargı davasıdır. Doğru cevap B'dir.

Kamu hizmetinin üçüncü öğesini, kamu yararı oluşturmaktadır. Kamu yararı, elle tutulan gözle görülen bir varlık olmadığı ve genel olarak idârî faaliyetlerin ortak amacı olduğu için, kamu hizmetinin manevi unsurunu oluşturmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Kamu hizmetlerinin kurulmuş olması yetmez. Herkese ve her zaman aynı biçimde ve yoğunlukta hizmet sunulması da gerekir. Bu, kamu hizmetinin sunulmasında düzenlilik ilkesinin bir sonucudur. Doğru cevap E'dir.