İDARE HUKUKUNA GİRİŞ

İktisadi, sınai ve ticari kamu hizmetlerini veren kamu kurumlarıyla bu hizmetlerden yararlanmak için kişilerin yaptığı sözleşmelere abonman sözleşmeleri denmektedir.

İdârenin sözleşmelerinin yapılmasında ve uygulanmasında uyulacak koşulları belirleyen belgeye şartname denmektedir. Bu nedenle E seçeneği doğru cevaptır.

İdârenin sözleşmelerinde sözleşmecinin borçları; şahsen ifa, sözleşme ve şartname hükümlerine uygun, tam ve zamanında ifa ve dürüst ifadır. Sözleşmecinin hakları ise ücret hakkı ve tazminat hakkıdır. Denetleme Hakkı,Tek Yanlı Değişiklik Yapma Yetkisi ve Hizmet Yararına Fesih Yetkisi ise idareye tanınan hak ve yetkilerdir.

Hizmet yararına fesih yetkisinin özellikleri şunlardır (Gözler, 2006, s.488): Bu yetki, bütün idârî sözleşmelerde geçerli olan genel bir yetkidir. Hizmet yararına fesih, kamu düzenine ilişkindir. Sözleşmede öngörülmesine gerek yoktur. Hizmet yararına fesih durumunda sözleşmecinin tazminat isteme hakkı vardır.

İdârî sözleşmenin koşullarının, idârenin sözleşme yapma yetkisi dışındaki başka bir yetkisine dayanarak aldığı karar veya yaptığı işlemleriyle özel şirket aleyhine ağırlaşmasıdır. Özel şirketin bu ağırlaşma nedeniyle uğradığı zararının karşılanması için kullanılan ilkeye “fait du prince” ilkesi denir. “Fedöprens” şeklinde telaffuz edilen “Fait du prince” tamlaması “egemen olgusu”, “kamu gücü olgusu” ve kamu gücü eylemi olarak Türkçe ’ye çevrilmiştir.

İltizam Sözleşmesi: Kamu hizmetinin önceden kararlaştırılan belli bir bedel karşılığında özel hukuk kişisi tarafından yürütülmesi için kârı ve zararı özel hukuk kişisine ait olmak üzere yapılan idârî sözleşme türüdür.

İdârenin sözleşmeleri genellikle iki bölümden oluşurlar. Bu bölümler, şartname ve anlaşma bölümleridir.Şartname; İdârenin sözleşmelerinin yapılmasında ve uygulanmasında uyulacak koşulları belirleyen belgeye şartname denmektedir. Şartname, mevzuatımızda, Devlet İhâle Kanunu ve Kamu İhâle Kanununda ayrı ayrı düzenlenmiştir. Şartnameler, idârî şartnameler ve teknik şartnameler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.İdârî şartnameler, idâre ile sözleşme imzalamak isteyenlere yönelik talimatları içerirler. Teknik şartnameler ise yaptırılacak işin projesini içerirler. Şartnameler, doğrudan doğruya idâre tarafından tek yanlı olarak düzenlenirler. Anlaşma; İdâre ile sözleşmeci özel hukuk kişisi arasında imzalanan ve iki tarafın irâdelerinin uyuştuğunu gösteren belirten kısa bir belgedir. Anlaşma metninde tarafların irâdelerini simgeleyen imzalarının bulunması gerekir. Anlaşmalar, iki yanlı bir işlem olarak sübjektif bir hukuksal durum oluştururlar. Dolayısıyla, idârenin sözleşmelerinin anlaşma kısmına karşı kural olarak üçüncü kişiler iptal davası açamazlar.

Anlaşma: İdâre ile sözleşmeci özel hukuk kişisi arasında imzalanan ve iki tarafın irâdelerinin uyuştuğunu gösteren belirten kısa bir belgedir. Anlaşma metninde tarafların irâdelerini simgeleyen imzalarının bulunması gerekir. Anlaşmalar, iki yanlı bir işlem olarak sübjektif bir hukuksal durum oluştururlar. Dolayısıyla, idârenin sözleşmelerinin anlaşma kısmına karşı kural olarak üçüncü kişiler iptal davası açamazlar.

İdârenin sözleşmelerinin uygulanması, idârenin ve karşı tarafın sözleşmede üstlendikleri yükümlülükleri karşılıklı olarak yerine getirmeleri ile olur. Sözleşmelerin uygulanmasında, bir tarafın yükümlülüğü kendisi için bir borç, karşı taraf için bir hak oluşturur. Dolayısıyla, sözleşmelerin uygulanması demek, tarafların borçlarını ve yükümlülüklerini karşılıklı olarak yerine getirmeleri demektir. Bu açılardan idârenin özel hukuk sözleşmeleri ile idârî sözleşmeler arasında bir fark yoktur.

İdâre, imzaladığı sözleşmelerde sözleşmeci karşısında birçok üstün hak ve yetkilerle donatılmıştır. Bu hak ve yetkilerden bir kısmı idârenin sahip olduğu kamu gücünden, bir kısmı da imzalanan sözleşmenin kendisinden kaynaklanır. İdâreye bu tanınan hak ve yetkiler,idârî sözleşmelerde artarken, idârenin özel hukuk sözleşmelerinde azalmaktadır. Bu hak ve yetkiler, şöyle sıralanabilir: Denetim ve yönlendirme yetkisi, yaptırım uygulama yetkisi, tek taraşı değişiklik yapma yetkisi, fesih yetkisi.

İdârî sözleşmenin koşullarının, idârenin sözleşme yapma yetkisi dışındaki başka bir yetkisine dayanarak aldığı karar veya yaptığı işlemleriyle özel şirket aleyhine ağırlaşmasıdır. Özel şirketin bu ağırlaşma nedeniyle uğradığı zararının karşılanması için kullanılan ilkeye “fait du prince” ilkesi denir.

Kural olarak idârî sözleşmelere karşı iptal davası açılamaz. Bunun birkaç istisnası vardır.Birinci istisna, sözleşme yapılmadan önce idârenin yaptığı sözleşmeye hazırlık işlemleri, ayrılabilir işlem niteliğinde olduğundan dolayı iptal davasına konu edilebilir. İkinci istisna, sözleşmenin düzenleyici hükümlerine karşı açılan iptal davalarıdır. Üçüncü istisna, sözleşmeli kamu görevlisi çalıştırmak için yapılan idârî hizmet sözleşmeleridir. Son istisna ise, idârî sözleşmelere karşı iptal davasının açılabileceğine ilişkin bir yasa hükmünün bulunmasıdır.

İdârî sözleşmelerden kaynaklanan davaların görüm ve çözümü konusunda üç olasılık vardır. Bunlardan birincisi tam yargı davalarıdır. İkincisi iptal davalarıdır. Üçüncüsü de tahkim yoludur. Eda ve tespit davaları medeni yargılamada yer alan dava türleridir.

Hizmet yararına fesih yetkisi, ancak idârî sözleşmelerde kullanılabilir. İdâre bu yetkiye, kamu hizmetlerinin gerekleri nedeniyle sahiptir. Bu yetki mutlaka kamu yararına kullanılmalıdır. Sözleşmenin uygulanmasında karşı tarafın ağır kusurunun söz konusu olduğu durumlarda idâre bir yaptırım olarak sözleşmeyi tek yanlı sona erdirebilir. Buna
“yaptırım niteliğinde fesih” denmektedir

İdarenin özel hukuka göre yaptığı sözleşme türleri beş tanedir. Bunlar; 1. Kamu ihale sözleşmeleri, 2. Abonman sözleşmeleri (su, elektrik, gaz, telefon abonelikleri), 3. 1999’dan itibaren yapılan yap-işlet-devret sözleşmeleri, 4. 2006’dan itibaren yapılan yap-işlet sözleşmeleri, 5. Diğer özel hukuk sözleşmeleri olarak sayılabilirler. Abonman sözleşmeleri idarenin özel hukuka göre yaptığı sözleşme türleri arasında yer almaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

İdarenin özel hukuka göre yaptığı sözleşme türleri beş tanedir. Bunlar; 1. Kamu ihale sözleşmeleri, 2. Abonman sözleşmeleri (su, elektrik, gaz, telefon abonelikleri), 3. 1999’dan itibaren yapılan yap-işlet-devret sözleşmeleri, 4. 2006’dan itibaren yapılan yap-işlet sözleşmeleri, 5. Diğer özel hukuk sözleşmeleri olarak sayılabilirler. İltizam sözleşmeleri ve orman işletme sözleşmeleri idarenin idari sözleşmeleri arasında yer almaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

İstikraz Sözleşmeleri: Devlet veya diğer kamu tüzel kişilerinin, özel kişilerden ödünç para almak için imzaladıkları sözleşmelere, istikraz sözleşmeleri veya “kamu istikraz sözleşmeleri” denmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

İdârenin özel hukuka göre yaptığı sözleşme türleri beş tanedir. Bunlar;
1. Kamu ihale sözleşmeleri,
2. Abonman sözleşmeleri (su, elektrik, gaz, telefon abonelikleri),
3. 1999’dan itibaren yapılan yap-işlet-devret
sözleşmeleri,
4. 2006’dan itibaren yapılan yap-işlet sözleşmeleri,
5. Diğer özel hukuk sözleşmeleri olarak sayılabilirler. Doğru cevap A'dır.

Diğer seçenekler idari sözleşme türleridir.

İdarenin imzaladığı sözleşmelerin karşı tarafının ikinci hakkı, tazminat isteme hakkıdır. Çünkü sözleşmecinin “sözleşmenin malî dengesinin gözetilmesini” istemeye, idarenin yükümlülüklerini zamanında yerine getirmemesinden kaynaklanan zararlarının karşılanmasına ve haksız yere sözleşmenin feshedilmesinden kaynaklanan zararlarının giderilmesini istemeye hakkı vardır. Bunlar da ancak tazminat hakkının kullanılmasıyla elde edilebilir. Borçlar Hukukunda yer alan adem-i ifa def’i (karşı tarafın yükümlülüğünü yerine getirmediği def’i) idârî sözleşmelerde asla uygulanamaz. Çünkü sözleşmenin konusu, bir kamu hizmetinin yürütülmesidir. Bu durumda, idare kendi yükümlülüğünü yerine getirmese bile sözleşmeci kendine düşen yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır. Bunun nedeni, kamu hizmetlerinin kesintiye uğratılmaması düşüncesidir. Doğru cevap  C şıkkıdır

Hizmet yararına fesih, sözleşmecinin kusurlu davranışından kaynaklanan yaptırım niteliğindeki fesihten farklıdır. Bu tür fesih yetkisine, sözleşmecinin hiçbir kusuru olmasa bile idare sahiptir. Ancak hizmet yararına fesih yetkisi, idarenin özel hukuk hükümlerine göre imzaladığı sözleşmelerde kullanılamaz. Çünkü bu tür sözleşmelerde tarafların eşitliği ilkesi geçerlidir. Abonman sözleşmeleri, idarenin özel hukuka göre yaptığı sözleşme türleri arasında yer alır. Doğru cevap E seçeneğidir.